سرورهایی که پشت ابر نیست
گروه دانش و فن| مرجان محمدی|
وزیر ارتباطات و فناوری اطلاعات جوان‌ترین عضو کابینه دولت دوازدهم، وزیری که برای نخستین‌بار اقدام به انتشار فهرست شرکت‌هایی کرد که ارز دولتی گرفته‌اند تا گوشی تلفن همراه وارد کنند، اما یا ارز دولتی را در بازار فروخته‌اند یا اینکه با ارز آزاد به صورت عمده گوشی‌ها را با سود بالا فروخته‌اند، همچنین در اقدامی دیگر وزیر ارتباطات نام شرکتی که در انبار خود گوشی‌های وارداتی را احتکار کرده بود منتشر کرد و از مسوولان قضایی و تعزیراتی کشور خواستار رسیدگی به پرونده این شرکت و شرکت‌های وارد‌کننده اینچنینی شد که نبض بازار آی‌تی را به‌هم ریخته‌اند. در ادامه حرکت‌های این‌گونه وزیر ارتباطات بسیاری از مردم خواستار شفاف‌سازی در عرصه‌های دیگر اقتصادی ازجمله خودرو و بخش‌های دیگر صنعت شدند، به‌گونه‌یی که بعد از اقدام وزیر ارتباطات یکی یکی نام دریافت‌کنندگان ارز دولتی منتشر شد، وارد‌کنندگانی که از نابسامانی بازار اقتصاد نهایت سوءاستفاده را کرده‌اند وبازار پرتنش اقتصادی را متشنج‌تر کردند. در آخرین اقدام وزیر جوان کابینه در جواب به اتهاماتی که به وی درخصوص سهل‌گیری در دور زدن فیلتر تلگرام زده می‌شد اجازه بازدید از سرورها را به خبرنگاران داد.
مخالفت‌ها با وزیر ارتباطات
اقدامات وزیر ارتباطات در کابینه دولت هم گویا با مخالفانی مواجه بود، مخالفانی تمایل به انتشار دریافت‌کنندگان ارز دولتی نداشته و ندارند، اما گویی با اصرار رییس دولت و پافشاری شخص رییس‌جمهور مقرر شده است دولتمردان تا در همه امور فهرستی از دریافت‌کنندگان ارز دولتی را منتشر کنند، اتفاقی که کم و بیش در حال وقوع است اما به گفته وزیر ارتباطات هنوز بخش بزرگ‌تری از لیست‌های ارز تخصیصی ۴۲۰۰ تومانی منتشر نشده است.
محمدجواد آذریجهرمی در صفحه توییتری خود نوشت: امروز سخنگوی محترم دستگاه قضا از آغاز برخورد با متخلفین ارزی خبر داد. خوشبختانه روند شفاف‌سازی مسیر مناسبی در پیش گرفته است.
وی گفت: البته هنوز بخش بزرگ‌تری از لیست‌های ارز تخصیصی ۴۲۰۰ تومانی منتشر نشده است؛ انتشار آنها و بهره‌گیری از نظارت افکار عمومی و کشف پلشتی‌ها ضرورتی مهم است.
این وزیر جوان حتی در روز بیست و سوم تیرماه سال جاری با انتشار تصویری غم‌انگیز در صفحه اینستاگرام خود مطالبی درباره اقدامات عدالت‌گستر حضرت علی (علیه‌السلام) و حمایت ایشان از محرومان و مستضعفان نوشت و به مسوولان توصیه کردند از اقدامات ایشان پیروی کنند.
آذری جهرمی در اینستاگرام نوشت: «وقتی خلخال از پای زن یهودی ربودند، برآشفت و گفت: اگر مرد مسلمان از این غصه بمیرد حق دارد. وقتی برادر تنگدستش از بیت‌المال سهمی خواست: آهن تفتیده به او نشان داد و از آتش دوزخ برحذرش داشت. و وقتی مردم در مدینه با او بیعت کردند: «... لتغربلن غربله...» را برای فرومایگانی گفت که از شایستگان پیشی گرفته بودند. او حافظ آبروی مردم بود، به کسی اجازه دست اندازی به بیت‌المال را نمی‌داد و نمی‌گذاشت فرومایگان با رانت از شایستگان پیشی بگیرند. ما مسوولان باید از مولا علی علیه‌السلام بیاموزیم و عمل کنیم.»
نیاز به تغییر در دیدگاه نسبت به فناوری
اما عملکرد وزیر ارتباطات درخصوص احقاق حقوق مصرف‌کنندگان و کاربران همچنان ادامه دارد به‌طوری‌که وقتی تلگرام فیلتر شد این وزیر جوان با انتشار توییتی در صفحه شخصی خود نوشت: «دسترسی شهروندان به منابع اطلاعات، توقف‌ناپذیر است. هر چند استفاده از یک نرم‌افزار متوقف شود، نرم‌افزارهای بدیل، شناسایی و جریان آزاد اطلاعات، مجددا فعال و در گردش خواهد بود. این خاصیت و لازمه دسترسی آزاد به اطلاعات در عصر ارتباطات است.»
او در ادامه و در پیام‌هایی دیگر نوشت: «فناوری به خودی خود نه مجرم است، نه مفسد و نه منحرف؛ این بشر است که با استفاده نادرست از آن، جرم یا فساد در فضای زندگی مجازی را ترویج می‌کند؛ چندان که امروز در فضای واقعی نیز چنین می‌کند که امری است گریزناپذیر و علی حده.»
«توسعه فناوری نیز پیوسته و توقف‌ناپذیر است، چراکه مکث در این مسیر پرجنب و جوش لایتناهی، آنهم در روزگار سرعت تکنولوژی، بس سخت و مستصعب است و خود تحریمی از دنیای نوین عقب‌ماندگی را به دنبال خواهد داشت.
سیاست‌گذاری برای رسانه‌های نوین و به رسمیت شناختن آنها در جهت پاسداشت حقوق شهروندان، نیازمند اقدامی عاجل است که تعارض کشور با شبکه‌های اجتماعی را کاهش و باعث وحدت عمومی و مانع سلب اعتماد خواهد شد.
در این میان نباید از عدم وجود استانداردی جهانی برای حفظ حاکمیت کشورها در نرم‌افزارهای فضای مجازی گذشت. این تعارضی است که برای اکثر کشورهاوجود دارد. زمانی که مقررات کشورها محترم شمرده نشود، عکس‌العمل حاکمیت‌ها امری غیر طبیعی و غیر معمول نمی‌نماید.»
درگیری بر سر پیام‌رسان‌های خارجی
از سوی دیگر با فیلتر شدن تلگرام برخی از وزیر ارتباطات خواستند تا حمایت بیشتری از پیام‌رسان‌های داخلی بکند به‌طوری‌که در برهه‌یی از زمان وزیر ارتباطات متهم شد که با امکانات وزارت ارتباطات، دسترسی کاربران ایرانی را به شبکه اجتماعی فیلترشده «تلگرام» فراهم می‌کنند.
ماجرا از آنجا شروع شد که عبدالصمد خرم‌آبادی معاون دادستان کل کشور اظهار کرد: نسخه‌های غیررسمی تلگرام از جمله هاتگرام و طلاگرام درواقع نسخه‌های ایرانی‌شده تلگرام هستند و دارای ماهیت فیلترشکن برای تلگرام را دارند.
وی همچنین به استناد آمار مرکز ملی فضای مجازی اظهار کرد: تعداد ۳۰ میلیون و ۱۰۰ هزار نفر از طریق فیلترشکن‌های هاتگرام و تلگرام طلایی، فیلتر تلگرام را دور می‌زنند و اینترنت بدون فیلتر هاتگرام و تلگرام طلایی را وزارت ارتباطات تامین می‌کند. این در حالی است که فعالیت فیلترشکن‌های داخلی نظیر هاتگرام و تلگرام طلایی برخلاف اهداف و سیاست‌های تعیین شده در مصوبه شورای عالی فضای مجازی است.
از سوی دیگر در برخی رسانه‌ها اظهاراتی به نقل از سردار جلالی رییس سازمان پدافند غیرعامل، مبنی بر انتقاد از عدم حمایت کافی از پیام‌رسان‌های داخلی منتشر شد. به اعتقاد او کمکی به پیام‌رسان‌های داخلی در بخش سی‌دی‌ان و سرورها نشده است و حتی سرورهایی که در طبقه نهم ساختمان دیتاسنتر مرکز امام خمینی(ره) برای تلگرام بوده، در اختیار هاتگرام و طلاگرام قرار گرفته است، در صورتی که می‌توانستند آنها را به سروش بدهند، اما ندادند.
پس از اظهاراتی مبنی بر ماهیت فیلترشکن بودن نسخه‌های داخلی تلگرام، در حالی که ادعاهایی مبنی بر حضور سرورهای هاتگرام و طلاگرام در ساختمان وزارت ICT منتشر شد، وزیر ارتباطات در واکنش به این اظهارات از رسانه‌ها خواست با بررسی این موضوع، صحت نداشتن آن را روشن کنند.
آذریجهرمی در حاشیه تفاهم نامه وزارت ارتباطات با کمیته امداد درباره تامین مالی کسب و کارهای نوپا، در پاسخ به سوالی درخصوص اظهارنظر سردار جلالی گفت: متعجبم که چرا همواره برخی افراد با صحبت‌های نادرست، برای کشور هزینه تراشی می‌کنند. البته ما در مقام مسوول خودمان را ولو به این حرف ناروا، مسوول می‌دانیم و ایجاد شفافیت می‌کنیم و وظیفه خودمان می‌دانیم که پاسخ دهیم.
وی ادامه داد: شاید نشود دزدی ابرها را ثابت یا رد کرد اما نبودن سرور در طبقه نهم ساختمان امام را می‌شود ثابت کرد. ما امروز از روابط عمومی خواسته‌ایم ساعت 2، از خبرنگاران دعوت کند تا بروند و طبقه نهم ساختمان امام را بازدید کنند و نتیجه را به قضاوت افکار عمومی بگذارند.
وزیر ارتباطات افزود: حال در بحث فضای مجازی، تصمیم‌گیر و مدیریت‌کننده و هماهنگ‌کننده مرکز ملی فضای مجازی است. ما هم نظرات خودمان را در این خصوص داده‌ایم؛ در دی ماه نظر خودمان را درباره نسخه‌های غیررسمی تلگرام گفته‌ایم؛ یک بار اطلاعیه دادیم.
آذریجهرمی درخصوص اظهارات پیرامون نسخه‌های غیررسمی تلگرام افزود: برخی یک بار می‌گویند سرور در طبقه نهم است، یک بار می‌گویند اینترنتش را وزارت ارتباطات تامین می‌کند. خوب، همه اینترنت کشور را ما تامین می‌کنیم. نمی‌شود حرف‌های بی‌ربط بزنیم و صحبت‌هایی مطرح کنیم که مبنایی نداشته باشد.
او درباره حمایت از پیام‌رسان‌های بومی هم گفت: ما هم معتقدیم باید حمایت شوند و این کار را هم کرده‌ایم. مرجع قضاوت در این خصوص هم مرکز ملی فضای مجازی است. کسی که مدام می‌رود مصاحبه می‌کند خودش بگوید در راستای حمایت از پیام رسان‌های بومی چه کار کرده؟ نمی‌شود که مدام مطالبه کنیم و حرف بزنیم و بگوییم لنگش کن، فضای جامعه این تیپی است.
وزیر ارتباطات تصریح کرد: در بحث نسخه‌های غیررسمی هم کسانی که در این مساله در مرکز ملی ورود کردند، گفته‌اند اینها در دوران گذار باشند تا توانمندی لازم ایجاد شود. این به ما برنمی‌گردد، ما نظرات خودمان را شفاف گفته‌ایم. نمی‌دانم چرا آقایان هر از گاهی می‌آید و صحبت‌های این‌گونه مطرح می‌کنند؛ فضاسازی می‌کنند و با اهداف سیاسی این حرف‌ها را می‌زنند.
جهرمی درخصوص اظهارات پیرامون نسخه‌های غیررسمی تلگرام نیز بیان کرد: برخی یک بار می‌گویند سرور در طبقه نهم است؛ یک بار می‌گویند اینترنتش را وزارت ارتباطات تامین می‌کند. خوب، همه اینترنت کشور را ما تامین می‌کنیم. نمی‌شود حرف‌های بی‌ربط بزنیم و صحبت‌هایی مطرح کنیم که مبنایی نداشته باشد. در بحث نسخه‌های غیررسمی هم کسانی که در این مساله در مرکز ملی ورود کردند، گفته‌اند اینها در دوران گذار باشند تا توانمندی لازم ایجاد شود. این به ما برنمی‌گردد، ما نظرات خودمان را شفاف گفته‌ایم. نمی‌دانم چرا آقایان هر از گاهی می‌آید و صحبت‌های این‌گونه مطرح می‌کنند؛ فضاسازی می‌کنند و با اهداف سیاسی این حرف‌ها را می‌زنند.
پس از آن نیز بلافاصله روابط عمومی وزارت ارتباطات در اطلاعیه‌یی اعلام کرد که پیرو اظهارات مطرح شده در رسانه‌ها مبنی بر استقرار سرورهای هاتگرام و تلگرام طلایی در طبقه نهم شرکت ارتباطات زیرساخت، از خبرنگاران دعوت می‌کند جهت بازدید از این طبقه در روز جاری (دوشنبه ۲۵ تیر) حضور یافته و نتیجه را اعلام کنند.
البته وزارت ارتباطات پیش از این هم باتوجه به انتشار برخی اخبار نادرست درخصوص نسخه‌های فارسی پیام‌رسان تلگرام که موجب ایجاد سردرگمی در بین کاربران شده است در اطلاعیه‌یی اعلام کرده بود: «وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تاکنون هیچ گونه سروری در اختیار تلگرام یا نسخه‌های غیررسمی آن قرار نداده است و آنچه از امکانات وجود داشته با ابلاغیه مرکز ملی فضای مجازی، در اختیار پیام رسان‌های بومی مجاز قرار گرفته است.
مرکز ماهر وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات در گزارشی در بهمن ماه ۹۶، هشدارهای لازم در خصوص عدم استفاده از نسخه‌های غیررسمی تلگرام را منتشر کرده است. در متن هشدار مرکز ماهر آمده است از آنجا که تلگرام برنامه‌یی متن باز است و هر روز چندین نسخه غیررسمی از آن ایجاد می‌شود و از طرفی شناسایی و بررسی همه این نسخه‌ها کار مشکلی است، لذا توصیه می‌شود کاربران از نصب هرگونه نسخه غیررسمی و تایید نشده تلگرام خودداری کنند.
همچنین در پاسخ به این سوال که چرا محدودیت برای این‌گونه نسخه‌ها ایجاد نمی‌شود، همان‌گونه که قبلا اعلام شده بود مجددا تاکید می‌گردد وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات تصمیم‌گیر پالایش و فیلتر سایت‌ها و نرم‌افزارها نیست.»
سروری پیدا نشد
اما در جریان بازدید خبرنگاران از سرورها در حالی که خبرنگاران پرسش‌هایی را درباره طبقات دیگر ساختمان و سایر مراکز ساختمان شرکت ارتباطات زیرساخت مطرح کردند و همچنین در پاسخ به اینکه آیا مراکز دیگری که شایعاتی مبنی بر احتمال نگه‌داری سرورها در آنها وجود دارد، از جمله سالن مرکز انقلاب، اعلام شد که این موضوع هم بنابر درخواست رسانه‌ها قابل بررسی است اما در حال حاضر تنها به دلیل ادعایی که درباره نگه‌داری سرورها از طبقه نهم ساختمان شرکت زیرساخت شده، این شفاف‌سازی اتفاق افتاده است.
سهراب آغ‌بیات -مدیرکل کنترل و پایش شرکت ارتباطات زیرساخت- درباره تجهیزاتی که در ساختمان وجود دارند، به خبرنگاران توضیح داد: در این طبقه ارتباطات کابلی و سوئیچ مخصوص تلفن ثابت برای مکالمه بین شهری و سوئیچ بین‌الملل یا خارج از کشور وجود دارد که مکالمات دو صفر را ساپورت می‌کند و برقراری مکالمه از طریق این مرکز انجام می‌شود.
وی در پاسخ به اینکه آیا هیچ یک از طبقات این ساختمان قابلیت نگه‌داری سرور را ندارند، گفت: در طبقه 9 ساختمان میدان امام خمینی(ره) شرکت ارتباطات زیرساخت، تجهیزات، سالن بهره‌برداری و نگه‌داری و قسمت اداری از منتهی الیه شرقی تا غربی طبقه وجود دارند که امکان نگه‌داری سرور نیست. در طبقات دیگر هم امور استان‌ها و آموزش است و اساسا کل ساختمان مربوط به تجهیزات زیرساختی ارتباطات کشور است و از نظر فنی نمی‌توان در این طبقات سرور نگه‌داری کرد.
آغ‌بیات درباره امکان تشخیص سرورهای یک پیام‌رسان از سوئیچ‌ها و تجهیزات موجود، توضیح داد: سرورها تجهیزاتی فیزیکی هستند اما متفاوت با سیستم‌های موجود و قابل تشخیص هستند. البته سرورهای دیتا از نظر اندازه از تجهیزات صدا کوچک‌ترند اما به راحتی می‌توانید مشابه این تجهیزات را در سرورهای خدمات اینترنتی ببینید.
