اوپک را چه حال افتاد؛ توافق را چه شد؟

گروه انرژی| علیرضا کیانی|

قیمت نفت خام روز جمعه در قیمت نزدیک به 80 دلار بسته شد. قرار نبود قیمت این‌ طور بماند؛ قرار بود که با توافق نفتی اوپک و متحدانش، قیمت نفت به حدود 70دلار برسد. اما نگرانی از وضعیت بازگشت تحریم‌های امریکا علیه ایران و حذف عرضه پنجمین تولید‌کننده نفت به همراه اختلالات عرضه در لیبی و کانادا باعث شد تا سایه تنگنا باز هم احوال بازار را مغشوش کند. ترس از قیمت‌های 3 رقمی نفت، ترامپ که حزبش در ابتدای پاییز، انتخابات میان‌دوره‌یی سختی پیش‌ رو دارد را وادار کرد تا برای عرضه بیشتر دست به دامان عربستان سعودی شود. حال همه منتظر هستند تا پایبندی عربستان به توافق اوپک را ببینند و بیژن زنگنه در این بین در جلو صحنه ایستاده است. وزیر نفت دیروز در نامه‌یی به رییس اوپک بدون نام بردن از کشوری خاص، «بازی بعضی از اعضا در زمین امریکا» را محکوم کرد و هر گونه افزایش در تولید هر یک از اعضا به میزانی فراتر از تعهدات مطرح شده در اجلاس وین را ناقض توافق دانست. در موضعی تندتر نماینده‌ ایران در اوپک، حرف عربستان را مصداق خروج این کشور از اوپک دانست.

توافق اخیر اوپک آسان به دست نیامد. در واقع تا آخرین لحظه پیش از اجلاس وزرا و تا زمانی که بیژن زنگنه از جلسه خود با وزیر نفت عربستان خارج نشد، ایجاد توافق در هاله‌یی از ابهام بود. در انتها با موافقت ایران توافقی به دست آمد که براساس آن میزان کاهش تولید مجموع اوپک و غیراوپک بدون تغییر نسبت به اجلاس سال 2016 معادل یک میلیون و 800 هزار بشکه معین شد. این به معنای افزایش یک میلیون بشکه‌یی تولید بود چراکه پایبندی به توافق قبلی در میان امضاکنندگان به 150درصد رسیده بود. با وجودی که امید می‌رفت تا با افزایش عرضه اوپک و غیراوپک، آرامش بیشتری بر بازار حکمفرما شود اما نگرانی از حذف عرضه ایران پس از اظهارنظر یکی از مقامات وزارت خارجه امریکا در مورد عدم وجود گزینه‌ معافیت برای واردکنندگان نفت این کشور، قیمت نفت را یک‌ شبه 3.6درصد افزایش داد. براساس پیش‌بینی اس‌اند‌پی گلوبال‌پلاتس «در صورتی که امریکا موفق شود تا نوامبر، خریداران نفت ایران را برای توقف خریدشان تحت فشار قرار دهد بیش از یک میلیون بشکه در روز کمبود ایجاد می‌شود.» در این میان اختلالات عرضه در کانادا و لیبی نیز اجاق بازار را گرم نگه داشته‌اند و در نتیجه کوچک‌ترین خبری می‌تواند در بازار تلاطم

ایجاد کند.

از طرفی شرایط برای ترامپ نیز مساعد نیست. پیش‌بینی شکست حزب جمهوری‌خواه در انتخابات کنگره و حتی سنا در امریکا می‌تواند برای ترامپ بسیار گران تمام شود. از همین ‌رو رییس‌جمهوری ایالات متحده نمی‌خواهد، رای‌دهندگان امریکایی را در فصل پر مصرف انرژی با افزایش قیمت‌ بنزین آزرده کند؛ به‌ خصوص در زمانی که حزب مخالف، تقصیر افزایش قیمت را متوجه ترامپ و خروج وی از برنامه جامع اقدام مشترک، برجام، می‌داند. از این رو زمانی که دولت امریکا تشخیص داد که افزایش تولید به میزان وعده داده شده در توافق اوپک جوابگوی تقاضای کوتاه‌مدت بازار نیست، فشار خود را بر متحدان خود و حتی کشوری مانند روسیه نیز آغاز کرد.

امریکا به طور خاص از عربستان درخواست کرد که تولید خود را روزانه دو میلیون بشکه افزایش دهد. نهایتا دونالد ترامپ روز شنبه در توییتی اعلام کرد، پادشاه عربستان سعودی با درخواست وی برای افزایش تولید حداکثر به میزان دو میلیون بشکه در روز برای ملایم کردن رشد قیمت‌ها موافقت کرده است. این خبر واکنش وزیر ایران و نماینده ایران در اوپک را به همراه داشت.

 واکنش وزیر

در پاسخ به احتمال افزایش تولید نفت عربستان بیژن زنگنه، وزیر نفت ایران دست به قلم شد و در نامه‌یی به وزیر انرژی و صنعت امارات متحده عربی و رییس کنفرانس اوپک ضمن یادآوری تصمیماتی که در جلسه اخیر اوپک گرفته شد به اقدام برخی اعضای اوپک به افزایش تولید فراتر از توافق و انجام درخواست امریکا اشاره کرد و هشدار داد:«ما درخصوص واگذاری سهم تولید یک کشور به اعضای دیگر تصمیمی نگرفتیم».

زنگنه لازم دید تا بار دیگر با تکرار مفاد توافق بر التزام 100درصدی کشورهای امضا کننده آن تاکید کند. وی در نامه خود آورد:«براساس تصمیم گرفته شده توسط کنفرانس اوپک مقرر شد، کشورها تلاش خود برای پایبندی کلی اوپک ۱۲عضو و کاهش میزان آن به ۱۰۰درصد از تاریخ اول ژوییه ۲۰۱۸ تا پایان بازه زمانی مندرج در قطعنامه یاد شده را به کار گیرند و قرار شد، کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک- غیراوپک تولید را رصد کرده و مراتب را به رییس دوره‌یی کنفرانس اوپک گزارش کنند».

بیژن زنگنه در ادامه نامه خود نوشت:«در واقع براساس مندرجات قطعنامه با درخواست از کمیته مشترک وزارتی نظارت به توافق اوپک- غیراوپک برای رصد بازار و گزارش‌دهی به رییس دوره‌یی اوپک بررسی این موضوع به رییس دوره‌یی کنفرانس واگذار شده تا از طریق برگزاری کنفرانس فوق‌العاده یا مکاتبه با کلیه اعضای اوپک و رسیدن اجماع این موضوع را حل و فصل کند».

وزیر نفت ایران تاکید کرد:«هر گونه افزایش در تولید توسط هر عضوی از اوپک فراتر از تعهدات درج شده در بیانیه کنفرانس‌های ۱۷۱و ۱۷۴ اوپک ناقض توافق مورد بحث است. زنگنه از طریق این نامه از رییس کنفرانس اوپک تقاضا کرد به کلیه کشورهای عضو منعکس کند که نسبت به تعهدات خود و تصمیمات گرفته شده توسط اوپک در کنفرانس‌های ۱۷۱و ۱۷۴ پایبند بوده و از انجام هر گونه اقدام یک جانبه که موجب وارد آمدن آسیب به وحدت و استقلال سازمان اوپک می‌شود، خودداری کنند».

زنگنه در بخش دیگری از نامه خود با یادآوری موضع ایران در جلسه کمیته مشترک وزارتی نظارت بر توافق اوپک- غیراوپک نوشت:«هر گونه افزایش یک جانبه تولید توسط کشورهای عضو بیش از میزان تعهد درج شده آنها در صورت جلسه تصمیمات اوپک، امریکا را تهییج می‌کند تا علیه ایران اقدام کند».

وزیر نفت، رفتارهای یک جانبه برخی کشورهای عضو سازمان کشورهای صادر‌کننده نفت را عامل «تضعیف بنیان و اساس سازمان» معرفی کرد. وی در دفاع از استقلال و غیرسیاسی بودن اوپک نوشت:«تصمیمات اوپک به گونه‌یی نیست که بر پایه آن بتوان اقدام برخی از کشورهای عضو را در دنباله‌روی از خواست امریکا برای افزایش تولید که با انگیزه‌های سیاسی علیه جمهوری اسلامی ایران اتخاذ شده و به صورت عمومی نیز اعلام شده، توجیه کند. از آنجا که ما همگی درخصوص سیاست‌زدایی از تلاش‌های اوپک اتفاق‌ نظر داریم نباید به دیگران اجازه دهیم که با اقدامات سیاسی، وحدت و استقلال اوپک را خدشه‌دار کنند».

وزیر نفت ایران در پایان یادآور شد:«درحالی که ما ممکن است مواضعی مشابه نظرات اعلام شده توسط هر یک از شرکای غیراوپک خود مثلا روسیه داشته باشیم اما من از حضرتعالی می‌خواهم که به عنوان رییس دوره‌یی اوپک در این برهه تاریخی از اصول بلندمدت، وحدت و منافع اوپک صیانت کنید».

از سوی دیگر حسین کاظم‌پوراردبیلی، نماینده ایران در اوپک درباره خبر احتمال افزایش تولید عربستان سعودی به شبکه اطلاع‌رسانی انرژی گفت:«صرف نظر از اینکه چنین ظرفیتی در عربستان نیست، این درخواست به معنای دستور خروج این کشور از اوپک است».

 تکاپوی ترامپ

در نگاه بسیاری از تحلیلگران بازار، دونالد ترامپ چندین بار خود با توییت‌هایش به افزایش قیمت نفت دامن زده است. با این همه بسیاری بر این باورند که اگر او بتواند با کمک عرضه عربستان یا حتی روسیه از افزایش قیمت نفت جلوگیری کند، می‌تواند برد سیاسی و دیپلماتیک بزرگی را به نام دولتش ثبت کند. از این رو رییس‌جمهور امریکا از هیچ تلاشی در این مسیر فروگذار نکرد.

در نهایت روز شنبه، ترامپ در توییتی از موافقت عربستان با درخواست وی برای افزایش تولید به میزان 2میلیون بشکه خبر داد. به گزارش بلومبرگ، رییس‌جمهور امریکا نوشت:«با ملک سلمان صحبت کردم و به وی توضیح دادم که به دلیل آشفتگی و اختلالات در ایران و ونزوئلا از عربستان سعودی می‌خواهم، تولید نفت خود را احتمالا دو میلیون بشکه در روز افزایش دهد و کمبود عرضه را جبران کند. قیمت‌ها بسیار بالاست و وی با این موضوع موافق بود».

براساس گزارش بلومبرگ، کاخ سفید از اظهارات ترامپ عقب‌نشینی کرد و بعدازظهر شنبه در بیانیه‌یی اعلام کرد:«ملک سلمان بن عبدالعزیز تایید کرده که عربستان 2میلیون بشکه در روز ظرفیت تولید شناور دارد که در صورت لزوم و برای اطمینان از تعادل و ثبات بازار، محتاطانه و با هماهنگی شرکای خود از آن استفاده خواهد کرد».

اما مساله‌یی که همچنان مبهم باقی مانده، برخورداری یا عدم برخورداری عربستان از 2میلیون بشکه ظرفیت شناور است. در این باره رویترز می‌نویسد؛ عربستان سعودی حداکثر ظرفیت پایدار ۱۲میلیون بشکه در روز دارد اما هرگز این سطح تولید را امتحان نکرده است. یک منبع آگاه از برنامه عربستان نیز هفته گذشته به رویترز گفته بود: «ریاض قصد دارد، تولیدش را از 10.8میلیون بشکه در روز در ژوئن به ۱۱میلیون بشکه در روز در ژوییه افزایش داده که بالاترین سطح تولید تاریخ این کشور است».

در این باره آمریتا سن، تحلیلگر شرکت انرژی اسپکتس به همین خبرگزاری گفت:«اگرچه در تئوری، عربستان از چنین ظرفیت تولیدی برخوردار است اما در واقعیت برای افزایش تولیدش به چنین سطحی به پول و زمان نیاز دارد که حداکثر یک سال طول خواهد کشید.» از طرفی مقامات اوپک از زمان برگزاری دیدار رسمی خود اعلام کرده‌اند که افزایش تولید احتمالا بین ۷۰۰هزار تا یک میلیون بشکه در روز خواهد بود.