آسیب کدورت‌های گازی ایران و ترکمنستان
گروه انرژی|
به دنبال تاسیس کشور ترکمنستان در دهه 90 میلادی، ایران بلافاصله این کشور را به رسمیت شناخت در ادامه و در نتیجه ملاقات‌های پی در پی رییسان جمهور ایران و ترکمنستان در دهه 70 شمسی، خط انتقال گاز ترکمنستان به بخش‌های شمالی ایران و خراسان برقرار شد. همچنین ترکمنستان از تحریم‌های هسته‌یی امریکا و شورای امنیت در سال‌های گذشته پیروی نکرد تا اوضاع رابطه 2 کشور مناسب باشد. اما قطع گاز ترکمنستان به روی ایران در زمستان سرد سال 1386 و در زمستان سال 1395 روابط اقتصادی این دو کشور را تیره کرد. حالا سفیر ایران در عشق‌آباد به ایرنا گفته است که به نوعی برای جلوگیری از از دست رفتن بازارهای ایران در ترکمنستان، باید به جنبه‌های مثبت رابطه گازی 2 کشور نگریست.
ایران نخستین کشوری بود که استقلال کشور ترکمنستان را پذیرفت و در ادامه 64 دیدار و گفت‌وگو میان علی‌اکبر هاشمی‌رفسنجانی و صفرمراد نیازف رییسان جمهوری وقت دو کشور در تاریخ دیپلماسی جهان کم سابقه است. ترکمنستان در طول تاریخ برای ایران بازار بکری بوده و بسیاری از نیازهای ضروری و غیر ضروری خود را از ایران تهیه کرده است تا جایی که مرحوم آیت‌الله اکبر هاشمی‌رفسنجانی برای تقویت روابط، در دوره‌یی که ترکمنستان با مشکل کشت گندم مواجه شد اقدام به صادرات آرد به صورت رایگان به آن کشور کرد و نتیجه آن، ارسال گاز از سوی ترکمنستان به ایران در دوره تحریم‌ها بود. اما چالش گازی اخیر میان دو کشور، روابط را رو به سردی کشاند.
محمد احمدی، سفیر ایران در ترکمنستان دیروز به تشریح روابط دو کشور پرداخت و اظهار داشت: دولت ترکمنستان در اوج تحریم‌های هسته‌یی ایران در سال‌های گذشته حاضر به همراهی با امریکا و اروپا نشد و فروش گاز خود به ایران را قطع نکرد، درحالی که سوءتفاهم‌ها در هزینه‌های گاز مصرفی ایران، مناسبات اقتصادی دو کشور را با مشکل مواجه کرده و ادامه پروژه‌های اقتصادی در گرو حل این مشکل است.
گاز ترکمنستان به وسیله 3 خط لوله به ظرفیت روزانه 30 میلیون مترمکعب به بخش‌های شمالی ایران و خراسان ارسال و همچنین ارسال برق با 2خط از ترکمنستان به ایران انجام می‌شود.
به گزارش «تعادل»، 28 دی‌ماه 1386 ایران یکی از سردترین زمستان‌های خود را می‌گذراند که خبری شرایط را بر اهالی شمال شرق کشور و ساکنان استان‌های همجوار با دریای خزر سخت‌تر کرد؛ «قطع گاز ترکمنستان به ایران». شرایط بر مردم چنان سخت شد که امام جمعه وقت تهران، مرحوم آیت‌الله هاشمی‌رفسنجانی در خطبه‌های خود از بدعهدی ترکمنستان گلایه کرد و از کشور همسایه خواست تا «بی‌وفایی را به گونه‌یی جبران کند». تقصیر قطعی گاز در آن دوره به گردن مهارت‌های دیپلماتیک رییس‌جمهور وقت، محمود احمدی‌نژاد افتاد. غلامرضا انصاری سفیر اسبق ایران در ترکمنستان در گفت‌وگو با «تعادل» در سال 95 در این باره گفت: «در قرارداد اولیه ایران و ترکمنستان که در زمان دولت هاشمی‌رفسنجانی منعقد شده بود، ترکمنستان حق قطع صادرات گاز را نداشت اما با تغییر ساختار قرارداد بین دو کشور در دوره اول دولت احمدی‌نژاد ترکمن‌ها توانستند اختیار قطع صادرات گاز به ایران را به دست بیاورند.» اما 10سال پس از این واقعه، ترکمنستان یک‌بار دیگر و در زمان دولت یازدهم گاز را بر ایران قطع کرد.
مشکلات گازی میان دو همسایه باعث شد تا مسوولان ایران به فکر قطع وابستگی گازی به ترکمنستان بیفتند. از همین‌رو در طول چند سال گذشته خط لوله شمال و شمال‌شرق به طول تقریبی یک‌هزار و 24 کیلومتری و خط لوله سوم سراسری به طول یک‌هزار و 270کیلومتری برای کاهش وابستگی گازی استان‌های حاشیه دریای خزر و شمال‌شرق کشور در مدار بهره‌برداری قرار گرفت تا در صورت هر گونه توقف احتمالی واردات گاز ترکمنستان، شبکه گاز کشور با افت فشار یا قطعی روبرو نشود.
حالا سفیر ایران در ترکمنستان با انتقاد از فرصت‌های از دست رفته در تعاملات اقتصادی دو کشور گفته است: اشتراکات تاریخی و فرهنگی میان دو کشور می‌تواند زیربنای تقویت روابط دو کشور شود؛ ترکیه از زمان استقلال ترکمنستان تاکنون 60 میلیارد پروژه در این کشور اجرا کرده و این در حالی است که سهم کشور ما کمتر از یک میلیارد پروژه است. احمدی افزود: کشورهای عربستان سعودی، امارات و ترکیه تلاش کرده‌اند بازار ترکمنستان را از دست ایران بربایند و در حال حاضر ترکیه 8 میلیارد دلار پروژه در حال انجام دارد.
سفیر ایران در عشق آباد افزود: ایران و ترکمنستان پس از استقلال این کشور روابط دوستانه‌یی با یکدیگر داشتند به گونه‌یی که ترکمنستان گاز خود را پیش از روسیه و چین به ایران ارسال کرد.
حسن روحانی و «قربانقلی بردی محمداف» رؤسای جمهور 2 کشور ایران و ترکمنستان در اجلاس سران کشورهای صادر‌کننده گاز در سال 1394 از تصمیم دو کشور برای افزایش روابط اقتصادی به 60 میلیارد دلار در 10 سال آینده خبر داده بودند.
وضع اما با قطع صادرات گاز به ایران در سال 95 تغییر کرد، در مردادماه سال 96، خط لوله انتقال گاز دامغان-کیاسر-ساری افتتاح شد تا وابستگی قسمت‌های شمالی کشور به گاز ترکمنستان عملا قطع شود. اما به عقیده کارشناسان، روابط گازی ایران و ترکمنستان باید چیزی فراتر از رابطه فروشنده و خریدار نفت رفته و به یک هم‌افزایی ژئوپلیتیک بدل شود.
در زمستان سال 96، امیرحسین زمانی‌نیا، معاون امور بین‌الملل و بازرگانی وزیر نفت از ترکمنستان به عنوان «شریک راهبردی» نام برد و اضافه کرد: وزارت نفت آمادگی خود را به ترکمنستان برای همکاری بلندمدت در بخش انرژی و همچنین صادرات مشترک به هند، پاکستان و کشورهای حاشیه خلیج فارس اعلام کرده است.
او در آن زمان گفته بود: روند حل و فصل اختلاف گازی ایران و ترکمنستان نیز با نظر مثبت رییسان جمهوری دو کشور و با نگاه مثبت به گسترش روابط انرژی آغاز شده است و مذاکرات برای دستیابی به تفاهم مشترک با دستور رییسان جمهوری دو طرف ادامه دارد.
