نفت یکه‌تاز تا سال 2040
گروه انرژی نادی صبوری
برای من که طی چند سال اخیر، هر ماه در روزهای مشخص بارها وب‌سایت اوپک را مرور می‌کنم تا گزارش دبیرخانه سازمان درباره اوضاع نفت در ماه را مطالعه و از آن گزارشی تهیه کنم، حضور در برنامه‌یی که یکی از اعضای دبیرخانه، آن هم رییس دپارتمان مطالعات انرژی در آن حضور داشت، هیجان‌انگیز بود. در میان هیاهوی نمایشگاه نفت و آمد و رفت‌های فراوان، روز آخر با شرکت در جلسه‌یی که مربوط به رونمایی از کتاب «چشم‌انداز آینده انرژی جهان» موسوم به WOO بود به سر رسید. عبدالرزاق بن‌یوسف رییس دپارتمان مطالعات انرژی دبیرخانه اوپک در این جلسه که برای نخستین‌بار برای ایران تدارک دیده شده بود؛ خلاصه‌یی مختصر و مفید از این کتاب حجیم را تشریح کرد. خلاصه‌یی که نشان می‌دهد، نفت همچنان تا سال 2040 سلطان بلامنازع عرصه انرژی خواهد بود. مشروح این گزارش را در ادامه می‌خوانید.
عبدالرزاق بن‌یوسف جلسه را با تشریح وضعیت بازار در ابتدای موج کاهش قیمتی چند سال اخیر آغاز کرده و بر اساس کتاب «چشم‌انداز انرژی اوپک» عنوان کرد: «بین سال‌های 2014 تا 2016 شاهد عدم هماهنگی در مسائل بنیادین بازار بودیم به‌طوری که توازن رشد تقاضا و عرضه به هم خورد؛ هر چند این روند باعث سقوط ناگهانی قیمت‌ها نشد و در طول زمان اتفاق افتاد.»
او در ادامه روند بازار را به این ترتیب تشریح کرد: «در ادامه و اوایل سال 2015 اختلاف زیادی میان رشد تقاضا و عرضه مشاهده می‌شد به‌طوری که افزایش تولید روزانه برابر با 5میلیون و 400هزار بشکه بود اما در سمت تقاضا با افزایش تنها 4میلیون و 300هزار بشکه در روز مواجه بودیم.»
رییس دپارتمان مطالعات انرژی اوپک در ادامه عنوان کرد: «این عدم هماهنگی در انتهای سال 2015 باعث بروز مشکلاتی شد. اتفاق دیگری که افتاد و این قضیه را تشدید کرد، بحث افزایش ذخایر در انبارهای نفتی کشورهای OECD بود. بین سال‌های 2013 تا 2015، افزایش سنگینی در حجم ذخایر کشورهای OECD اتفاق افتاد به‌طوری که حجم ذخایر این کشورها در مدت کوتاهی 427میلیون بشکه افزایش یافت.»
او در تشریح آنچه در ادامه برای بازار اتفاق افتاد، گفت: «این افزایش نه تنها به‌طور مطلق عدد بزرگی بود؛ بلکه به نسبت ارقام میانگین پنج‌ساله هم قابل ملاحظه بود. این امر خود به شدت گرفتن تبعات افزایش عرضه در بازار افزود و در انتها نیز به سقوط سنگین قیمت نفت منتهی شد به‌طوری که 40 درصد از سرمایه‌گذاری که درآن بازه زمانی در بازار انجام می‌شد نیز از بازار خارج شد.»
اوپک وارد می‌شود
اما در این جای ماجرا بن‌یوسف به ورود اوپک به عرصه توازن بازار اشاره کرده و گفت: «بعد از این اتفاقات اوپک سعی کرد تا با همکاری غیر اوپک روی وضعیت اثر بگذارد. نخستین صحبت‌ها در سال 2016 و در اجلاس الجزایر اتفاق افتاد و تصمیم گرفته شد که حرکتی منسجم‌تر میان تولیدکننده‌های کلاسیک نفت شروع شود. در 30 نوامبر سال 2016 اعضای اوپک روی کاهش روزانه 1.2میلیون بشکه‌یی توافق کردند. 11عضو اوپک نسبت به این کاهش تولید متعهد شدند و در دسامبر 2016 در اجلاس وزرای اوپک و غیراوپک، کاهش تولید 600 بشکه‌یی از طرف 11عضو غیراوپک پذیرفته شد. این اقدامات تا حد زیادی توانست عرضه و تقاضا را متناسب کند.» رییس دپارتمان مطالعات انرژی اوپک در ادامه گفت: «بعد از این توافقنامه توانستیم، میزان ذخایر را به‌طرز قابل‌‌ملاحظه‌یی متعادل کنیم و اضافه عرضه کم شد و ذخایر در بعد منطقه و کشور کاهش یافت. این مساله خود محرکی برای افزایش قیمت‌ها شد و بازار را به تعادل رساند. در این روند اعضای اوپک همیشه تعهد کافی را به توافق داشته‌اند و حاصل تعهد اعضای اوپک این بود که حتی بیشتر از آنچه قرار بود، ذخایر کاهش یافتند. همین‌طور تاثیر توافق روی قیمت‌ها نیز کاملا مشهود است؛ قیمت نفت برنت از حوالی 50 دلار به 70 دلار و اخیرا حتی بیشتر رسید و سرمایه‌گذاری که دچار کاهش شده بود نیز به بازار بازگشت و افزایش سرمایه‌گذاری اتفاق افتاد.»
3 روایت از بازار نفت
اما کتاب «چشم‌انداز نفت خام اوپک» ورای اتفاقات بازار نفت در چند سال اخیر است و با در نظر داشتن چند سناریو پیش‌بینی‌های جذاب را در خصوص المان‌های مختلف در آینده از جمله جمعیت جهانی ارائه می‌کند. بن‌یوسف با رسیدن به این بخش از صحبت‌ها عنوان کرد: «باید توجه داشت که ظرف زمانی یک یا 2 ساله را بازار کوتاه‌مدت، 5 سال را بازار میان‌مدت و بیشتر را بازار بلندمدت می‌دانیم.»
به این ترتیب او در ادامه اعداد مهم کتاب چشم‌انداز نفت در این زمینه را تشریح کرد. «پیش‌بینی رشد درآمد ناخالص داخلی جهان» یکی از این موارد بود که در نمودار قابل مشاهده است. اوپک بر این باور است که پیشران این رشد هند و چین هستند که نشانه‌هایی مثبت را برای بازار نفت نشان می‌دهند. همچنین رشد در اروپا نیز اگرچه نسبت پایین‌تری دارد اما برای اوپک قابل قبول است.
موضوع مهم دیگر در کتاب اوپک، دیدگاه این سازمان به مساله تقاضاست که اکنون نیز نگرانی‌هایی را برای کشورهای تولیدکننده و دارای ذخایر نفتی ایجاد کرده است. اعداد مهم اوپک در این زمینه در نمودار قابل مشاهده است و جالب است بدانید که بیشترین سهم از رشد تقاضا تا سال 2040 از سوی بخش حمل‌و‌نقل خواهد بود و پتروشیمی در مقام دوم قرار خواهد گرفت. پس از این دو بخش، صنایع هوایی، مصارف خانگی و تجاری بیشترین تقاضا را به خود اختصاص خواهند داد. همچنین کیس مرجع اوپک انتظار ندارد، تقاضای نفت در سال 2040 به اوج خود برسد و بعد حالت کاهشی پیدا کند. نکته جالب توجه دیگر این است که اوپک بر این باور است تا سال 2040 تقاضای نفت خام با پیک روبه‌رو نمی‌شود اما نباید انتظار کاهش تقاضا برای آن را هم داشته باشیم؛ هر چند گاز طبیعی به مرور سهم بیشتری را از نفت خواهد گرفت.
اوپک در ادامه کتاب به مساله مهم رشد عرضه در کشورهای غیر اوپک پرداخته و بر این باور است که هر چند رشد عرضه در کشورهای غیراوپک در سال 2017 افزایش چندانی نداشت در سال 2018 بیشتر از سال قبل از آن است که کماکان توازن برقرار است.
کتاب چشم‌انداز جهانی نفت خام اوپک همان‌طور که اشاره شد، پیش‌بینی‌هایی نیز در خصوص رشد جمعیت دارد که بسیار جالب توجه است. طبق این پیش‌بینی هند بیشترین سهم از افزایش جمعیت جهان را تا سال 2040 دارد و در سال 2020 پرجمعیت‌ترین کشور جهان خواهد بود. در برآورد اوپک آمده است که جمعیت چین در سال 2028 به سقف خود خواهد رسید. رشد جمعیت در کشورهای OECD بیشتر از طریق مهاجرت اتفاق می‌افتد چنانکه همین حالا نیز این پدیده قابل رویت است. با وجود افزایش مقدار مطلق جمعیت، از سرعت رشد جمعیت کاسته خواهد شد. اطلاعات دقیق‌تر در جدول و نمودار داخل صفحه قابل مشاهده است.
فرضیات اوپک
اما بن‌یوسف در ادامه با تشریح فرضیاتی که باعث ارائه اعداد پیش‌بینی از سوی اوپک می‌شوند، عنوان کرد:«در فرضیه ما رشد جمعیت در بلندمدت مثبت خواهد بود؛ درآمد ناخالص داخلی نیز رشد خواهد کرد؛ در بلندمدت کشورهای درحال توسعه موتور اقتصادی جهانی خواهند بود و کشورهای عضو OECD به خاطر رشد کم جمعیت خود در این امر نقش پررنگی ایفا نخواهند کرد.»
او در ادامه و درخصوص چگونگی فرض گرفتن نفت شیل برای اوپک در پیش‌بینی خود گفت:«در کیس مرجع اوپک انتظار نمی‌رود در تکنولوژی تحولی انقلاب روی دهد و در عوض اوپک انتظار دارد تا رشد فناوری روندی نرم باشد. اتفاقی که در مورد شیل رخ داد یک «انقلاب» بود و درحال حاضر اوپک انتظار ندارد یک انقلاب در این مدت اتفاق بیفتد. از این رو در چشم‌انداز اوپک بیشتر تکامل فناوری مورد انتظار است تا تحول آن.»
او در ادامه عنوان کرد:«در کیس مرجع اوپک انتظار این است که تقاضای جهانی انرژی تا سال 2040 معادل 35درصد یا 96میلیون بشکه در روز افزایش یابد. همچنین انتظار این است نفت با وجودی که سهم آن در بازار انرژی کاهش یافته با سهم حدود 27درصدی از بازار انرژی، پرتقاضاترین منبع انرژی باقی بماند. بعد از نفت، گاز نه تنها بیشترین سهم از بازار انرژی را خواهد داشت بلکه بیشترین نقش در جبران افزایش تقاضا برای انرژی را ایفا خواهد کرد. با وجود اینکه سهم زغال‌سنگ کاهش می‌یابد اما باز هم به عنوان منبعی اصلی برای انرژی باقی خواهد بود. از این رو انرژی‌های فسیلی کماکان در کل 75درصد بازار انرژی را به خود اختصاص خواهند داد. این برآوردها با احتساب فرضیات کیس مرجع اوپک به دست آمده‌اند و با تغییر این فرضیات نتایج نیز در معرض تغییر خواهند بود.»
رییس دپارتمان مطالعات انرژی اوپک در ادامه عنوان کرد:«در بحث تامین بلندمدت، انتظار اوپک این است که عرضه کشوهای غیرعضو اوپک بین سال‌های 2025تا 2030 به اوج خود رسیده سپس با کاهش روبه‌رو شود» اعداد دقیق در این زمینه را در نمودار داخل صفحه مشاهده کنید.
اوپک همچنین انتظار دارد که تنگنای عرضه به یکی از موضوعات مهم برای این سازمان باقی بماند؛ هر چند اوپک انتظار دارد که تا سال 2025 به اوج خود برسد که البته این امر به وضعیت بستگی به قیمت، عرضه و تکنولوژی هم دارد.
با توجه به اینکه اوپک توقع دارد، عرضه نفت خام کشورهای غیراوپکی تا قبل از سال 2030 به اوج رسیده سپس کاهش یابد، طبیعی است سهمی که سازمان برای نفت خود در بازار در نظر گرفته، افزایش می‌یابد. طبق داده‌های کتاب چشم‌انداز انرژی، اوپک انتظار دارد تقاضا برای نفت کشورهای عضو این سازمان پس از سال 2025 با حد ثابتی افزایش یابد و به حدود 41.4میلیون بشکه در روز در سال 2040 برسد. هر چند باید توجه داشت که اعداد تقریبی هستند.
سناریوهای فرعی
غیر از بحث کیس مرجعی که اوپک برای آینده پیش‌بینی کرده 4 سناریو فرعی نیز مورد توجه اوپک بوده که در آنها فرضیات اصلی تا حدی تغییر می‌کنند و براساس آن خروجی‌های مدل و برآوردها نیز تغییر خواهند کرد. در مورد اول افزایش یا کاهش درآمد ناخالص داخلی(GDP) نسبت به مقدار مورد نظر در سناریو مرجع اوپک در نظر گرفته شده است. مورد دوم در حالتی است که اگر رشد GDP کمتر از سناریو مرجع اوپک رخ بدهد طبیعتا رشد این شاخص موجب افزایش تقاضا و کاهش آن موجب کاهش تقاضاست اما اعداد دقیق را در نمودار مشاهده می‌کنید.
اما یکی از دیگر موضوعات جالبی که اوپک در پیش‌بینی خود به آن توجه کرده و بن‌یوسف نیز به عنوان نکات مهم کتاب از آن یاد کرد، بحث خودروهای برقی و تاثیر آنها بر بازار نفت است. او در این باره گفت:«اوپک در فرض ورود 80 میلیون خودرو الکتریکی در سال به بازار برآورد کرده که تقاضای نفت در سال 2040 به میزان 2.5میلیون بشکه نسبت به سناریو مرجع اوپک کاهش خواهد یافت و به 108تا 109میلیون بشکه در روز خواهد رسید. در این سناریو انتظار اوپک این است که تا حدود سال 2030 تقاضای نفت به اوج برسد.»
«افزایش بهره‌وری در مصرف سوخت» سومین موضوعی است که باعث تغییرات از نظر اوپک می‌شود. در کتاب چشم‌انداز انرژی عنوان شده که افزایش بهره‌وری حدود 3تا 3.2میلیون بشکه در روز مصرف نفت را کاهش خواهد داد و کل تقاضا را به 108میلیون بشکه تا سال 2040 خواهد رساند. لازم به ذکر است که دو سوم این کاهش در کشورهای درحال توسعه رخ می‌دهد چراکه این کشورها بازدهی کمتری دارند و با افزایش بهره‌وری شاهد تغییرهای بیشتری خواهیم بود.
آخرین تغییر از نظر اوپک نیز از قاب عرضه کشورهای غیراوپک دیده شده است. رییس دپارتمان مطالعات انرژی اوپک در پایان خلاصه‌بندی خود از کتاب در این‌باره گفت: «در صورت افزایش تولید این کشورها برآورد تقاضا برای اوپک حدود 37میلیون بشکه در روز تا سال 2040 خواهد بود اگر به‌هر دلیلی عرضه آنها نسبت به کیس مرجع اوپک کم شد احتمالا تقاضا برای نفت اوپک تا 45میلیون بشکه در روز خواهد رسید.»
