دلایل خالی ماندن ظرفیت تولید کارخانه‌ها
گروه اقتصاد کلان| الهام آبایی|
سال 97 با عنوان «حمایت از کالای ایرانی» نامگذاری شد تا با ترویج و تشویق به مصرف کالای داخلی، به سمت رونق کسب و کارها حرکت کنیم و اقتصاد غیرنفتی پس از سال‌ها رکود، دوباره به دوران رونق برگردد. اما بازتاب مشکلات و دغدغه‌های متعدد تولید در کشور حاکی از آن است که در مسیر ترویج مصرف کالای داخلی، مشکلات بسیاری باید از سر راه برداشته شود.
شاید به دلیل همین مشکلات است که ظرفیت‌های خالی بسیاری در کشور وجود دارد و به گفته کارشناسان، هر روز هم بر میزان ظرفیت‌های خالی افزوده می‌شود. در همین رابطه دیروز احمد انارکی عضو کمیسیون اقتصادی مجلس شورای اسلامی با گلایه از مشکلات متعدد پیش روی تولیدکنندگان داخلی گفت که کارخانجات در حال حاضر با 30درصد ظرفیت کار می‌کنند و اگر اقدامات لازم در این زمینه صورت نگیرد، همین واحدها هم از بین خواهند رفت. انارکی در گفت‌وگو با ایلنا، یکی از مسائلی که به بغرنج شدن وضعیت تولیدکنندگان دامن زده را سودهای بالای تسهیلات بانکی عنوان کرد و گفت: افزایش سود بانکی می‌تواند نفس‌های آخر تولیدکنندگان را بگیرد و با سودهای 18 و 20درصدی نمی‌توان از کالا و تولید ایرانی حمایت کرد. این عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در مورد تاثیر افزایش سود بانکی بر فعالیت این واحدها گفت: با درنظر گرفتن شرایط اقتصادی و بروکراسی کشور، افزایش سود بانکی می‌تواند نفس‌های آخر تولیدکنندگان را بگیرد و با سودهای 18 و 20درصدی نمی‌توان از کالا و تولید ایرانی حمایت کرد.
البته به گفته وی، مجلس در حال پیگیری معوقات این واحدهاست تا با بخشش دیرکردها و نیز کمک دولت در پرداخت سود، این فشارها تا حدودی کاهش یابد.
سیمای پرتشویش از آینده تولید
وجود ظرفیت خالی بالا در کارخانجات کشور که بین 30 تا 70درصد تخمین زده شده است یکی از مهم‌ترین دلایلی است که می‌تواند در کاهش رشد اقتصادی در ایران موثر باشد که برای جلوگیری از استمرار این وضعیت باید چاره‌اندیشی کرد.
درباره علل وجود ظرفیت خالی در کارخانه‌ها، وحید شقاقی‌شهری اقتصاددان بر این باور است که سه عامل افزایش ظرفیت‌های خالی را رقم زده که مهم‌ترین آنها کاهش تقاضای داخلی است.
شقاقی‌شهری در گفت‌وگو با «تعادل»، عامل دوم وجود ظرفیت‌های خالی را قاچاق کالا و واردات بی‌رویه می‌داند و بر این باور است که نداشتن قابلیت رقابت با کالاهای مشابه خارجی به این مشکل دامن زده است. مشکل سوم به نظر این اقتصاددان، پایین بودن بهره‌وری و سطح فناوری در تولیدات داخلی است که باعث شده تولیدکنندگان نتوانند با ظرفیت کامل تولید کنند. وی با تایید وجود ظرفیت‌های خالی بسیار در کارخانجات داخلی گفت: «این موضوع که امروز بنگاه‌ها با تمام ظرفیت کار نمی‌کنند، درست است. اما عدد 30درصدی که یکی از نمایندگان مجلس به آن اشاره کرده، برآوردی است و هیچ سند یا آمار رسمی و مستدل درخصوص تعداد بنگاه‌های نیمه‌فعال منتشر نشده است. با این حال آمارهای غیررسمی که از اتاق بازرگانی یا بنگاه‌ها به گوش می‌رسد، این اعداد و ارقام را تایید می‌کند. این اقتصاددان گفت: موجودی انبارها در سال گذشته بالغ بر 9 هزار میلیارد تومان بود و به اندازه‌یی افزایش پیدا کرد که دولت ناچار شد برای تمایل مصرف‌کننده به خرید تسهیلاتی قائل شود. وقتی موجودی انبارها افزایش پیدا می‌کند، نشان می‌دهد که تولیدات روی دست تولیدکننده مانده است و این مساله موجب می‌شود که رفته‌رفته از ظرفیت تولید خود بکاهند.
کاهش گسترده تقاضای مصرف
شقاقی‌شهری درباره دلایلی که بنگاه‌ها نیمه‌فعال شده‌اند، توضیح داد: مهم‌ترین مساله، کاهش تقاضای مصرفی است. چندین سال است که تقاضای مصرفی مردم به دلایل متعدد کاهش پیدا کرده است. متاسفانه قدرت خرید مردم هنوز به سال 90 نرسیده است. جهش ارزی که در سال 91 شاهد آن بودیم موجب شد تا قدرت خرید مردم فروکش کند. جهش ارزی اخیر هم کاهش قدرت خرید را تشدید کرد. تقاضای مصرفی کاهش پیدا کرده است. مردم به دنبال نیازهای ضروری خود هستند و این مساله سبب می‌شود که تقاضای مصرف برای کالاهای مختلف کاهش پیدا کند. همه این موارد سبب شده تا موجودی انبار بنگاه‌ها افزایش پیدا کند.
این کارشناس اقتصادی افزود: وقتی موجودی انبار بنگاه‌ها افزایش پیدا می‌کند، بنگاه‌ها ناچار می‌شوند از میزان تولید خود بکاهند. همین مساله نشان‌دهنده نیمه فعال شدن بنگاه‌ها است، چراکه وقتی تقاضای مصرفی افزایش پیدا کند و موجودی انبارها هم به اتمام برسد، بنگاه‌ها باید با تمام ظرفیت کار کنند تا بتوانند بازار را پوشش دهند.
وی تشریح کرد: مساله دیگر، قاچاق و واردات بی‌رویه کالاها بوده است. این عامل هم به موجودی انبارها اضافه کرده و باعث نیمه فعال شدن بنگاه‌ها شده است. طبیعی است که وقتی قاچاق و واردات بی‌رویه رواج می‌یابد، تقاضا برای بنگاه‌های داخلی کاهش پیدا می‌کند.
این اقتصاددان در توضیح عامل سوم وجود ظرفیت‌های خالی در تولید این‌گونه گفت: بهره‌وری پایین و عدم سرمایه‌گذاری در حوزه فناوری بنگاه‌ها عامل دیگری است که باعث می‌شود تولیدکنندگان با تمام ظرفیت کار نکنند. وقتی بهره‌وری کاهش پیدا می‌کند، کیفیت افت پیدا می‌کند و موجب می‌شود بنگاه‌ها نتوانند با تمام ظرفیت کار کنند. طبیعتا فضای نامناسب کسب و کار هم به مشکلات بنگاه‌ها اضافه می‌کند و باعث کاهش سطح تولید می‌شود.
به باور این اقتصاددان مهم‌ترین عامل کاهش سطح تقاضای مردم است و در این زمینه اقداماتی هم که در قالب ارائه تسهیلات برای تولیدکننده یا مصرف‌کننده درنظر گرفته شده، ثمربخش نبوده است.
مروری بر عملکرد بنگاه‌داری 2 دولت
شقاقی‌شهری مروری بر وضعیت بنگاه‌ها در دولت احمدی‌نژاد کرد و گفت: در دولت احمدی‌نژاد هم وام‌ها و تسهیلاتی برای فعال‌سازی بنگاه‌ها داده شد. موضوع تسهیلات بنگاه‌های زودبازده البته برای ایجاد بنگاه بود و نه پر کردن ظرفیت‌های خالی. اما این طرح هم موفق نبود و گزارش‌های بانک مرکزی نشان داد که 50درصد این اعتبارات انحراف پیدا کرده است. شقاقی‌شهری درخصوص اقدامات دولت روحانی در این خصوص گفت: در دولت یازدهم هم تلاش‌هایی با ارائه تسهیلات صورت گرفت اما متاسفانه مساله بنگاه‌های ما فراتر از ارائه تسهیلات است. وقتی توان رقابت با تولیدکننده خارجی را نداریم، نظام تعرفه‌یی برای حمایت از تولید داخل تنظیم نشده و کسب و کار با مشکلات متعددی مواجه است، بنگاه‌های داخلی توان رقابت نخواهند داشت. در این صورت یا از کیفیت کالا کاسته می‌شود یا از ظرفیت تولید. مدیر بنگاهی که می‌داند کالای تولیدی‌اش در بازار خریداری ندارد، ناچار است میزان تولید خود را کمتر کند.
با توجه به مشکلاتی که برشمرده شد، به نظر می‌رسد که حمایت از کالای ایرانی به اقدامات و تدابیر گسترده در سطح تولیدکننده و مصرف‌کننده نیاز دارد تا از حالت شعار خارج شود و جهشی را در سطح تولید و مصرف کالای داخلی رقم بزند.
