رنج‌نامه تحصیل
ریحانه جاویدی|
درس خواندن، یکی از حقوق ابتدایی هر کودک در سن تحصیلی است اما دست یافتن به این حق برای برخی دانش‌آموزان مانند رسیدن به یک رویای شیرین، دور و غیرمحتمل به نظر می‌رسد، رویایی که برای رسیدن به آن باید جاده‌های خاکی و سرما و گرمای فاصله روستا تا مدرسه را پشت‌سر گذاشت، باید هزاران سختی را به جان خرید تا رنگ واقعیت به خود گیرد. با این حال این جاده آن‌قدر پستی و بلندی زیاد دارد که برخی دختران دانش‌آموز، در میانه راه رویای‌شان را برای همیشه در فکر و ذهن‌شان، نگه می‌دارند و قید ادامه مسیر را می‌زنند، ساده‌ترین اتفاقات گاه دلیل محکم‌ترین گره‌ها بر پرونده تحصیل‌شان می‌شود و مانند یک سد میان آنها و رویاهای‌شان قدم علم می‌کند تا ادامه تحصیل آن سوی مرزی به نام کمبود امکانات باقی بماند. طولانی بودن فاصله بین روستا تا مدرسه، ازدواج زوهنگام و کمبود معلم زن از مهم‌ترین دلایلی است که سبب می‌شود دختران از تحصیل جا بمانند به این ترتیب آن‌طور که معاون آموزش دوره متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش اعلام کرد، در سال تحصیلی 97-96، تعداد دانش‌آموزان دختری که در هیچ پایگاهی ثبت نام نکردند و هیچ جا مشخصات‌شان ثبت نشده و اصلا دانش‌آموز محسوب نمی‌شوند، به ۱۵۱هزار و ۴۶ نفر رسید. عباس سلطانیان، درباره جزئیات این موضوع بیان کرد: «اگر بخواهیم رقم دقیق ترک تحصیل دانش‌آموزان دختر را طی یکی دو سال آینده مقایسه کنیم، باید بگویم که در سال
۹5-۹4، حدود 4.29درصد از دانش‌آموزان دختر ترک تحصیل کردند. در سال بعد یعنی ۹6-۹5 این عدد به 4.17رسید یعنی ما 0.12 جذب دانش‌آموزان کل کشور افزایش داده‌ایم. آمار امسال هم در واقع افتی نداشته است و توانستیم در این زمینه عملکرد خوبی داشته باشیم و دانش‌آموزان جذب شده را افزایش دهیم.»
او درباره علت ترک تحصیل دانش‌آموزان دختر به ایلنا گفت: «شرایط متعددی داریم که موجب ترک تحصیل دختران می‌شود و این جزو چالش‌هایی است که ما با آن روبه‌رو هستیم. مثلا پراکندگی روستاها در کشور اثری که بر دانش‌آموزان دختر می‌گذارد بیشتر از دانش‌آموزان پسر است، زیرا دانش‌آموزان پسر به لحاظ فیزیکی این قدرت را دارد که بتواند برای تحصیل از یک روستا به روستای دیگر برود، اما دانش‌آموزان دختر بنا به دلایلی این امکان را ندارد و ما باید برای‌شان شرایط مناسب را فراهم کنیم.»
سلطانیان بیان کرد: «بحث فقر فرهنگی نیز در بعضی از خانواده‌ها به‌خصوص مناطق مرزی و برخی استان‌های کشور از دلایلی است که باعث می‌شود ترک تحصیل دختران بیشتر از پسران باشد. بعضا به دلایل فرهنگی این باور در خانواده‌ها وجود ندارد که دانش‌آموزان دختر هم باید مثل دانش‌آموزان پسر ادامه تحصیل بدهند و معتقدند دختران‌شان باید زودتر ازدواج کنند و تشکیل خانواده بدهند یا حتی در برخی مناطق محروم از فرزندان به عنوان نیروی کار استفاده می‌کنند. و در اینجا دختران آسیب‌پذیری بیشتری را نسبت به پسران دارند.»
معاون آموزش دوره متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش افزود: «ازدواج زودهنگام دختران در ادامه عدم اجازه همسرشان برای ادامه تحصیل نیز از دلایل ترک تحصیل دختران است. یا بعضا ما در بعضی مناطق کشور به ندرت مشکل کمبود معلم زن داریم. در این میان با تایید حراست و تایید صلاحیت می‌توانیم از معلمان مرد که شرایط خوب و سن بالایی هم دارند در مدارس دخترانه استفاده کنیم. همین مساله در برخی خانواده‌ها مانع از حضور دخترشان در مدرسه می‌شود. منعطف نبودن شیوه‌های آموزشی یا حتی ساعت درسی با توجه به ویژگی‌هایی که در مناطق مختلف کشور هست و... همه اینها می‌تواند عواملی باشد که ترک تحصیل دختران ما با این عدد رو به رو شود.»
سیستم آموزشی منعطف، یک راه‌حل پیشنهادی
اظهارات سلطانیان در حالی است که پیش از این رضوان حکیم زاده، معاون امور ابتدایی وزیر آموزش و پرورش اعلام کرده بود که ۴۰ تا ۵۰درصد دانش‌آموزان مقطع متوسطه در استان‌های مرزی به دلایل مختلف ترک تحصیل می‌کنند که یکی از این دلایل ازدواج زودهنگام است. حکیم‌زاده تایید کرده بود که در برخی خانواده‌ها به‌خصوص در شهرهای کوچک کودکان بازوی کار خانواده محسوب می‌شوند، به‌طور مثال در فصل برداشت محصول این کودکان باید در کنار خانواده‌ها باشند که شاید انعطاف‌پذیری در زمان و مکان آموزش بتواند این مساله را حل کند یا در برخی استان‌ها به دلیل تعصباتی که وجود دارد، ممکن است دختران‌شان را به مدارس مختلط یا جایی که معلم خانم ندارد، نفرستند.
به گفته معاون وزیرآموزش و پرورش «دلایل فرهنگی» نیز در بازماندن کودکان از تحصیل موثر است. او به عنوان مثال گفت که در برخی روستاها به‌دلیل دور بودن مدرسه فرزندان‌شان را با وجود وسیله حمل و نقل به مدرسه نمی‌فرستند. او با اشاره به سرشماری‌های انجام شده و جمعیت واجب‌التعلیم‌ها گفت: «باتوجه به آمار افراد واجب‌التعلیم و تعداد دانش‌آموزانی که در مدارس ثبت‌نام می‌کنند و مقایسه‌یی که بین این دو موضوع وجود دارد. کودکان کار دو دسته هستند، در بسیاری از مناطق کودکان کمک کار خانواده‌ها محسوب می‌شوند، اما در مواردی کودکان به خاطر کار کردن و کمک به معاش خانواده فرصت حضور در مدرسه را از دست می‌دهند که این موضوع مساله‌ساز است. وگرنه در بسیاری از خانواده‌های روستایی کودکان در کار به خانواده‌ها کمک می‌کنند، اما اینکه فرصت‌های تحصیل از کودکان گرفته شود، ناپسند است.»
آموزش و پرورش چه اقداماتی انجام داده است؟
با این حال آموزش و پرورش تاکنون اقداماتی را برای مقابله با ترک تحصیل دانش‌آموزان، به‌ویژه دانش‌آموزان دختر انجام داده است، عباس سلطانیان، معاون آموزش دوره متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش، درباره این برنامه‌ها بیان کرد: «برای جلوگیری از این اتفاق ما تفاهمنامه‌هایی را با استان‌های کشور منعقد کردیم که در آن تفاهمنامه‌ها شاخص‌هایی که برای آموزش و پرورش در بحث مسائل آموزشی و تربیتی بچه‌ها مهم است، تعیین شده و در رابطه با آن شاخص‌ها با آنها قرارداد می‌بندیم. یکی از آن شاخص‌ها نرخ پوشش تحصیلی واقعی بچه‌هاست. به این صورت که ما به استان می‌گوییم شما نرخ پوشش تحصیلی واقعی‌تان را در سال ۹6-۹5 فلان عدد بوده و باید با شناسایی که از دانش‌آموزان توسط مدیران مدارس انجام شده، دانش‌آموزان ترک تحصیل را شناسایی کنید و موانع ادامه تحصیل آنها را‌بردارید و آنها را به مدرسه جذب کنید. در واقع این تفاهمنامه هر ساله هست که با ۳۲ استان کشور توسط آموزش و پرورش این کار را می‌کنیم.
او افزود: یکی دیگر از اقداماتی که خیلی مهم است شناسایی اسمی همه دانش‌آموزان بازمانده از تحصیل است. ما از سیستم متمرکزمان در حوزه مرکز برنامهریزی و منابع انسانی از سامانه سناد اسامی تمامی دانش‌آموزان که در سال تحصیلی جدید در هیچ مدرسه‌یی ثبت‌نام نشده‌اند را با تفکیک استان، منطقه، مدرسه و جنسیت می‌گیریم و این اسامی را به ادارات کل آموزش و پرورش استان‌ها می‌دهیم. یک مهلت دو، سه ماهه هم به آنها می‌دهیم تا مدیران مدارس پیگیری کنند ببینند دانش‌آموزان کجا هستند. طبیعی است که تعدادی از این دانش‌آموزان ترک تحصیل کردند و حالا کار می‌کنند، تعدادی هم برای ادامه تحصیل و زندگی از کشور خارج شدند. همچنین دانش‌آموزانی را داشتیم که متاسفانه فوت کردند یا دچار نقص عضو شدند و بنا به دلایلی ترک تحصیل کرده‌اند. در حال حاضر وظیفه مدیران این است که دلایل موانع حضور دانش‌آموزان به مدارس را بررسی کنند تا بتوانیم آنها را به مدرسه برگردانیم.
معاون آموزش دوره متوسطه دوم وزارت آموزش و پرورش با توضیح درخصوص طرح «روستای مرکزی» گفت: علاوه بر اینها طرح «روستای مرکزی» را داریم که برای ادامه تحصیل دختران و پسران مناطق محروم اعمال می‌شود. یعنی روستایی که به نسبت دیگر روستاها مرکزیت دارد را متولی قرار می‌دهیم و سعی می‌کنیم با گذاشتن سرویس ایاب و ذهاب برای دانش‌آموزان روستاهای دیگر آنها را به مدارسی که امکانات بیشتری دارند منتقل کنیم.
سلطانیان درباره مدارس شبانه‌روزی نیز توضیح داد: همچنین سعی کرده‌ایم در مدارس شبانه‌روزی دبیرستان دانش‌آموزان را جذب کنیم. دانش‌آموزان به‌خصوص دخترانی که به لحاظ بُعد مسافت امکان رفت و آمد ندارند می‌توانند از امکانات مدارس شبانه‌روزی مثل خوابگاه استفاده کنند. حتی ما اجازه داده‌ایم کلاس‌های ضمیمه را در مدارس دوره اول متوسطه در مناطق دور و حاشیه‌یی هم انجام بدهم. یعنی اگر یک مدرسه‌یی در دوره دوم متوسطه تعداد دانش‌آموزانش کم است با دوره اول متوسطه در یک جنسیت و در یک مدرسه اینها با هم ادغام شوند تا هر دو بتوانند از امکانات استفاده کنند.
