پیامدهای منفی شهرسازی بدون پژوهش
مظفر خسروی
دکترای شهرسازی
هر پروژه شهری که به اجرا درمی‌آید، صرف‌نظر از موضوع آن دارای پیامدهایی خواهد بود، خواه پیامدهای خوب و خواه پیامدهای بد. تحقیق و ضرورت انجام پژوهش‌های شهری از نکات برجسته پیامدهای خوب پروژه‌های شهری است. اگر قبل از انجام پروژه‌های شهری تحقیقات کامل و جامع علمی از تمام جنبه‌های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و زیست محیطی به عمل آید قطعا پیامدهای بد ناشی از اجرای پروژه به حداقل ممکن خواهد رسید.
ضرورت ایجاد یک اتاق فکر در شهرداری که اعضای آن از نخبگان دانشگاهی باشند در شهرداری باعث به سرانجام رسیدن پروژه‌های شهری از لحاظ کیفیت و همچنین مقرون به‌صرفه‌تر شدن آن می‌شود. خصوصا در بحث اقتصادی پروژه‌ها با توجه به نبود یک درآمد پایدار برای شهرداری استفاده از نخبگان دانشگاهی باعث تعدیل در قیمت نهایی پروژه‌ها خواهد شد. به عنوان مثال در اکثر شهرهای ما زیرگذر و روگذرهای متعددی احداث شده است که بعضا به دلیل جانمایی غلط آنها نه تنها مشکل ترافیک برطرف نشده بلکه باعث ترافیک بیشتر و معضل‌های دیگری نیز شده است. در این پروژه‌ها جای خالی نخبگان دانشگاهی به صورت جدی نمایان است. پس ضرورت تشکیل این اتاق فکر در شهرداری وجود دارد. نگاه به جامعه و اجتماع شهری از طرف مدیران شهری با دهه‌های گذشته باید تغییرکند، چرا که در عصر تکنولوژی و ارتباطات قرار داریم و اطلاعات آزاد از طریق شبکه‌های اجتماعی به سرعت پخش می‌شود. چنانچه پروژه‌یی در شهر با موفقیت از تمام جنبه‌های آن به اتمام نرسد، مسوولان شهری باید پاسخگوی تعداد زیادی از شهروندان باشند. این امر ضرورت انجام تحقیق و مطالعه قبل از شروع عملیات پروژه‌های شهری را آشکار می‌کند.
در نیمه دوم قرن بیستم شاهد انقلاب کمی در تراکم جمعیت کشورهای در حال توسعه بودیم. لبریز شدن شهرها از جمعیت فقط مختص کشورهای ثروتمند و صنعتی نیست. بلکه ویژگی کشورهای فقیر نیز هست. بر اساس مطالعات انجام شده انتظار می‌رود در سال 2020 شهرها دوسوم جمعیت جهان را در خود جای دهند، در حالی که جمعیت شهرها و شهرک‌ها بیش از دوبرابر خواهد شد. شهر تهران نیز از این موضوع مستثنا نیست و جمعیت آن فقط از جمعیت فعلی نیز بیشتر خواهد شد و این نیز به صورت مستقیم در پروژه‌های شهری تاثیرگذار است. اگر پروژه‌یی بعد از اتمام دارای ایرادات اساسی باشد با این جمعیت زیاد جای هیچ‌گونه توجیه برای مدیران شهری نخواهد گذاشت. پس لازمه آن این است که حتما پروژه‌های شهری قبل از شروع عملیات دارای مطالعات و طراحی‌های مناسب با وضع موجود و آثار بعد از احداث پروژه باشند تا آسیب‌های احتمالی بعد از احداق آن به حداقل برسد. دستیابی به توسعه پایدار و پیشرفت اقتصادی در شهر فقط از راه پژوهش و مطالعه میسر می‌شود پروژه‌های تکراری در شهرها کاهش پیدا می‌کند، یکپارچگی و بهره‌وری افزایش می‌یابد و نوآوری و خلاقیت به همراه خواهد داشت. پس پژوهش و مطالعه باید در اولویت برنامه‌ها، طرح و پروژه‌های عمرانی شهرها قرار گیرد. اهمیت تحقیق و پژوهش در زمینه مسائل شهر نگاهی آماری و تحلیلی به شهر و مسائل آن را طلب می‌کند. این نگاه تحلیلی با بهره‌گیری از نظرات کارشناسانه می‌تواند مدیریت شهری را با نظارت شورا و مدیریت اجرایی شهرداری به سوی بالندگی و توسعه متوازن هدایت کند. این در حالی است که اکنون بسیاری از تصمیم‌گیری‌ها و قانونگذاری‌ها در زمینه مسائل شهری به دلیل فقدان مطالعه دقیق و همچنین ناهماهنگی با شرایط موجودخسارات اقتصادی و آسیب‌های اجتماعی فراوانی را در پی داشته است.
از سوی دیگر تجربه نشان داده که طرح‌ها و برنامه‌هایی که با بررسی دقیق آماری و نگاه تحلیلی به انجام رسیده از سطح بهره‌وری مطلوبی برخوردار است. امروزه مسوولان و مدیران آگاه شهری به اهمیت این نکته پی برده‌اند که زندگی شهری زمانی دلپذیر و رضایت‌بخش است که برنامه‌ریزی شهری بر اصول علمی و استفاده حداکثری از ظرفیت‌های انسانی و طبیعی استوار شده باشد. در این مسیر ابتدا باید نیازهای شهروندان شناسایی و سپس با تلفیق داده‌های موجود و اعمال نظر متخصصان، برنامه‌های شهری تدوین شود.
در کشورهای توسعه یافته 5 درصد تولید ناخالص ملی صرف تحقیقات می‌شود که سالانه رقمی بالغ بر صدها میلیارد دلار می‌شود. بازدهی این تحقیقات در اقتصاد کشورها حداقل 10برابر میزان هزینه شده است و به همین دلیل است که هزینه صرف شده در تحقیقات را به عنوان هزینه بلکه به عنوان سرمایه‌گذاری تلقی می‌کنند. با توجه به این آمار می‌توان نتیجه گرفت که هرچه سرمایه‌گذاری در بخش پژوهش انجام شود با سودی بیشتر باز گردانده خواهد شد و این پژوهش‌ها زمانی کاربردی خواهند شد که ابتدا از متخصصان استفاده شود و نظر آنها در پروژه‌های شهری اعمال شود. به نظر می‌رسد طی سال‌های گذشته شهر تهران که به دلیل فقدان چنین مرکز مطالعه‌یی در شهرداری زیان‌های زیادی متحمل شده است.
