معتادان ترک‌کرده؛ سرگشته در خیابان
نه بند 2 ماده 15 قانون مبارزه با مواد مخدر به درستی اجرایی می‌شود که طبق آن معتادان تحت حمایت اجتماعی برای تامین هزینه درمان و ماندن در ترک، قرار بگیرند، نه آیین‌نامه مداخلات مراقبت‌های پس از ترخیص که رییس قوه قضاییه چهار سال پیش برای حمایت از معتادان پس از ترک ابلاغ کرده است. بر همین اساس است که بیش از 90 درصد معتادانی که ترک می‌کنند، دوباره به دام اعتیاد می‌افتند. به قانون‌هایی که برای حمایت از معتادان بهبود یافته تدوین شده اما زیر پا گذاشته می‌شوند اگر موازی‌کاری و شانه خالی کردن سازمان‌های مختلف هم اضافه شود، می‌توان فهمید چرا سیاست‌های مبارزه با اعتیاد و حمایت از معتادان بهبود یافته در ایران شکست می‌خورد، حال آنکه اعتیاد همچنان ریشه دوانده و قربانی می‌گیرد. بنابر آمارهایی که پرویز افشار، سخنگوی ستاد مبارزه با مواد مخدر کشور، اوایل ماه جاری اعلام کرد، تعدادی بالغ بر 12 هزار نفر از معتادان از ابتدای سال 1397 بهبود یافته‌اند حال آنکه در مقابل بنابر آماری که انوشیروان محسنی بندپی، رییس سازمان بهزیستی کشور روز گذشته اعلام کرد، سال گذشته ۷۵۰۰ نفر از معتادان بهبودیافته مشغول به کار شده‌اند و برای 3000 نفر هم وام اشتغال در نظر گرفته شده است. بنابراین هنوز نوبت به اشتغال و دریافت وام برای بهبودیافتگان سال جدید نرسیده و عدد افرادی که شاغل شده‌اند در مقابل با آمار بهبودیافتگان وضعیت جالبی را نشان نمی‌دهند.
تلاش برای جذب بهبودیافتگان به بازار کار
انوشیروان محسنی بند پی در نشست خبری که همزمان با هفته مبارزه با مواد مخدر برگزار شد، درباره جزئیات برنامه‌های سازمان بهزیستی کشور به عنوان متولی اصلی حل معضل اعتیاد، گفت: «در سال گذشته ۷۵۰۰ نفر از معتادان بهبودیافته مشغول به کار شده‌اند و برخورداری از مسکن رایگان برای این افراد در اولویت برنامه‌های امسال قرار دارد. در تهران ۱۵ مرکز با کمک ستاد مبارزه با مواد مخدر برای ارائه حمایت‌های اجتماعی از معتادان بهبودیافته راه‌اندازی شد تا با کمک سازمان فنی و حرفه‌ای، وضعیت اشتغال مناسبی برای آنها فراهم شود. همچنین در ۱۶ استان مدیریت موردی را دنبال می‌کنیم و بر همین اساس ۳۰۰۰ معتاد بهبودیافته را رصد و وام‌های اشتغال به آنها اختصاص خواهیم داد.»
او افزود: « کل اعتبارات پیشگیرانه ما ۳۷۰۰ میلیارد تومان و همچنین اعتبارات درمانی نیز ۲۴ میلیارد تومان است. معتادانی که در مراکز ماده ۱۶ پذیرش می‌شوند، روزانه ۱۵ هزار تومان سرانه برای آنها در نظر گرفته می‌شود. باید همه منابع مربوط به درمان معتادان در یکجا متمرکز شود، در حال حاضر ما فعالیت‌های پیشگیرانه، درمانی و اجتماعی برای معتادان انجام می‌دهیم، به همین دلیل بهتر است که همه اعتبارات یکجا متمرکز شود.»
موازی‌کاری همه‌چیز را به هم می‌ریزد
با این حال اگرچه مسوولان سازمان بهزیستی کشور از طرح‌ها و برنامه‌های مختلف برای حمایت از معتادان بهبود یافته صحبت می‌کنند اما سایر مسوولان معتقدند در عمل نتیجه مطلوبی از سیاست‌هایی که تاکنون اجرایی شده، به دست نیامده است و دلیل اصلی آن را موازی‌کاری و فعالیت همزمان چندین سازمان برای حل معضل اعتیاد و حمایت از بهبود یافتگان می‌دانند. شکور پورحسین، عضو کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی معتقد است سپرده شدن تمامی امور معتادان بهبود یافته به دستگاه واحدی می‌تواند کلید حل ماجرا باشد. او بیان کرد: «متاسفانه برنامه خاصی برای حمایت از معتادان بهبود یافته در کشور وجود نداشته و این امر زمینه رجوع 90 درصدی معتادان به اعتیاد را فراهم کرده است، حمایت دستگاه‌های حمایتی از معتادان بهبود یافته کافی نیست. معتادان پس از ترک باید مورد حمایت جدی دولت و جامعه قرار گیرند، بیکاری مهم‌ترین علت رجوع معتادان به اعتیاد بوده و حمایت از بهبودیافتگان مواد مخدر و توجه به اشتغال آنها مانع بازگشت آنان به اعتیاد می‌شود بنابراین باید برای اشتغال و عدم بازگشت آنان به سمت مواد مخدر چاره‌اندیشی کرد.»
او افزود: « معتادان بهبود یافته آسیب‌پذیر و نیازمند حمایت همه‌جانبه هستند. بی‌توجهی به این افراد به گونه‌یی است که در برخی موارد از سر ناچاری و برای تامین معیشت خانواده، خود را زیر ماشین می‌اندازند. در حالی که خانواده به عنوان واحد بنیادین جامعه نقش مهمی در عدم رجوع معتاد به اعتیاد ایفا می‌کند اما برخی خانواده‌ها توان نگهداری معتادان را ندارند و برخی نیز نهایت اهتمام خود را برای جلوگیری از لغزش فرزندشان به کار می‌برند اما تلاش آنها به تنهایی کافی نبوده و نیاز اتخاذ تدابیر و سیاست‌های ویژه از سوی دولت است.»
سیاست‌های ضعیف
اظهارات پور حسین در حالی است که سعید صفاتیان، رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام هم معتقد است سیاست‌های اجرایی تا این لحظه برای جلوگیری از بازگشت معتادان بهبودیافته به چرخه اعتیاد، نتیجه مناسبی نداشته است. او درباره این موضوع بیان کرد: « یکی از اصلی‌ترین مشکلات مبارزه با مواد مخدر در راستای اجرای طرح اجباری معتادان خیابانی ناپایداری در روند درمان است. این درحالی است که بعد از دستگیری افراد معتاد و گذراندن دوره درمانی درکمپ‌های ترک اعتیاد افراد پاک شده با ورود به جامعه طی مدت زمانی کوتاه به چرخه مصرف مواد مخدر باز می‌گردند.»
او افزود: «حمایت‌های اجتماعی باید بعد از درمان معتادان آغاز شود یعنی با بررسی نوع حمایت‌ها از این افراد در زمینه کار، درآمد، وضعیت خانوادگی یا هر مشکل دیگری، بند‌های سیاست‌های کشوری را تعیین و اعمال کنیم. این درحالی است که در سال ۱۳۸۶ مقام معظم رهبری سیاست‌های مربوط به حمایت اجتماعی از معتادان خیابانی را ابلاغ کردند».
رییس کارگروه کاهش تقاضای اعتیاد مجمع تشخیص مصلحت نظام گفت: «بر اساس سیاست‌های ابلاغی از مقام معظم رهبری مبارزه با مواد مخدر و حمایت‌های اجتماعی در ۱۱ بند تعریف شده است، اما بعد از گذشت سال‌ها از ابلاغ این آیین نامه درحمایت‌های اجتماعی از معتادان خیابانی همچنان دچار ضعف هستیم. گفتنی است درسال ۱۳۹۲ آیین نامه «حمایت پس از خروج معتادان» تدوین شد و وظایف همه دستگاه‌ها درراستای کاهش اعتیاد و مبارزه با مواد مخدر در بند‌های متفاوت تعریف شده است، اما اجرای این آیین نامه تا به امروز عملیاتی نشده است و بعد از گذشت پنج سال دستگاه‌های مربوطه گزارشی از عملکرد خود نسبت به این آیین نامه‌ها ارائه نداده‌اند.»
وی یادآور شد: «آیین نامه مراقبت‌های پس از خروج به بررسی شرایط یک معتاد پس ازخروج از کمپ‌های ترک اعتیاد می‌پردازد. در این راستا برای بازتوانی و حمایت از افراد پاک شده نوع خدمات و وظایف سازمان‌های دیگر تعریف می‌شود. در حال حاضر ساماندهی معتادان خیابانی در کشور موفقیت چندانی نداشته و علت عدم بازخورد مناسب دراین زمینه را می‌توان ضعف درهماهنگی میان سازمان‌های مربوطه اعلام کرد. در سال گذشته سازمان بهزیستی با تلاش‌های بسیارخود توانست اجرای آیین نامه مراقبت‌های پس از خروج را به تنهایی بر عهده گیرد. در حالی که با حذف سازمان‌های تاثیر‌گذاری چون وزارت بهداشت از روند درمان عملا بازخورد اجرای این طرح با شکست روبه‌روشده است.»
