سهم 90 درصدی حمل و نقل جاده‌ای از ترانزیت
بخش حمل و نقل به عنوان یکی از مهم‌ترین زیرساخت‌های اقتصادی با تسهیل جابه‌جایی مسافر و کالا، نقش کلیدی در ایجاد رفاه و توسعه اقتصادی کشورها دارد و درحال حاضر سهم خدمات حمل و نقل در تولید ناخالص داخلی حدود 9درصد است در این میان خدمات حمل و نقل جاده‌یی سهمی بیش از ۸۵ درصد ارزش اقتصادی حمل و نقل بار و مسافر را بین بخش‌های چهارگانه حمل و نقل به خود اختصاص داده است.
با توجه به سهم بالای حمل و نقل جاده‌یی در میان سایر بخش‌های حمل ونقل، روزنامه «تعادل» گزارشی از وضعیت حمل و نقل جاده‌یی کالا تدوین کرده که در آن به تشریح وضعیت کنونی این بخش می‌پردازد. گفتنی است، وضعیت حمل و نقل جاده‌یی مسافر در گزارش‌های پیشین این روزنامه مورد بررسی قرار گرفته بود.
* براساس آمار منتشر شده از سوی سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی حدود 400هزار کامیون در کشور وجود دارد.
* 91درصد از سهم حمل و نقل کالا به حمل و نقل جاده‌یی و ۹درصد به حمل و نقل ریلی اختصاص دارد.
* براساس اعلام مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی، میانگین سفر هر دستگاه کامیون در طول یک سال(۳۶۵روز) تنها ۷۳سفر در سال ۹۴و ۶۵ سفر در سال ۹۳ است که نشان‌دهنده خواب بالای کامیون‌ها و انتظار بیش از حد آنها برای دریافت نوبت سفر است.
* پایین بودن بهره‌وری کامیون‌ها در ایران درحالی است که متوسط عملکرد مورد انتظار برای هر کامیون با توجه به حجم بار در کشور ۲۰۰سفر در سال است.
* بخش حمل ونقل به دو زیربخش زیرساخت و ناوگان قابل تقسیم است و در سال‌های متمادی تدارک کل زیرساخت‌های حمل ونقل همچنین سهم بزرگی از تهیه ناوگان حمل و نقل هوایی و ریلی به عهده بخش دولتی بود.
مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی در گزارش کارشناسی که به بررسی حمل و نقل عمومی بار در جاده‌های کشور طی سال‌های ۹۴- ۹۳ پرداخته است به این نتایج رسیده است:
*نزدیک به ۳۰درصد از کالاهای قابل جابه‌جایی در حمل و نقل عمومی جاده‌یی کشور بدون بارنامه و از طریق بنگاه‌های باربری، خارج از پایانه‌های کالای سازمان راهداری و حمل و نقل جاده‌یی کشور جابه‌جا می‌شوند.
*متوسط مسافت طی شده در هر سفر در انواع کامیون‌ها در سال ۱۳۹۴ معادل ۴۹۹کیلومتر بوده که این متوسط مسافت در سفرهای استانی معادل ۱۴۱کیلومتر و در سفرهای برون استانی معادل ۶۴۳ کیلومتر بوده است.
*متوسط طول عمر ناوگان عمومی باری جاده‌یی کشور در سال ۱۳۹۴ معادل 16.1سال بوده این درحالی است که متوسط طول عمر در کشورهای اروپایی تا ۵ سال است.
*وجود سهم بالای خودمالکی در ناوگان حمل و نقل عمومی جاده‌یی و سهم ناچیز شرکت‌ها و موسسات باربری از وجود مشکلات در ایجاد شرکت‌های مسوولیت‌پذیر و شناسنامه‌دار در حمل و نقل عمومی جاده‌یی کشور حکایت دارد.
*متوسط سفر هر یک از انواع کامیون‌های درحال بهره‌برداری در سال 94 به ۷۳سفر در سال می‌رسد.
*در سال ۱۳۹۳ هم متوسط تعداد این سفرها معادل ۶۵ سفر در سال برای انواع کامیون‌های در دست بهره‌برداری در این سال بوده به طوری که در طول ۳۶۵روز از سال به طور متوسط تنها ۷۳سفر با انواع کامیون صورت گرفته که با عملکرد مورد انتظار کامیون که می‌تواند بیش از ۲۰۰سفر در سال باشد بسیار فاصله دارد.
وضعیت مالکیت کامیون‌ها
* 82.2درصد کامیون‌های موجود در ایران خودمالکی(ملکی راننده) هستند و تنها 4.2درصد به صورت ملکی شرکت یا موسسات باربری همچنین شراکتی میان راننده و مالک محسوب می‌شوند.
* سهم بخش خصوصی در جابه‌جایی کالا ۹۲درصد بوده و نزدیک به ۸ درصد مابقی را بخش تعاونی جابه‌جا کرده و سهم دولت در نقل و انتقال بار بسیار ناچیز است.
وضعیت ترانزیت جاده‌ای در سایر کشورها
*جابه‌جایی کالا از طریق جاده در اتحادیه اروپا از اهمیت خاصی برخوردار است و در اکثر کشورها سهم این بخش از حمل و نقل بیش از ۹۰درصد است.
*در تحقیقی که در ایالات متحده امریکا در مورد حمل سبزیجات تازه و میوه به عمل آمده است در فواصل کمتر از یکصد مایل ۸۸ درصد با جاده و فقط ۶ درصد با قطار حمل شده است اما در سفرهای بیش از یک هزار مایل میزان حمل با قطار به ۶۶ درصد و برای طول سفر 2هزار مایل به ۹۳درصد می‌رسد.
چالش‌های حمل و نقل جاده‌ای
با وجود اینکه بخش حمل و نقل جاده‌یی بالاترین سهم از جابه‌جایی کالا را به خود اختصاص می‌دهد اما این بخش هم با چالش‌های متعددی روبه‌روست که عبارتند از: عدم تکافوی منابع مالی برای نگهداری مناسب راه‌های کشور، تعدد طرح‌ها و پروژه‌ها، فرسودگی ناوگان، نبود شرکت‌های توانمند در زمینه خدمات حمل و نقل و وجود پدیده خودمالکی در ناوگان باری و فقدان طرح جامع مناسب هماهنگ با ملاحظات آمایشی.
