مدیریت پسماندهای صنعتی بایدها و نبایدها

هانا طارمیان

کارشناس ارشد و فعال زیست‌محیطی

با ایجاد و گسترش واحدهای صنعتی و فعالیت‌های تولیدی در کشور اعم از صنایع شیمیایی، غذایی، نفت و پتروشیمی، فولاد و... تنوع محصولات و گسترش کاربردهای محصولات این صنایع در زندگی روزمره انسان، تولید انواع پسماندهای صنعتی و خطرناک در کشور همواره رو به رشد بوده است، این موضوع یکی از معضلات مهم جوامع بشری در حال حاضر تلقی می‌شود. ورود پسماندها به محیط‌زیست اگر بدون کنترل و مدیریت صحیح باشد، موجب بدمنظره شدن محیط، آلودگی آب، هوا و خاک و به خطر افتادن بهداشت و سلامت افراد جامعه می‌شود. تجربیات جهانی نشان داده است که چنانچه پسماندها تحت مدیریت مناسب قرار نگرفته و با شیوه‌های علمی و فنی به موادِ با مخاطرات کمتر تبدیل نشوند و در نهایت به‌طور اصولی و به روش مناسب دفع نگردند، منشا خطرات قابل‌توجه و تهدیدات فراوانی خواهند شد. باتوجه به ماهیت و مقدار پسماندهای صنعتی و ویژه در کشور، مدیریت اجرایی پسماندهای ویژه و صنعتی باید در دستور کار قرار داده شود. به‌علاوه، وجود مکانی متمرکز با امکانات و تجهیزات مناسب جهت مدیریت پسماندهای صنعتی و ویژه و نیل به اهداف زیست‌محیطی منطقی به نظر می‌رسد. این مجتمع‌ها پسماندهای صنعتی را از همان ابتدای تولید تا سرنوشت نهایی مدیریت و نظارت خواهند کرد. در این مجموعه‌ها ‌باید کلیه فرآیندها از ابتدای چرخه مدیریت پسماند (جمع‌آوری و ذخیره‌سازی) تا دفع نهایی (بازیافت، سوزاندن و دفن) تحت نظارت کارشناسان مجرب اداره شود. در تولید روزانه چند هزار تن پسماند صنعتی یا ویژه در کشور شکی وجود ندارد، جهت بازیافت بخش عمده‌یی برخی از پسماندها همچون روغن کارکرده، مواد پلاستیکی، کاغذ و برخی ضایعات هیدروکربنی نیز واحدهای در کشور فعال هستند اما مدیریت پسماند‌های صنعتی طبق امارهای‌های رسمی و غیررسمی در کشور حال و روز خوشی را ندارد. چرا؟ مشکل از کجاست؟ قوانین مشکل دارند؟ مجریان مشکل دارند؟ ناظران مشکل دارند؟ شاید بشود گفت در همه بخش‌ها ما مشکل داریم اما ریشه این مشکلات در کجاست؟ چگونه می‌شود با این مشکلات برخورد کرد. اگر در مستندات و سوابق مجددا رجوع شود در بسیاری از موارد راهکار‌ها از قبل مشخص شده است و جسته و گریخته در هر گزارشی بخشی از راهکار حل مشکل دیده شده است اما تا زمانی که تمرکز روی رفع مشکل به‌صورت اصولی و هماهنگ صورت نپذیرد، کاسبان پسماند اجازه نخواهند داد مشکل حل و فصل شود. باید قبول کنیم همان‌طور که در کشور کاسبان تحریم وجود داشته‌اند کاسبان پسماندی نیز داریم که دانسته یا نادانسته برای منفعت‌های زود گذر و کوچک، جنایت‌های طولانی مدت را در حق این نسل و نسل‌های آینده روا داشته‌اند. پس با شناخت موضوع و قانون به نظر نگارنده، ما در بخش مدیریت پسماندها در کشور با دو مشکل اساسی روبرو هستیم اولا به‌دلیل نداشتن اطلاعات تقریبا دقیق از وضعیت کمی و کیفی پسماندها، اصولا نمی‌دانیم که می‌خواهیم چه چیزی را مدیریت نمایم. این مساله سبب می‌شود که مشکل دوم حادتر شود و نمی‌دانیم که استراتژی و برنامه مان برای مدیریت این پسماندهایی که در حوزه صنعت به ویژه چه هستند روش مدیریتی مان برای دفع یا پردازش چه باشد. نباید از گذشته آن‌قدر نگران شویم، که آینده را نیز از دست بدهیم. راهکار بسیار ساده است ما در اینجا نیاز به چند الگو‌برداری داریم. ما باید بدانیم که نباید چرخ را دوباره اختراع نماییم! ما باید بدانیم که مشکل ما اگرچه باید به دست خودمان حل شود اما در گذشته دورتر در بسیاری از کشور‌ها این مشکلات وجود داشت و حل شد! ما باید بدانیم که در شرایط پراسترس و بدون برنامه انجام ندادن هر کاری بهتر است تا اینکه کار اشتباه انجام شود و آسیب آن، اعتماد عمومی را سلب نماید! آیا حل معضل پسماند، با درایت و عزم و اراده ملی ما ایرانیان وطن دوست، امکان‌پذیر نیست؟ تفکر با شما!