برجام روی میز سران شانگهای
گروه ایران
اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای روزهای ۱۹ و ۲۰ خرداد در شهر ساحلی «جینگ دائو» در استان شاندونگ واقع در شرق چین برگزار خواهد شد. شهری که در ادبیات مردم چین به شهر مدارا و دوستی معروف است و آثار تاریخی زیادی در آن وجود دارد؛ این‌بار میزبان سران سازمان شانگهای است تا در یکی از حساس‌ترین برهه‌های تاریخ نظام بین‌الملل درباره چالش‌های پیش رو منطقه‌یی و بین‌المللی دست به تصمیم‌گیری بزنند.
روحانی رییس‌جمهوری ایران در حالی به دعوت رسمی رییس‌جمهوری چین و برای شرکت در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به چین سفر می‌کند که ماجراجویی‌های اخیر ترامپ درخصوص خروج از برجام از یک طرف و حمایت جدی اروپا، روسیه و چین از برجام از سوی دیگر؛ اهمیت این اجلاس اقتصادی و امنیتی را بیش از پیش ساخته است. اجلاسی که از سال 1996 به‌عنوان شانگهای پنج شکل گرفت و در سال 2011 بعد از پیوستن ازبکستان رسما تشکیل شد. روسیه، چین، ازبکستان، قرقیزستان، قزاقستان و تاجیکستان از اعضای رسمی آن هستند و ایران، هند، پاکستان و مغولستان از اعضا به‌عنوان عضو ناظر و افغانستان و ترکیه نیز شریک گفت‌وگوها هستند.
ایران در حال حاضر به‌عنوان عضو ناظر در این سازمان فعالیت دارد و درخواست عضویت رسمی خود را از سال 94 مطرح کرده است. هر چند به نظر می‌رسید با لغو تحریم‌های بین‌المللی و از میان رفتن محدودیت مربوط به قطعنامه شورای امنیت سازمان ملل متحد، مانع مهم عضویت ایران برداشته شده باشد؛ اما خروج ترامپ از برجام یک‌بار دیگر فرآیند عضویت ایران در این سازمان را با اما و اگرهایی روبه‌رو کرده است. از زمان تشکیل سازمان همکاری شانگهای ایران آن را یک نهاد مثبت و موثر برای شرایط منطقه‌یی و بین‌المللی دانسته و با درخواست عضویت ناظر در سال 2005 و سپس درخواست عضویت کامل در 2008 و تکرار آن در سال 2015 کوشیده است تا نقش موثر‌تری را در سازمان ایفا کند. اما نشست سران اجلاس شانگهای 2018 از آنجا اهمیت بیشتری پیدا می‌کند که در این مدت و بعد از ظهور ترامپ در امریکا تحولات گسترده‌یی در سطح نظام بین‌الملل و توافقنامه‌های جهانی اتفاق افتاده است. موضوعاتی چون؛ خروج ترامپ از توافقنامه‌های پاریس و کنار گذاشتن برجام در کنار آغاز نوع خاصی از رویارویی اقتصادی و تجاری میان امریکا و کشورهای اروپایی و چین باعث شده تا سران کشورهای مختلف از دل مناسبات ارتباطی با هم به‌دنبال راهکاری برای مقابله با حاشیه‌سازی‌های ترامپ باشند. در میان مجموعه این بیم‌ها و امیدهاست که اجلاس سران شانگهای 2018 در چین آغاز به کار می‌کند تا هر کشوری براساس سطح دیپلماسی خود منافع ملی خود را پیگیری کند.
ملاقات‌های رودررو
از میان دولتمردان ایرانی برای نخستین‌بار به صورت رسمی این معاون ارتباطات و اطلاع‌رسانی دفتر رییس‌جمهور بود که ضمن اعلام خبر سفر روحانی به چین برای شرکت در اجلاس سران سازمان شانگهای افزود: دکتر حسن روحانی به دعوت «شی جین‌پینگ» همتای چینی خود و برای شرکت و سخنرانی در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای به این کشور سفر می‌کند.
پرویز اسماعیلی افزود: رییس‌جمهور در این سفر
دو روزه، علاوه بر شرکت در اجلاس، دیدارهای دوجانبه‌یی نیز با سران و روسای هیات‌های حاضر در اجلاس سران سازمان همکاری شانگهای، ازجمله رییس‌جمهور چین و روسای برخی سازمان‌های بین‌المللی مرتبط با اجلاس خواهد داشت. رییس‌جمهور را در این سفر هیاتی بلند پایه از مقامات سیاسی و اقتصادی کشورمان همراهی می‌کند. مقامات چینی نیز رسما سفر روحانی به این کشور برای شرکت در نشست سازمان همکاری شانگهای را تایید کردند. روحانی قرار است با همتایان چینی و روس خود دیدار کند. گفت‌وگوهایی که اعلام شده بیشتر در راستای اقدامات ایران پس از خروج امریکا از برجام انجام می‌گیرند. وانگ‌ای وزیر خارجه چین، روز دوشنبه گفت که شی جین‌پینگ رییس‌جمهوری این کشور، در حاشیه این نشست با همتای ایرانی خود، حسن روحانی، دیدار خواهد کرد. او همچنین گفت که ولادیمیر پوتین رییس‌جمهوری روسیه نیز در نشست شانگهای حضور خواهد داشت.
برجام روی میز
رییس‌جمهوری کشورمان پیش از این در روزهای ابتدای خردادماه از دیدار پیش‌بینی شده خود با رهبران چین و روسیه و تماس با کشورهای اروپایی امضاکننده برجام در هفته‌های آینده خبر داده و گفته بود: «اگر این پنج کشور بتوانند منافع کشورمان به‌ویژه منافع اقتصادی ما را در برجام تامین کنند برجام را بدون امریکا ادامه خواهیم داد، وگرنه تصمیم لازم را می‌گیریم و کشور با برجام یا بدون برجام به‌خوبی اداره خواهد شد.»
وزیر خارجه چین گرچه رسما از برجام به عنوان یکی از موضوعات نشست شانگهای نام نبرده، اما این کشور به‌عنوان یکی از نزدیک‌ترین شرکای تجاری ایران و بزرگترین خریدار نفت خام ایران، اعلام کرده است که همکاری‌های خود با تهران را با وجود خروج امریکا از برجام ادامه خواهد داد.
پیش‌بینی‌ها حاکی از آن است که فعالیت‌های اقتصادی شرکت‌های چینی و روسی بعد از خروج ترامپ از برجام در ایران تشدید شود؛ با این هدف که آنها بتوانند خلأ ناشی از خروج امریکا از این سند بین‌المللی را پر کنند. دهم جولای 2015 این سازمان با عضویت هندوستان و پاکستان نیز موافقت کرد و این دو کشور در زمانی کوتاه‌تر از دو سال همه شرایط برای عضویت کامل این سازمان را اجرا کردند و عضویت این دو کشور در سازمان همکاری شانگهای در اجلاس رهبران کشورهای عضو این سازمان که طی جولای 2017 در آستانه، پایتخت قزاقستان، برگزار شد، به تصویب رسید. اما با وجود حضور فعال ایران در سازمان شانگهای روند عضویت رسمی کشورمان در این سازمان همچنان با چالش‌های جدی رو به روست. قبل از امضای برجام شرط حضور ایران در سازمان پایان یافتن تحریم‌های بین‌المللی عنوان شده بود اما باوجود امضای برجام این روند به سرانجام نرسید و اعلام شد که مخالفت یکی از اعضای فارسی‌زبان شانگهای با عضویت ایران دلیل عدم حضور در این سازمان است؛ نشانه‌هایی که حاکی از این واقعیت بود که تاجیکستان با رایزنی‌های عربستان با عضویت ایران مخالفت کرده است.
مزایای عضویت در سازمان شانگهای
ایران در چند سال اخیر فعالیت‌های گسترده و مثبتی را برای مبارزه با تروریسم انجام داده و در ارتباط با کشورهای آسیای مرکزی پیشینه مثبتی از مناسبات با این کشورها دارد. بنابراین موضعش در این زمینه با اهداف سازمان شانگهای کاملا مطابقت دارد. افزون بر آن، عضویت ایران منفعت‌هایی نیز در پی دارد، چراکه ایران در هیچ‌کدام از سازمان‌های موثر در منطقه حضور ندارد. در جنوب، اتحادیه کشورهای عرب و شورای همکاری خلیج‌فارس وجود دارد که با مخالفت‌های عربستان عضویت ایران در این شورا رد شد. اکو نیز همکاری موثر و قابلیت چندانی ندارد و فقط دیدارهای حاشیه‌یی آن مهم است. بقیه سازمان‌ها نیز ظرفیت تاثیرگذاری بالایی ندارند و با کارشکنی کشورهای مختلف روند مشارکت و همکاری در آنها با مشکلات مختلفی روبه‌روست. به گزارش باشگاه خبرنگاران، «عضویت در سازمان همکاری شانگهای می‌تواند هزینه‌های سیاسی و اقتصادی ایران را در عرصه مبارزه با افراط‌گرایی، تروریسم و قاچاق موادمخدر کاهش دهد، سطح همکاری‌های منطقه‌یی ایران با کشورهای آسیای میانه، سیاست تنش‌زدایی و اعتماد فی‌مابین را افزایش می‌دهد.»، «مشارکت اقتصادی میان کشورها، افزایش حجم تبادلات تجاری و پیوستن به بازار جهانی برای کشورهای عضو با پیوستن ایران تسهیل شده و ایران از این فرآیند سود متقابل خواهد برد.» و «درنهایت، حجم تهدیدات از نواحی مختلف با همگرایی کشورهای عضو کاهش می‌یابد و از بین بردن آن با هزینه کمتری صورت می‌گیرد.» با این حال در گذشته نزدیک عضویت ایران در این سازمان پذیرفته نشد. باید دید در شرایطی که امریکا، صهیونیست‌ها و عربستان تمام ابزارهای خود را برای گسترش ایران‌هراسی به کار گرفته‌اند؛ دستاورد ایران از اجلاس شانگهای 2018 چه خواهد بود؟
