زخم «گاو خونی»
ریحانه جاویدی|
تراژدی خشک شدن تالاب گاوخونی داستان امروز و دیروز نیست 10سالی می‌شود که تالاب جان می‌دهد. از همان روزها که جلو جریان دایمی آب در زاینده‌رود گرفته شد، گام خونی هم نفسش به شماره افتاد حالا داغی شده بر دل، زندگی از تالاب بساطش را جمع کرده و انتهایی‌ترین حوزه آبریز زاینده رود در شرق اصفهان، تبدیل به زمینی خاکی شده با تنی ترک خورده، انگار نه انگار که روزگاری یکی از مهم‌ترین تالاب‌های مرکزی کشور بود و در کنوانسیون رامسر به ثبت جهانی رسید. 90درصد از گاوخونی خشک است و خبری از تامین حقابه تالاب نیست، خشکی آنقدر تا عمق جان گاوخونی نفوذ کرده که دیگر ردی از حیات در آن دیده نمی‌شود، گونه‌های گیاهی‌اش از دست رفته و جانوران این تالاب هم زیستگاهشان را از دست داده‌اند. نفس گاوخونی به زاینده رود بسته است اما سیاست‌های آبی کشور در این سال‌ها به سمتی پیش رفته که در نتیجه آن تالاب در فراغ از زاینده‌رود، می‌میرد. سال‌هاست که برای احیای تالاب گاوخونی طرح مطالعاتی نوشته می‌شود، مذاکره و جلسه برگزار می‌شود اما سهم آن از تمام این مذاکرات، اندک فاضلابی است که بسترش را مرطوب نگه داشته و ریزگرد‌هایی که اغلب آغشته به مواد سمی پساب‌های صنعتی بوده و به جان مردم اصفهان می‌ریزد. وضعیت این تالاب هر روز وخیم‌تر می‌شود و نماینده اصفهان در مجلس شورای اسلامی معتقد است 12سالی می‌شود که آبی به اصفهان نمی‌رسد و حقابه محیط زیستی گاوخونی فراموش شده است.
هرج و مرج، جان تالاب را گرفت
حیدرعلی عابدی روز گذشته با انتقاد از خشکی بیش از ۹۰درصدی تالاب گاوخونی درباره وضعیت این تالاب گفت:«ضعف مدیریت عامل اصلی کمبود آب اصفهان و خشکی زاینده رود است. به دلیل هرج و مرج در حوزه زاینده رود نزدیک به 10تا 12سال است آبی به اصفهان نمی‌رسد. وزارت نیرو، جهاد کشاورزی و کشور در این رابطه اهمال‌کاری و سهل‌انگاری کرده‌اند و حتی به مصوباتی که خود تصویب کرده‌اند نیز پایبند نبوده و آنها را اجرا نمی‌کنند.»
او افزود:«برای حوزه زاینده رود مصوبات خوبی از جمله شورای عالی آب، کارگروه ملی سازگاری با آب و شورای توزیع عادلانه آب تصویب شده اما متاسفانه این مصوبات اجرایی نشده و تنها معضل و مشکل تالاب گاوخونی نیز عدم اجرای مصوبات است.»
این نماینده مردم در مجلس دهم با انتقاد از اینکه بیش از 90درصد تالاب گاوخونی خشک است، بیان کرد:«اندک آب موجود در تالاب فاضلابی است که آن را مرطوب نگه داشته است؛ براساس جدول تقسیم‌بندی توزیع عادلانه آب باید سالانه 170میلیون متر مکعب آب و پساب به تونل اختصاص پیدا کند اما متاسفانه به مدت 12سال است این حقابه به فراموشی سپرده شده و قطره آبی از زاینده رود به تالاب وارد نشده که منجر به بروز مشکلات فراوانی برای کشاورزان شرق اصفهان و خشکی 90درصدی تالاب گاوخونی شده است.»
عابدی گفت:«فاضلاب اصفهان سال‌هاست در تالاب گاوخونی تخلیه می‌شود بنابراین مواد صنعتی خطرناک مانند آرسنیک و دیگر فلزات خطرناک به صورت پودر در این تالاب ذخیره شده که با وزش باد به صورت گرد و خاک در مناطق پراکنده می‌شوند که این ریزگردهای سمی برای سلامت انسان بسیار خطرناک خواهند بود و به طور قطع تا شعاع 400کیلومتری یعنی سلامت مردم استان‌های اصفهان، چهارمحال و بختیاری، یزد، کاشان، قم و حتی تهران را تحت تاثیر قرار خواهد داد.»
نماینده اصفهان در مجلس دهم افزود:«انتظار می‌رود، مسوولان برای تامین حقابه تالاب چاره‌اندیشی کنند و حداقل 50 درصد سهمیه کشاورزان شرق استان را با مدیریت روی آب زاینده آزادسازی کنند تا آسیب‌های ناشی از خشکی این تالاب دامنگیر کشور نشود.»
6 سال بی‌سرانجامی
اظهارات حیدرعلی عابدی درحالی است که سال 1391 برای نخستین‌بار از سوی مدیرکل ستاد بحران استان اصفهان، خبرهایی مبنی خشکی 90 درصدی تالاب گاوخونی، اعلام شد. آن زمان منصور شیشه فروش درباره وضعیت گاو خونی گفت:«چنانچه برنامه‌های احیای این تالاب به صورت جدی دنبال نشود تالاب گاوخونی در آینده‌یی نزدیک به کانون گرد و غبار تبدیل خواهد شد. در 3سال گذشته حدود 300هزار هکتار جنگل دست کاشت در منطقه ورزنه کاشته شده است.»
مدیرکل ستاد بحران استان اصفهان به وجود بیش از 35 هزار کانون بحران فرسایش بادی در منطقه ورزنه هم اشاره کرد و ادامه داد: «کارگروه ویژه پیگیری احیای تالاب گاو خونی در منطقه ورزنه، تشکیل شده که نمایندگانی از جهاد کشاورزی، منابع طبیعی، محیط زیست، میراث فرهنگی و گردشگری و صنایع و معادن در این کارگروه حضور داشته‌اند. تشکیل کمیته ویژه برای احیای تالاب گاوخونی در محیط زیست اصفهان، از جمله مصوبات این کارگروه اعلامو همچنین مقرر شد برای احیای هر چه زودتر تالاب از نظر کارشناسان و اساتید دانشگاه به‌صورت ویژه استفاده شود.»
مدیرکل ستاد بحران استان اصفهان، جلوگیری از شکار گونه‌های حیوانی و پرندگان تالاب گاوخونی را هم از دیگر اقدامات مهم برای احیای این تالاب دانست اما اکنون با گذشت 6 سال از این اظهارات هیچ نتیجه‌یی عاید تالاب نشده است. هنوز هم گاو خونی در خشکی به سر می‌برد اما مذاکرات و جلسات همچنان ادامه دارد. تا جایی که خرداد امسال، رحمان دانیالی، مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان درباره آخرین وضعیت تالاب گاو خونی گفت: «بررسی وضعیت احقاق حق‌آبه تالاب گاوخونی بعد از مساله آب آشامیدنی اولویت دوم استان است و باید برای آن هم مطالبه جدی داشت و روند رسیدگی به آن را تسریع بخشید. طرح‌های مطالعاتی خوبی روی وضعیت تالاب گاوخونی انجام شده ولی درخصوص شیوع سرطان در اصفهان و استان‌های دیگر و اثرات خشکی تالاب گاوخونی وظیفه دانشگاه علوم پزشکی است که نتایج آماری پژوهش‌های خود را که موظف به انجام آنها است، ارائه کند.» با این حال احمد خاتون‌آبادی، عضو هیات علمی دانشگاه صنعتی اصفهان معتقد است با خشک شدن کامل تالاب بین‌المللی گاوخونی فاجعه انتشار ریزگردهای آن، کلان‌شهرهای کشور را تهدید می‌کند.
او درباره این موضوع گفت:«در روسیه با خشکی دریاچه اورال حوادث ناگواری از جمله حرکت ریزگردهای سرطان زا اتفاق افتاد که مشابه آن با خشک شدن کف تالاب گاوخونی به وقوع می‌پیوندد.»
این استاد دانشگاه با بیان اینکه ذرات و رسوبات فلزات سبک و سنگین که طی سال‌های متمادی از طریق فاضلاب‌های صنعتی وارد گاوخونی شده، در صورت بی‌توجهی تمام کشور را دربرمی‌گیرد، تصریح کرد: تالاب گاوخونی از نظر نقشه‌های توپوگرافی در دشتی مسطح در میان کشور قرار گرفته که با توجه به حرکت بادهای شرق به غرب فصل تابستان، ریزگردهای آن کلان‌شهرهای بزرگ کشور را در معرض خطر قرار می‌دهد.
