کودتای آرام نظامیان در پاکستان؟

گروه جهان| عمران‌خان در انتخابات پاکستان پیروز شده اما هنوز باید برای تشکیل یک دولت ائتلافی به سراغ احزاب هم پیمان برود. احزاب اصلی و انجمن‌های مدنی، ارتش را به دخالت در رقابت‌های انتخاباتی و روند برگزاری رای‌گیری با هدف به پیروزی رساندن عمران خان متهم می‌کردند. مخالفان بر این باورند، ارتش برای درهم شکستن احزاب سنتی که هر یک از جایگاه ایالتی مستحکم و رای‌دهندگان وفادار در سراسر کشور برخوردارند، تلاش می‌کند تا هیچ نیروی مستقلی در برابرش وجود نداشته باشد. به‌گفته کارشناسان، نظامیان با حمایت از عمران خان و نیز پیش انداختن نامزدهای احزاب کوچک و افراد مستقل درصدد تشکیل ائتلافی حول وی هستند تا از یک سو او را به نخست‌وزیری برسانند و در همان حال او را وابسته به نمایندگان تحت کنترل خود نگه دارند.

در این انتخابات، بیش از 20 حزب و نیروی سیاسی و صدها نامزد مستقل یا وابسته به نهاد‌های قدرت و گروه‌های گوناگون قومی و مذهبی شرکت کردند. تحولات آینده را رفتار بازیگران اصلی این انتخابات رقم می‌زند.

  بازیگران اصلی

بازیگران اصلی انتخابات، رهبران سه حزب پرطرفدار، ارتش و بدون تردید نواز شریف نخست‌وزیر پیشین، است که هر چند در زندان به‌سر می‌برد و از حق انتخاب شدن محروم شده، اما همچنان از محبوبیت و نفوذ فراوان برخوردار است و حامیانی دارد که از وفاداری، حزب او و نامزدهای آن را رها نمی‌کنند.

نواز شریف که از سوی طرفداران خود «شیر پنجاب» لقب گرفته، پیش از این سه بار به نخست‌وزیری پاکستان دست یافته و هر سه بار پیش از پایان دوره قانونی خود، ناگزیر به ترک قدرت شده است. نخستین‌بار در پی یک بحران سیاسی، دومین بار به سبب یک کودتای نظامی و آخرین بار با تصمیم دیوان عالی کشور که وی را به اتهام فساد وادار به کناره‌گیری کرد. نواز شریف ارتش و دستگاه دادگستری را به تبانی برای کنار گذاشتن او از قدرت متهم می‌کند.

نواز شریف ٦٨ سال پیش در لاهور‌زاده شد و هنگامی که ٣۵ سال داشت با پیروزی در انتخابات ایالتی به «سروزیری» ایالت پنجاب، یعنی ریاست دولت ایالتی رسید. او و برادرش شهباز شریف پیش از آن مغازه خرید و فروش ضایعات و قراضه آهن پدر خود را به یک شرکت معتبر ذوب‌آهن تبدیل کرده بودند. گروه صنعتی «اتفاق» امروز بزرگ‌ترین شرکت غیردولتی ذوب فلزات در پاکستان است و علاوه بر تاسیسات مربوط به این فعالیت دارای ٤ کارخانه ریسندگی و ٨ کارخانه تولید شکر نیز هست. ارزش کلی این گروه صنعتی ٤ میلیارد دلار ارزیابی شده است. نواز شریف و دختر او مریم که به عنوان جانشین وی پا در رکاب سیاست گذاشته بود، در پی افشاگری‌های معروف به اسناد پاناما به فساد متهم شدند و دیوان عالی پاکستان، در پی شکایتی که از سوی عمران خان تسلیم شده بود، نواز شریف را به ده سال زندان و محرومیت از حقوق سیاسی و دختر او را به هفت سال زندان محکوم کرد. این دو تن که خارج از کشور به‌سر می‌بردند، ١٣ جولای به پاکستان بازگشتند و همان هنگام دستگیر و روانه زندان شدند.

شهباز شریف، برادر کوچک‌تر نواز، که امروز ٦٧ سال دارد، علاوه بر «سروزیری» ایالت پنجاب، در پی برکناری برادر خود، ریاست حزب «مسلم لیگ پاکستان» را نیز بر عهده دارد. نیمی از جمعیت پاکستان در این ایالت به‌سر می‌برد. شهباز شریف تاکنون بیش از ١٠ سال بر ایالت پنجاب حکومت کرده و پس از برادر بزرگ‌تر خود، پرنفوذترین سیاستمرد این منطقه به شمار می‌آید. رسانه‌ها وی را در اداره امور مردی درخشان‌تر و در مناسبات با مردم کم جذبه‌تر از نواز شریف ترسیم می‌کنند. همچنین گفته می‌شود که وی یکدندگی برادر خود را ندارد و بنابراین راه سازش با او بازتر است.

عمران خان نیازی، قهرمان پیشین کریکت، بنیان‌گذار و نامزد «حزب انصاف پاکستان»، بازیگر دیگر این انتخابات است. او که در پی تضعیف رهبران دو حزب عمده پاکستان در چند دهه اخیر توانست خودی نشان دهد تنها عضویت حزب خود در مجلس ملی پاکستان را در کارنامه‌اش دارد.

بلاول بوتو زرداری، رهبر حزب مردم پاکستان تنها ٣٠ سال دارد و بزرگ‌ترین فرزند بی‌نظیر بوتو، نخست وزیر پیشین، و آصف علی زرداری، رییس‌جمهوری پیشین، این کشور است. او تحصیلات خود را در دوبی و لندن انجام داده و از دانشگاه اکسفورد دیپلم مطالعات تاریخی خود را دریافت داشته است. او در سال ٢٠٠٧، در پی قتل مادر خود و بر اساس وصیت‌نامه وی به ریاست حزب مردم پاکستان برگزیده شد. با این حال رهبری حقیقی حزب در دست پدر او قرار دارد.

ارتش پاکستان بدون تردید بازیگر دیگر انتخابات پارلمانی است. ارتش که نیرومند‌ترین نهاد پاکستان به شمار می‌آید تاکنون با انجام چند کودتا سال‌ها بر این کشور حکومت کرده است. ارتش از سوی بسیاری از رسانه‌های بزرگ کشور و نیز انجمن‌های مدنی به دخالت در مبارزات و انتخابات اخیر متهم شده است. به‌گفته کارشناسان، نظامیان کوشش می‌کنند دو حزب سنتی و به‌ویژه مسلم لیگ پاکستان را که هنوز از اقتدار برخوردار است درهم بشکنند تا نیرویی مستقل از ارتش در کشور وجود نداشته باشد. ارتش پاکستان دارای سابقه‌یی طولانی در برهم زدن نظام دموکراتیک دارد. نخستین کودتای نظامیان یازده سال پس از استقلال این کشور از هندوستان انجام گرفت. ژنرال ایوب خان و سپس ژنرال یحیی خان اینچنین ١٣ سال حکومت را در دست گرفتند و تنها بر اثر بروز یک جنگ داخلی که به جدا شدن بنگلادش انجامید، حکومت را به غیرنظامیان واگذار کردند. ذوالفقار علی بوتو در سال ١٩٧١ به ریاست‌جمهوری و دو سال بعد به نخست وزیری انتخاب شد، اما با کودتای بوتو در سال ١٩٧٧ دستگیر و دو سال بعد به‌دار آویخته شد. ژنرال ضیاءالحق ١١ سال قدرت را در دست داشت و تنها پس از مرگ او در سقوط ابهام‌آمیز هواپیمای حامل او در سال ١٩٨٨ بود که حکومت به غیرنظامیان منتقل شد. کمتر از یک دهه بعد، ژنرال پرویز مشرف دست به کودتا زد و به مدت نه سال اداره کشور را به عهده گرفت. کارشناسان اینک ارتش را به کودتای آرام متهم می‌کنند و احکام دستگاه قضایی را مبنی بر برکناری نوار شریف به ارتش نسبت می‌دهند.