قیام 30 تیر

قیام 30 تیر 1331 در تهران با حمایت نیروهای ملی و روحانیون، شاه را وادار به برکناری کابینه چهار روزه احمد قوام کرد تا خشم مردم را فرو نشاند. انتخابات دوره‌ هفدهم مجلس شورای ملی به دلیل دخالت‌های ارتشیان و دربار به درگیری کشید و کار به جایی رسید که پس از انتخاب ۸۰ نماینده، مصدق دستور توقف انتخابات حوزه‌های باقی‌مانده را صادر کرد. مصدق برای جلوگیری از کارشکنی‌های ارتش و دربار، درخواست انتقال وزارت جنگ به دولت را از شاه نمود. مصدق استدلال نمود که طبق قانون اساسی وزیران در برابر مجلس شورای ملی مسوولیت مشترک دارند و تعیین وزیر جنگ هم باید برعهده نخست‌وزیر باشد نه شاه، تا نخست‌وزیر بتواند مستقیماً بر اعمال وزیر نظارت کند. پس از سه روز مذاکره، شاه درخواست مصدق را نپذیرفت و دکتر مصدق در ۲۵ تیرماه ۱۳۳۱ از نخست‌وزیری استعفا داد.

مجلس، احمد قوام (قوام‌السلطنه) را به نخست‌وزیری انتخاب و محمدرضاشاه فرمان نخست‌وزیری را به نام قوام صادر کرد و او با صدور بیانیه تهدیدآمیزی با عنوان «کشتی‌بان را سیاستی دیگر آمد» نخست‌وزیری خود را اعلام کرد. با انتشار این خبر مردم با فراخوان نیروهای ملی و همچنین آیت‌الله کاشانی در خیابان قوام، دفتر قوام (سی تیر کنونی) و همچنین نزدیک مجلس شورای ملی تجمع کرده و خواهان برکناری قوام و ادامه نخست‌وزیری مصدق شدند. درگیری نیروهای نظامی با مردم چند کشته و زخمی بر جای گذاشت. در روز ۳۰ تیر نیروهای ارتش که به دستور شاه به خیابان‌های تهران و اطراف مجلس آمده بودند برای سرکوبی تظاهرات مردم به آنان شلیک کردند. با ادامه تظاهرات و کوشش‌ها و اعتراضات نمایندگان طرفدار دکتر مصدق در مجلس و دیدار عده‌یی از آنها با شاه، تیراندازی قطع شد. شاه ناچار دوباره به نخست‌وزیری دکتر مصدق رضایت داد. شهربانی کل کشور شمار کشته‌شدگان درگیری‌های ۳۰ تیر در تهران را ۲۱ تن اعلام کرد حال آنکه در اسنادی دیگر شمار کشته‌ها تا ۶۳ تن هم اعلام شده است. با این همه، از کشته‌شدگان ۳۰ تیر آمار دقیقی در دست نیست. بیشتر آنان در گورستان ابن بابویه تهران به خاک سپرده شدند.