غفلت از اقتصاد شهری

گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |

تامین منابع مالی در شهرداری تهران از مشکلاتی است که محمد علی نجفی شهردار سابق از آن پرده برداشت و اکثر اعضای شورای شهر نیز در صحبت‌ها و تذکرات خود بر این موضوع تاکید دارند. در نتیجه بحث درآمدهای پایدار بیش از پیش در شهرداری و شورای شهر مطرح است. اما روز گذشته محمد سالاری رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر در نطق پیش از دستور خود در پارلمان شهری پایتخت عنوان کرد که شهرداری تهران مشکلی برای تامین منابع درآمدی ندارد. به گفته سالاری مجموعه‌های تحت مدیریت شهرداری که هر کدام می‌توانند درآمد زا باشند، هنوز از شهرداری بودجه می‌گیرند و کمکی به درآمدزایی شهرداری نکرده‌اند.

این عضو شورای شهر تهران با اشاره به برخی از ظرفیت‌هایی که می‌تواند برای شهر درآمد زایی داشته باشد اظهار کرد: سازمان املاک و مستغلات شهرداری تهران، با وجود فروش قسمت قابل توجهی از املاک و اراضی ارزشمند شهر در دوره‌های گذشته، هنوز هم دارایی‌های قابل توجهی دارد اما در گزارش‌های مربوط به بودجه‌های غیر نقد، درآمد در این حوزه صفر است. یعنی طی یکسال گذشته عملا درآمدی در حوزه غیر نقد نداشته‌ایم.

به گفته وی، سازمان زیبا‌سازی یکی دیگر از سازمان‌هایی است که قابلیت درآمد زایی دارد. این سازمان با دارا بودن فرصت‌های بسیار گسترده، تابلوها و فضاهای تبلیغاتی شهری توانایی ایجاد درآمد 800 تا 1000 میلیارد تومان با اتخاذ رویکرد نوین و متفاوت در سال را دارد. همچنین سود مالی سال 95 شرکت شهروند تنها 48 میلیارد تومان بوده در حالی که سود درآمدی تنها یک مجتمع تجاری بخش خصوصی بیش از این شرکت است که فضا‌های زیادی در اختیار دارد.

این عضو شورای شهر تهران اضافه کرد: شرکت اراضی نوسازی عباس‌آباد با 500 هکتار زمین و سرمایه‌گذاری‌های خوبی که در آن دوره مدیریت شهری قبلی شده هنوز از شهرداری یارانه می‌گیرند. این در حالی است که عرصه‌های این اراضی ظرفیت بسیار زیادی برای درآمدزایی دارد. شرکت برج میلاد نیز به همین منوال، مجموعه‌یی که به عنوان نماد منحصر فرد شهری است، با وجود عرصه بزرگ تفرجگاهی هنوز به درآمدزایی نرسیده و از شهرداری بودجه‌یی دریافت می‌کند.

وی با اشاره به هزینه 4 هزار میلیارد تومانی برای احداث نمایشگاه شهرآفتاب بیان کرد: چطور می‌شود بخش خصوصی با یک سرمایه‌گذاری بسیار محدودتر طی چند سال به سود می‌نشیند، اما نمایشگاه شهرآفتاب با این همه تاسیسات اکنون تعطیل شده است و نمایشگاهی در آنجا برگزار نمی‌شود. شرکت ارتباطات مشترکین شهر مجموعه‌یی از دکل‌ها و آنتن‌ها و عرصه‌های شهری و حدود 1300 کیلومتر فیبر نوری در اختیار دارد اما به تازگی توانسته صرفا 21 میلیارد تومان درآمد داشته باشد. سازمان ورزش شهرداری تهران نیز با این همه مجموعه مستحدثات و سالن‌های ورزش در محلات و مناطق و گستره وسیع شهر تهران هم در کسب درآمد ناموفق بوده است و هیچگونه درآمدی که ندارد هیچ بلکه کمک هم از شهرداری می‌گیرد.

 تغییر رویکرد شهرداری به اقتصاد شهری

کامبیز مصطفی پور، کارشناس شهری در گفت‌وگو با «تعادل» ضمن تایید صحبت‌های سالاری عنوان کرد: امروزه با مفهوم جدیدی به نام جهان شهر مواجه هستیم. جهان شهرها یک تفاوت بزرگ با کلان‌شهرها دارند و آن تامین منابع درآمدی است. کلان‌شهرها بیشتر بر درآمد از درون شهر تاکید دارند یعنی تهران درآمد خود را از داخل شهر و از محل عوارض و مالیات‌ها کسب می‌کند اما جهان شهرها رویکرد متفاوتی دارند و معتقدند درآمد شهر باید از بیرون شهر و حتی بیرون مرزها تامین شود. مثال کشور کوچکی مانند برونئی با 380 هزار نفر جمعیت که به اندازه جمعیت یک ناحیه تهران است، سالانه 6.5 میلیارد دلار درآمد خود را از حوزه تغذیه حلال به دست می‌آورد. این در حالی است که منابع آن را ندارد و گوشت مورد نیازش را از کشور نیوزیلند تهیه می‌کند و آن را در قالب استانداردسازی با لوگوی حلال به کشورهای اسلامی صادر می‌کند.

وی افزود: در جهان شهرها شرکت‌ها و مراکز درآمدی رونق بسیاری به کسب و کار و اقتصاد شهرها می‌دهند. مثال دیگر در این زمینه یکی از ایالت‌های نیویورک در امریکاست که درآمدهای آن از کل درآمدهای نفتی ما بیشتر است. در این شهرها شرکت‌های بزرگی هستند که درآمد زایی کرده و موجبات رشد و ترقی را فراهم می‌کنند. به گفته وی، بحث گردشگری اسلامی از نکات مهمی است که در تهران مورد غفلت قرار گرفته و در صورت پرداختن به آن می‌تواند باعث رونق کسب وکار در تهران شده و برای شهرداری ایجاد در آمد ‌کند.

وی با بیان اینکه اکنون شهرداری، سازمان‌ها و مجموعه‌های بسیاری دارد که می‌تواند برای شهر درآمدزایی کند، تصریح کرد: به غیر از اراضی عباس‌آباد و مجموعه برج میلاد که به نوعی اماکن تفریحی و فرهنگی به شمار می‌روند، مجموعه فروشگاه‌های شهروند باید بتوانند علاوه بر اینکه خدمات ارزان به شهروندان ارائه می‌کنند، درآمدهای بسیاری نیز ایجاد کنند. بسیاری از مراکز و سازمان‌ها هستند که به لحاظ بهره وری مفید بوده و با نگاه مثبت به بخش خصوصی، سرمایه و سرمایه‌دار می‌توانند درآمدزا باشند.

به گفته این کارشناس شهری، حوزه‌ آی تی و شهر الکترونیک، گردشگری اسلامی، غذاهای حلال، لوازم آرایشی بهداشتی و درمانی حلال از مواردی است که تهران می‌تواند روی آنها متمرکز شود و فعالیت‌های درآمدزا در این حوزه‌ها را آغاز کند.

مصطفی پور افزود: اگر مدیریت شهری بتواند کسب وکار را در شهر تهران رونق دهد، درآمدهای بسیاری کسب خواهد کرد مشروط بر اینکه رویکرد خود را تغییر دهد. اگر قرار باشد مانند گذشته تاکید بر عوارض باشد و مازاد بر تراکم بیشترین محل درآمد شهرداری باشد، کاری از پیش نخواهیم برد.

وی با تاکید بر اینکه شهرداری تهران طی این سال‌ها از درآمدهای پایدار غفلت کرد، ‌گفت: شهرداری تهران تاکنون فعالیت خاصی در زمینه اقتصاد شهری انجام نداده و ضعیف عمل کرده است. اقتصاد شهری به معنای به وجود آوردن درآمدهای پایدار برای شهر تهران است. عدم توجه به درآمدهای پایدار در طول 100 سال بلدیه تهران افتاده و شهرداران در دوره‌های مختلف آسان‌ترین راه را برای درآمدزایی انتخاب می‌کرده‌اند. در زمان‌هایی نیز شهر تبدیل به یک کارگاه بزرگ عمرانی شده بود و شهروندان تصور می‌کردند این اتفاق خوبی برای شهر است. اما در شرایط کنونی دیگر این شیوه اداره شهرها جواب نمی‌دهد و شهر باید درآمدهای پایدار داشته باشد. البته زمان می‌برد تا زمینه‌های درآمد پایدار فراهم شود.

وی با تاکید بر اینکه منابع درآمدی شهر تهران را می‌توان بهتر از این اداره کرد، افزود: در بسیاری بخش‌ها شهرداری می‌تواند درآمدهای خود را احیا کند و همچنین باید هزینه‌های غیر ضروری را کاهش داد. شهرداری باید جسارت به خرج دهد و بسیاری از مجموعه‌هایی که برای شهر هزینه ساز هستند را واگذار کند. اکنون بسیاری از شرکت‌های شهرداری زیان ده هستند که باید آنالیز شده و جلوی هدر رفت سرمایه از این طریق گرفته شود.

وی ادامه داد: شهر تهران بالغ بر 52 هزار میلیارد تومان بدهی دارد و تمام درآمدهایی که در سال می‌تواند کسب کند به‌طور متوسط 17 هزار میلیارد تومان است. با در نظر گرفتن شرایط کنونی باید بپذیریم که اکنون در شرایط بحرانی قرار داریم. به دلیل بحران‌های اقتصادی موجود، مشخص نیست شهرداری بتواند بودجه 17 هزار میلیاردی‌اش را محقق کند. با کاهش ارزش پول ملی، ارزش بودجه 17 هزار میلیارد تومانی شهرداری نیز کاهش یافته است و شهر را با این عدد نمی‌توان اداره کرد. زیرا هم هزینه نیروی انسانی افزایش یافته و هم هزینه خدماتی که شهرداری بنا دارد به شهر ارائه کند، بنابراین بر فرض تحقق 17 هزار میلیارد باز هم در اداره شهر با مشکل مواجه خواهیم شد.

این کارشناس شهری با بیان اینکه مدیریت شهری باید هر چه سریع‌تر هزینه‌های خود را کاهش دهد، گفت: همچنین باید فرصت‌های سرمایه‌گذاری‌های جدیدی در شهر ایجاد کند و به سمت درآمدهای پایدار شهری برود. بخشی از سازمان‌ها، شرکت‌ها و منابع درآمدی قابلیت احیا و بهتر شدن را دارند. معتقدم تهران شهر سوخته نیست و می‌توان آن را احیا کرد. هر چند کار سختی است اما شهرداری با اراده‌یی که دارد و با منابع انسانی متخصص می‌تواند شهر را مجددا از شرایط بحرانی خارج کند.