خوزستانی‌ها چشم‌انتظار آتش‌بس در هورالعظیم
ریحانه جاویدی|
دوازدهم تیر بود که آتش به جان تالاب هورالعظیم افتاد. بعد از تمام بی‌آبی‌ها و بی‌برقی‌های ماه اخیر در خوزستان، حالا دود آتش تالاب به چشم مردم این استان رفت؛ دودی که هنوز هم ادامه دارد. آتشی که گاومیش‌های مردم را زنده زنده سوزاند و تالاب هورالعظیم را در نوردید، با گذشت بیش از 2 هفته هنوز خاموش نشده و نیزارها همچنان می‌سوزند. 16 هزار و پانصد هکتار از تالاب در بخش ایرانی آن در آتش سوخت تا سرانجام روز گذشته دولت عراق با ورود بالگرد اطفا حریق از ایران برای خاموش کردن آتش هورالعظیم به منطقه موافقت کرد و بالگردها به میدان آمدند، اما دمای 52 درجه هوا کار را سخت و طولانی می‌کند؛ چرا که وقتی هوا گرم شود، بالگردها از نظر ایمنی اجازه پرواز ندارند. این شرایط در حالی است که به گفته احمدرضا لاهیجان‌زاده، مدیرکل محیط زیست استان خوزستان، از ماه‌های قبل وقوع آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم پیش‌بینی شده بود، ولی کشور عراق شرایط مقابله با آن را نداشت. حالا وسعت چهارمین آتش‌سوزی که از شروع تابستان تا امروز هورالعظیم را سوزانده به قدری زیاد شده که ساکنان شهرهای هویزه، رفیع، سوسنگرد، بستان و حتی اهواز در میان دود غلیظ و سیاهش نفس می‌کشند و زندگی می‌کنند، با انواع بیماریی‌های تنفسی دست و پنجه نرم می‌کنند، بیمارستان‌ها در حالت آماده‌باش هستند و همه خوزستان چشم انتظار آتش‌بس در تالاب مانده‌اند. هورالعظیم نیمه جان، یا از خشکسالی زخم می‌خورد و نامش به عنوان منشأ اصلی گرد و غبار در خوزستان سر زبان‌ها می‌افتد، یا آلودگی نفتی بلای جانش می‌شود، یا مانند اتفاق اخیر، در آتش می‌سوزد و نیزارهایش خاکستر می‌شوند.
مذاکرات طولانی برای ورود بالگرد
در حالی که همچنان تالاب هورالعظیم در بخش عراق در آتش می‌سوزد، سرانجام مذاکرات طولانی مدت دولت‌های ایران و عراق برای اعزام بالگرد اطفا حریق روز گذشته نتیجه داد و برای نخستین‌بار دو بالگرد راهی آسمان هورالعظیم در کشور عراق شدند. از همان نخستین روزهای شروع آتش‌سوزی در تالاب هورالعظیم، اداره کل مدیریت بحران خوزستان هماهنگی لازم برای اعزام یک فروند بالگرد آبپاش برای خاموش کردن آتش و استقرار در محل آتش‌سوزی در کشور عراق را انجام داد و بعد از آن برای ارسال این بالگرد، فرماندهی ستاد کل نیروهای مسلح و سفارت ایران در به میدان آمدند و هماهنگی‌های لازم صورت گرفت اما تا روز گذشته همچنان مجوز حضور بالگرد از طرف کشور عراق صادر نشده بود. احمدرضا لاهیجان زاده، مدیرکل محیط زیست استان خوزستان درباره جزییات این موضوع به «تعادل» گفت: «در همان روزهای اول، نامه‌یی به سفیر عراق داده شد و همکاران بخش امور بین‌الملل اداره کل حفاظت از محیط زیست خوزستان حضور مستمری در کنسولگری عراق داشتند. در همین راستا جلسه‌یی با استاندار میسان نیز برگزار شد و وی قول همکاری بیشتر داد. همه این موارد همزمان با درگیری‌های جنوب عراق شده بود و به همین دلیل اجازه ورود به این کشور را نداشتیم اما خوشبختانه در این زمان اجازه ورود به خاک این کشور را دریافت کرده‌ایم.»
او افزود: «سرانجام بعد از هماهنگی با مسوولان استان العماره در عراق و اخذ مجوزهای لازم، عملیات خاموش کردن آتش در این تالاب از امروز به وسیله بالگردهای آبپاش از ساعت ده صبح روز جمعه آغاز شد اما به دلیل گرمای هوا محدودیتی در پرواز هلی کوپتر وجود دارد زیرا بالگرد در دمای ٥٠ درجه سانتی گراد از نظر ایمنی نمی‌تواند پرواز کند و محدودیت‌های فنی وجود دارد. اینکه بتوانیم با بالگرد آتش را خاموش کنیم غیر قابل پیش‌گیری است زیرا وضعیت تالاب با جنگل متفاوت است.»
لاهیجان‌زاده با اشاره به وسعت محل آتش‌سوزی در هور، تصریح کرد: عرصه مستعد آتش‌سوزی در بخش عراقی تالاب حدود 150 هزار هکتار است و در دو هفته اخیر بیش از 16 هزار هکتار از آن دچار حریق شده است، بنابراین کار خاموش کردن این آتش بسیار دشوار است. با توجه به اینکه این نخستین تجربه اطفای حریق به وسیله بالگرد آبپاش در نیزارهای تالاب و شرایط فعلی است، باید منتظر نتایج آن باشیم و امیدواریم این عملیات در خاموش کردن آتش موثر واقع شود.»
مدیرکل محیط زیست استان خوزستان درباره آخرین وضعیت تالاب هورالعظیم که به دلیل سیاست‌های نادرست آبی در آستانه خشک شدن کامل بود، گفت: «عمده منابع تامین‌کننده آب تالاب رودهای کرخه در ایران و دجله در عراق است و از طرف دیگر بارش‌های پاییز و زمستان. اگرچه در سال‌های اخیر این تالاب تا مرحله خشکی کامل پیش رفت اما از سه سال گذشته و با شروع برنامه حفاظت از تالاب، حقابه مناسبی از کرخه وارد هورالعظیم می‌شود اما امسال به‌دلیل کمبود بارش و خشکسالی در حوزه کرخه 35 تا 40 درصد کاهش بارش وجود داشت سبب شد تا ورودی آب به هورالعظیم ناچیز باشد. از طرف دیگر افزایش دمای هوا هم سبب شد تا ارتفاع آب در این تالاب پایین رفته و پیش‌بینی می‌شود این وضعیت تا مهرماه ادامه داشته باشد.»
با این وجود آنطور که کارشناسان می‌گویند، اگر چه تامین حقابه تالاب بهترین راه خاموش کردن آتش است اما با توجه به کاهش شدید حجم آب رودخانه‌های کرخه در ایران و دجله در عراق که منابع اصلی تغذیه‌کننده تالاب هستند، در حال حاضر امکان تامین آب مورد نیاز هور وجود ندارد و اطفای حریق به وسیله بالگرد آبپاش در شرایط فعلی تنها راهکار به‌شمار می‌آید.
چرا تالاب آتش گرفت؟
کارشناسان محیط زیست علت‌های مختلفی را برای آتش گرفتن تالاب هورالعظیم مطرح می‌کنند. برخی از آنان مردم محلی و شرکت‌های نفت شاغل در هور، از عاملان اصلی بروز آتش‌سوزی هستند، چرا که مردم نیزارها را آتش می‌زنند تا بتوانند از نی برای خوراک دام‌هایشان استفاده کنند. تاسیسات نفتی مستقر در هورالعظیم هم برای باز کردن مسیر و استخراج نفت مجبورند نی‌ها را آتش بزنند. این آتش‌گاهی زبانه می‌کشد و به سایر بخش‌ها منتشر می‌شود از طرف دیگر فعالان محیط زیست معتقدند با خشک شدن بخش‌هایی از هور به علت بی‌آبی، سدسازی و برداشت آب از سرشاخه‌ها، همزمان با گرم شدن هوا نیزارها آتش می‌گیرند و می‌سوزند و علت آتش‌سوزی تالاب هورالعظیم را در سیاست‌های پرتنش آبی باید جست‌وجو کرد اما مسوولان معتقدند تالاب خودسوزی کرده است، چنانچه محمد ساکی، رییس اداره حفاظت محیط‌زیست شهر هویزه درباره این موضوع گفت: «یکی از دلایل آتش‌سوزی در هور، خودسوزی طبیعی این تالاب است که به دلیل خشکسالی و کاهش شدید ورودی آب به تالاب رخ می‌دهد. هر سال با شروع فصل گرما چنین مشکلاتی در تالاب هورالعظیم رخ می‌دهد که در نتیجه بروز چنین رویدادهایی اکوسیستم تالاب از بین می‌رود و گیاهان و جانوران هورالعظیم آسیب جدی می‌بینند.»
