راه‌حلی برای چالش مقیاس‌کوچک بنگاه‌های ایرانی
در ایام پسابرجام در هیات‌های ایرانی که به کشورهای دیگر اعزام می‌شدند و قراردادهایی که بسته می‌شد همیشه این بحث مطرح بود که چرا سهم بخش خصوصی اندک است و بیشتر قراردادها با دولت است. واقعیتی که در این مقطع از سوی دولتی‌ها مطرح می‌شد اما به دلایل مختلف چندان به آن توجه نمی‌شد این بود که بخش خصوصی ایران کوچک است و نمی‌تواند در سطوح بزرگی که در بازارهای بین‌المللی مورد نیاز است فعالیت کند. شاید این شرکت‌ها در بازار ایران بزرگ محسوب شوند اما گردش اکثر شرکت‌های بزرگ ایرانی میلیون دلاری است در حالی شرکت‌های بین‌المللی طرف مقابل از قراردادهای میلیارددلاری صحبت می‌کردند. در همین دوران این بحث مطرح می‌شد که بخش خصوصی می‌تواند با در کنار هم قراردادن این شرکت‌ها باعث ایجاد فرصت برای شرکت‌های ایرانی شود.
از کنسرسیوم تا خدمات
این مساله که شرکت‌های کوچک در کنار هم نقش یک شرکت بزرگ را بازی کنند، مساله جدیدی نیست. از چندین سال پیش در قالب کنسرسیوم‌ها این بحث‌ها پیگیری می‌شود. حدود ۱۲سال قبل نیز در اتاق ایران مساله ایجاد هلدینگ‌ها مطرح بود که منجر به ایجاد چند هلدینگ مطرح در کشور شد. این پروژه در این دوره نیز در قالب ایجاد تشکلی برای هلدینگ‌ها در حال پیگیری است. از سال گذشته جلسات اولیه تشکل هلدینگ‌ها مطرح می‌شود. در بحث‌های صادراتی نیز موضوع EMCها یا شرکت‌های مدیریت صادرات در حال پیگیری و اجرایی شدن است. در حقیقت بخش‌های مختلف نیاز به الگوهایی مخصوص به خود دارند. یکی از این پتانسیل‌ها که بسیار کمتر به آن دقت شده بحث خدمات پیمانکاری است که اتفاقات ایران به خاطر دوره‌هایی تاریخی که اقتصاد کشور طی کرده توان زیادی برای حضور در این بخش در موضوع صادرات خدمات فنی مهندسی دارد. روز گذشته نیز در اتاق ایران این مساله مورد بحث و بررسی توسط رییس اتاق ایران و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی قرار گرفت.
پروژه ISPX
طی دیدار رییس اتاق ایران و مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی که با حضور معاونان اتاق انجام شد، ملی شدن پروژه ISPX و همکاری با یونیدو در این حوزه مورد تاکید قرار گرفت. به باور بخش‌خصوصی اگر بتوانیم در قالب این پروژه به سازمان یونیدو بپیوندیم، پیمانکاران صنعتی کشور که در بانک اطلاعاتی ثبت شده‌اند، قادر خواهند بود با معرفی خود به صورت جهانی، فعالیت‌های بین‌المللی خود را توسعه دهند. باید توجه داشت که این پروژه یکی از پروژه‌های توسعه‌یی سازمان ملل و یونیدو بوده و بر اساس تجربیات موفق شرکت‌های بزرگ چندملیتی و همچنین کشورهای توسعه‌یافته ایجاد شده است. به‌طور کلی در هر کشور یک سازمان متولی اجرای پروژه می‌شود و در صنایعی که آن کشور دارای مزیت است، فعالیت می‌کند؛ در ایران حدود 10 مزیت شناسایی شده است. بر اساس پروژه توسعه نظام مبادلات پیمانکاری فرعی ایران (ISPX)، سازمانی غیرانتفاعی زیر نظر دولت یا بخش خصوصی تشکیل می‌شود و با ایجاد بانک اطلاعاتی تمام پیمانکاران صنعتی و همچنین کارفرمایان بزرگ ملی و بین‌المللی و ایجاد ارتباط بین این دو گروه زمینه توسعه کسب‌وکارهای کوچک و متوسط و در نتیجه افزایش توان صادراتی آنها و همچنین افزایش اشتغال را فراهم می‌کند. بر اساس متدولوژی یونیدو در راه‌اندازی پروژه ISPX سازمان متولی و حمایت‌گر این پروژه باید علاوه بر ایجاد بانک اطلاعاتی کامل و معتبر از تمام پیمانکاران و کارفرمایان، نسبت به آموزش شرکت‌های پیمانکار، ایجاد بازارهای جدید ملی و بین‌المللی، ایجاد زیرساخت‌های حضور در نمایشگاه‌های داخلی و خارجی، برقراری ارتباط با صاحبان تکنولوژی‌های برتر در سطح بین‌المللی برای انتقال دانش و تکنولوژی و غیره نیز اقدام کند.
پایلوت‌های اتاقی
در ایران سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی این پروژه را به صورت پایلوت در استان اصفهان در سال 1386 شروع کرد و ادامه اجرای آن را در سطح استان از سال 1392 به اتاق اصفهان واگذار کرد. سازمان از سال 1394 سعی کرد اجرای این پروژه را در سطح ملی دنبال کند و بر همین اساس طی دو سال مطالعه 10مزیت بزرگ پیمانکاری کشور را شناسایی و برنامه‌ریزی اجرای آن را انجام داد. همچنین برای اجرای این پروژه، تفاهمنامه‌یی با اتاق ایران در سال 1395 امضا کرد. طی سال 1396 مراحل و روش اجرایی این پروژه در جلسات متعددی توسط اتاق و سازمان بررسی و در نهایت تفاهمنامه تخصصی به همراه آیین‌نامه آن تهیه و مقرر شد این پروژه طی دو سال با همراهی اتاق و سازمان پیش برود و بعد از دو سال (انتهای سال 1398)، اجرا این پروژه به‌طور کامل به اتاق ایران منتقل شود. بر اساس مفاد تفاهمنامه، دفتر مرکزی آن در اتاق ایران تشکیل و اعضای آن و همچنین اعضای شورای راهبردی و سیاست‌گذاری این پروژه از هر دو طرف مشخص شدند.
از طرف اتاق ایران در شورای راهبردی محمدرضا خباز و محسن چمن‌آرا و از طرف سازمان نیز معاون صنایع کوچک و مدیر توسعه‌یی سازمان انتخاب و معرفی شدند. در دفتر مرکزی نیز از طرف اتاق بابک ولی‌زاده به عنوان عضو و مسوول دفتر فنی و مرکزی پروژه معرفی شد. از طرفی برای بهره‌گیری از تجربیات اتاق اصفهان یک نماینده از طرف این اتاق به عضویت دفتر مرکزی در آمد. در حال حاضر 10 حوزه پیمانکاری فرعی در ایران شناسایی شده است و دفاتر ISPX در این حوزه‌ها فعالیت خود را شروع کرده‌اند. طبق برنامه‌ریزی انجام شده این دفاتر طی سال جاری باید به اتاق‌های بازرگانی، صنایع، معادن و کشاورزی منتقل شوند. حوزه‌های 10گانه تعیین شده، شامل تجهیزات پتروشیمی و پالایشگاهی/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان البرز، تجهیزات نفت و گاز / دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان خوزستان، تجهیزات برق و نیروگاهی / دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان یزد، تجهیزات صنایع ریلی/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان مرکزی، تجهیزات صنایع معدنی و سیمانی/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان کرمان، تجهیزات مجتمع‌های فلزی/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان اصفهان، ساخت قطعات، ماشین‌آلات و تجهیزات صنعتی/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان آذربایجان شرقی، قطعات خودرو سبک/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان خراسان رضوی و ساخت قطعات و ماشین‌آلات کشاورزی/ دبیرخانه ملی و متولی اصلی استان فارس می‌شود.
زمینه پیوستن به «یونیدو»
علیرضا اشرف دبیرکل اتاق ایران با تشریح فعالیت‌هایی که تاکنون انجام شده، تاکید کرد: اتاق ایران به دنبال ملی کردن این پروژه بوده و تمام تلاش خود را در این راستا خواهد کرد. از طرفی معتقد است که باید زمینه پیوستن به سازمان یونیدو را فراهم کنیم. وی ادامه داد: اگر این پروژه را مانند سایر کشورها به صورت بین‌المللی دنبال کنیم، نتایج خوبی را در راستای جهانی شدن اقتصاد کشور کسب خواهیم کرد. صادق نجفی مدیرعامل سازمان صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی نیز با تایید آنچه مطرح شد، گفت: ملی شدن پروژه و پیوند با یونیدو دو موضوعی هستند که می‌توان روی آنها کار کرد و نسبت به آنها تصمیم گرفت. شورای راهبردی موظف است مطالعات لازم را انجام دهد و نتیجه‌گیری کند. اگر یونیدو بتواند در این مسیر نقش‌آفرین باشد، از پیوستن به آن استقبال می‌کنیم. وی با بیان اینکه در حال حاضر بالغ‌بر 92 درصد صنایع کشور کوچک هستند، تصریح کرد: سازمان در تلاش است جدی‌تر از گذشته بر وضعیت این صنایع تمرکز کند و آنچه نباز دارند را فراهم کند. امروز نزدیک به 5 هزار واحد صنعتی کوچک و متوسط فعالیت هستند که تجهیزات و مواد اولیه خود را از طریق واردات تامین می‌کنند. این حجم از صنعت کشور باید مورد توجه قرار گرفته و زمینه تسهیل فعالیت آنها را فراهم کنیم.
معاون وزیر صنعت، معدن و تجارت از اختصاص تسهیلات ارزان‌قیمت برای بنگاه‌های کوچک و متوسط خبر داد و ثبت آنها در بانک اطلاعاتی ISPX را فرصتی برای حضور پررنگ‌تر آنها در عرصه اقتصاد دانست و ادامه داد: در گذشته توجه وزارتخانه تنها معطوف بر تاسیس شهرک‌های صنعتی جدید در مناطق مختلف کشور بود. امروز این نگاه تغییر کرده و به جد معتقدیم راه‌اندازی شهرک‌های جدید نتیجه‌یی جز اتلاف منابع ندارد. بنابراین تمرکز خود را بر توسعه واحدهای کوچک گذاشته و تلاش می‌کنیم این حوزه را فعال‌تر کنیم. در ادامه غلامحسین شافعی رییس اتاق ایران از تغییر رویکرد وزارتخانه و سازمان متولی صنایع کوچک و شهرک‌های صنعتی استقبال کرد و گفت: در گذشته پارلمان بخش خصوصی نسبت به تلاش این سازمان در ایجاد شهرک‌های جدید انتقاد داشت. البته این انتقاد را در مورد برگزاری انواع نمایشگاه‌ها در استان‌های مختلف آن هم با پسوند بین‌المللی داشته و دارد؛ رقابت بین استان‌ها در برگزاری نمایشگاه، اقدامی آسیب‌زا به اقتصاد کشور است چراکه نتیجه آن تنها هدر رفت منابع خواهد بود. وی افزود: البته همین وضعیت را در مورد ایجاد بنادر خشک نیز داریم که باید با آن برخورد شود. رییس پارلمان بخش خصوصی کشور در مورد تفاهم بین اتاق ایران و سازمان صنایع کوچک نیز گفت: این اقدام باید به صورت ملی دنبال شود و در پی آن هستیم که تمام بندهای مندرج در تفاهمنامه را اجرایی کنیم. پروژه ISPX در کنار راه‌اندازی بانک اطلاعاتی، بازاریابی، بهینه کاوی و توانمندسازی واحدها را بر عهده دارد و تاکنون در حدود 700 پیمانکار در این پروژه به ثبت رسیده‌اند.
