پاسخ به شروط مقام معظم رهبری

گروه ایران|

روسیه پرونده خروج امریکا از توافق هسته‌یی را به شورای امنیت می‌برد. این را واسیلی نبنزیا نماینده دایم روسیه در سازمان ملل که رییس دوره‌یی شورای امنیت هم شده، می‌گوید. این تازه‌ترین اقدام اعضای 1+4 علیه امریکاست که ماه گذشته از برجام خارج شد. بر اساس گفته‌های نبنزیا این نشست 27 ژوئن (4 تیرماه) برگزار می‌شود و روی قطعنامه 2231 تمرکز دارد. قطعنامه‌یی که 6 قطعنامه پیشین شورای امنیت سازمان ملل علیه ایران را ملغی کرده بود. اما حال با خروج امریکا از توافق هسته‌یی، قطعنامه 2231 به نوعی نقض شده است. این را پیش‌تر محمدجواد ظریف در نامه‌یی به دبیرکل سازمان ملل متذکر شده بود.

 ظریف در این نامه بازگشت تحریم‌های امریکا علیه ایران را «عدم پایبندی اساسی» امریکا به برجام و تخلف آشکار از قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت دانسته و تاکید کرده بود: « این اقدامات بی‌اعتنایی کامل به حقوق بین‌الملل و منشور ملل متحد است، اصل حل و فصل صلح‌آمیز اختلافات را تضعیف می‌کند، چندجانبه‌گرایی و نهادهای آن را به مخاطره می‌اندازد، حاکی از بازگشت به عصر فاجعه‌بار و شکست‌خورده ‌یک‌جانبه‌گرایی است و باعث تشویق سرکشی و قانون‌ستیزی می‌شود.» این در حالی است که ایران بر اساس همین قطعنامه و متن برجام به تعهدات خود عمل کرده و آژانس بین‌المللی اتمی هم بارها پایبندی ایران به تعهداتش را تایید کرده بود. ظریف در این نامه از گوترش خواسته بود که سازمان ملل، ایالات متحده را در برابر عواقب عمل زیانبار و خطرناکش که در چالش آشکار با منشور ملل متحد و حقوق بین‌الملل است، مسوول بشناسد و اطمینان دهد که منافع ایران بدون هیچ شرطی از طریق اقدامات مناسب ملی، منطقه‌یی و جهانی جبران می‌شود.

چند روز پس از نگارش این نامه نیز مقام معظم رهبری در نخستین موضع‌گیری رسمی راجع به عهدشکنی امریکا، یکی از شروط برای پایبند ماندن ایران به برجام را محکومیت امریکا در شورای امنیت عنوان کردند. رهبری در توضیح شرط خود تاکید کردند: «سه کشور اروپایی در ۱۳-۱۴ سال قبل (توافق سعدآباد در دولت اصلاحات) یک بدعهدی بزرگی کردند، باید ثابت کنند امروز آن بی‌صداقتی و بدعهدی را نخواهند داشت. » ایشان با اشاره به اینکه در دوسال گذشته امریکا بارها برجام را نقض کرده است و اروپایی‌ها ساکت مانده‌اند و باید این سکوت را جبران کنند، گفتند: «امریکا با خروج از برجام قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل را نقض کرده است و اروپا باید یک قطعنامه علیه نقض امریکا صادر کند. » ظاهرا اقدام روسیه در کشاندن پرونده خروج امریکا از برجام به شورای امنیت سازمان ملل، پاسخی به شروط مقام معظم رهبری بوده است.

با این حال برخی نگران آن بودند که با کشیدن داستان قطعنامه 2231 به نشست شورای امنیت سازمان ملل، امریکا این قطعنامه را به چالش کشیده و با استفاده از مفاد درون برجام، موفق به بازگرداندن قطعنامه‌های پیشین شود. اتفاقی که هرگز رخ نخواهد داد؛ چراکه امریکا از توافق کنار کشیده و دیگر امکان استفاده از متن برجام را ندارد. این اعتقاد رضا نصری کارشناس مسائل بین‌الملل است. او در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه آیا امریکا به لحاظ حقوقی می‌تواند، ادامه توقف قطعنامه‌های شورای امنیت را در قالب یک قطعنامه به شورای امنیت ببرد و تحریم‌ها را فارغ از اینکه عضو برجام هست یا نه، برگرداند؟ می‌گوید: دولت ترامپ ممکن است به جای توسل به برجام تلاش کند با ارائه تفسیری از قطعنامه 2231 خود را مستحق استفاده از سازوکار ماشه نشان دهد اما طبیعتا چنین تلاشی نیز بی‌پایه است، زیرا قطعا در شرایط فعلی که ایران همچنان پایبند به برجام است، امریکا از نظر حقوقی هیچ توجیهی ندارد که مکانیسم ماشه را به کار اندازد اما اگر ایران در نهایت از برجام خارج شود و تحت شرایطی واشنگتن بتواند موضوع را به شورای امنیت بکشاند، باز هم به احتمال قوی اکثریت قاطع کشورهای جهان قبول نخواهند کرد که این قطعنامه‌ها احیا و لازم‌الاجرا شوند. به باور نصری در این شرایط حتی ممکن است مجمع عمومی سازمان ملل وارد عمل شود و از دیوان بین‌المللی دادگستری تقاضای صدور رای مشورتی کند تا این دادگاه تشخیص دهد که این قطعنامه‌ها دوباره الزام‌آور می‌شوند یا خیر.

یک استاد حقوق و روابط بین‌الملل هم در این خصوص که آیا به لحاظ حقوقی امریکا می‌تواند 6 قطعنامه‌یی را که با قطعنامه 2231 متوقف شده‌اند لغو کند یا خیر؟ نیز نظری منفی دارد و می‌گوید: نمی‌شود قطعنامه‌های میانی را در نظر گرفت و از لحاظ حقوقی آخرین قطعنامه ملاک است. آخرین قطعنامه که 2231 است، ضمن تایید برجام، همه کشورها را به پیروی از آن فراخوانده و فقط آژانس را ملاک بررسی قرار داده است. مهدی ذاکریان معتقد است ترامپ واژه خروج یا نقض برجام را به کار نبرد، بلکه اعلام کرد از این توافق کنار می‌کشد. از این رو نمی‌تواند در کمیسیون مشترک بنشیند و زمانی می‌تواند، برگردد که دوباره تحریم‌ها را تعلیق و شرایط گذشته را احیا کند.

حال باید دید سازمان ملل تا چه حد می‌تواند از مصوبات خود دفاع و پشتیبانی کند و اینکه آیا اعضای شورای امنیت با صدور قطعنامه‌یی امریکا را بابت خروج از برجام تنبیه خواهند کرد یا خیر.