احکام دیوان دادگستری لاهه استیناف ندارد

راهکار اجرایی برای تداوم صادرات نفت ایران؛  ایجاد شرکت‌های خرید نفت بدون سرمایه در امریکا

معاون اسبق وزیر نفت معتقد است احکام دیوان دادگستری لاهه استیناف و تجدید نظر ندارد یعنی اگر حکمی صادر شد، فقط باید اجرایی شود و کسی نمی‌تواند جز موارد بسیار خاص و ویژه تقاضای تجدیدنظر بدهد.

طرح شکایت ایران از امریکا به دیوان دادگستری بین‌المللی مباحث جدیدی را در فضای رسانه‌ای کشور ایجاد کرده است؛ اینکه چرا ایران به عهدنامه مودت ایران وامریکا (1955) استناد کرده است، موضوع احراز صلاحیت دیوان، برخورد احتمالی امریکا با این دعوای حقوقی سوالاتی است که با «سید مهدی حسینی» چهره شناخته شده در حوزه انرژی در میان گذاشتیم.

معاون اسبق وزیر نفت در امور بین‌الملل تجربه‌های زیادی در دعاوی بین‌المللی و حقوق نفت دارد. حسینی را بنیانگذار قراردادهای «بیع متقابل» می‌شناسند. وی در آخرین مسوولیت خود، ریاست کمیته بازنگری قراردادهای نفتی در دولت نخست روحانی را بر عهده داشت. تلاش‌های وی در این کمیته به تدوین قراردادهای جدید نفتی ایران

(Iran Petroleum Contracts) منجر شد.

 چرایی استناد به عهدنامه مودت

معاون اسبق وزیر نفت در امور بین‌الملل در گفت‌وگو با خبرنگار سیاسی ایرنا در مورد شکایت از امریکا و علت استناد به عهدنامه مودت ایران و امریکا گفت: بعد از خروج امریکا از برجام این سوال ایجاد شد که آیا ایران می‌تواند از این اقدام امریکا به نهادی شکایت کند یا نه. مطالعات نشان می‌دهد که ما می‌توانیم از اقدام یکجانبه امریکا به دیوان دادگستری لاهه شکایت کنیم و در عهدنامه مودت زمینه و فضای طرح شکایت از این اقدام وجود دارد.

وی ادامه داد: سال 1335 عهدنامه مودت بین ایران و امریکا منعقد شد.این عهدنامه هنوز پابرجا و برقرار است و اتفاقا هر دو کشور در برخوردهایشان به آن استناد کرده‌اند. امریکایی‌ها در جریان گروگان‌گیری، ما هم در جریان حمله امریکا به سکوهای نفتی به آن استناد کرده‌ایم. در واقع در بسیاری از لوایحی که طرفین در دیوان دادگستری داده‌اند برای حمایت از مواضع حقوقی خود به این عهدنامه استناد کرده‌اند.

حسینی با اشاره به فضای حاکم بر این عهدنامه اظهار داشت: در این عهدنامه فضای بسیار مثبتی در ارتباط با مردم آن کشور، با روابط تجاری و مالی و ارزی شاهد هستیم بطوری که هیچ کدام از دو طرف حق ندارند در این زمینه‌ها کوچک‌ترین مضیقه‌ای را برای هم اعمال کنند.

وی ادامه داد: بر اساس این عهدنامه حتی در جاهایی مثل واردات کالا اگر به دلایل مسائل بهداشتی محدودیت‌هایی اعمال می‌شود نباید این محدودیت‌ها طوری باشد که از هر کشور دیگری که قرار بود این کار را بکنند ضرر بیشتری داشته باشد و اگر چنین چیزی باشد باید غرامت داده شود.

کارشناس حوزه انرژی اضافه کرد: بحث انتقال پولی، مالی، همکاری‌های بانکی، اقامت افراد و اشخاص دو کشور که الان برای ما محدودیت‌هایی گذاشته‌اند کاملا آزاد است. علاوه بر این تشکیل شرکت‌های دو طرف در آن کشورها، شرکت آن کشور تلقی می‌شود و تمام معاملاتی که با آن شرکت‌ها انجام می‌شود باید عین شرکت امریکایی یا ایرانی با آن برخورد شود.

معاون اسبق وزیر نفت با بیان اینکه نماینده‌های طرفین در این عهدنامه که سال‌ها پیش امضا شد در بالاترین سطح مقامات اجرایی هستند اظهار داشت: بنابراین عهدنامه‌ای با این ویژگی‌ها، عهدنامه هنوز معتبر است و بسیاری از رفتارهای امریکایی‌ها طی چند وقت اخیر می‌تواند نقض صریح این عهدنامه باشد و ما می‌توانیم به آن استناد کنیم.

 احراز صلاحیت دیوان

وی با اذعان به پیچیدگی موضوع صلاحیت دیوان اظهار داشت: معمولا در هر دعوای حقوقی نخستین کاری که طرفی که از آن شکایت شده می‌کند اعتراض به صلاحیت دیوان است و دیوان باید صلاحیت خود را احراز کند و قطعا امریکایی‌ها هم‌ چنین کاری را می‌کنند.

حسینی ادامه داد: اساسنامه دیوان دادگستری لاهه که جزو لاینفک منشور ملل متحد است گفته است «دیوان نسبت به کلیه اموری که طرفین دعوا ارجاع می‌کنند رسیدگی می‌کند». بنابراین اینکه گفته می‌شود ما یکطرفه به قاضی رفتیم واگرامریکا نیاید صلاحیت آن احراز نمی‌شود اینگونه نیست.

معاون اسبق وزیر نفت یادآورشد: بند 36 منشور که در آن موضوع صلاحیت دیوان مطرح است، می‌گوید: «دیوان بین‌المللی نسبت به کلیه اموری که طرفین دعوا به آن رجوع می‌کنند و همچنین نسبت به موارد خاصی که به موجب منشور ملل متحد یا به موجب عهدنامه‌ها و قراردادهای جاری پیش بینی شده است، صلاحیت دارد» و ما می‌توانیم به این بند دوم استناد کنیم.

کارشناس مسائل انرژی اضافه کرد: علاوه بر این کنوانسیون 1969 وین ناظر بر اجرای صحیح و درست عهدنامه‌ها و قراردادهایی است که بین دولت‌ها برقرار می‌شود. البته ما و امریکا عضو کنوانسیون وین نیستیم اما هر دو کشور کنوانسیون را امضا کرده‌اند و سازمان ملل هم مسوول اجرای این کنوانسیون است که ناظر بر روابط کشورها و عهدنامه‌ها است و ما می‌توانیم به آن مراجعه کنیم.

وی اظهار داشت: بند 65 کنوانسیون وین در مورد خروج کشورها از عهدنامه‌ها می‌گوید اگر کشوری از یک عهدنامه خارج شود - یعنی اتفاقی که برای امریکا افتاده - چه شیوه نامه‌ای را انجام دهد؛ بر اساس این بند ابتدا باید با ذکر دلایل به طرف مقابل یا طرف‌های مقابل اخطار کتبی بدهد که ما این را از امریکا نمی‌بینیم. در مرحله بعد سه ماه وقت بدهد که طرف مقابل رسیدگی کند اگر قبول کردند که هیچ ولی اگر قبول نکردند یعنی طرف معترض وجود دارد که در اینجا 1+4 طرف‌های معترض هستند. ضمن اینکه باید سه ماه هم وقت می‌داد این اتفاق هم نیفتاده است.

حسینی یادآورشد: در بخش دیگر این بند گفته اگر اعتراضی وجود داشته باشد ماده 33 منشور ملل متحد حاکم است و آن‌بندی است که روش رفع اختلافات همچون مذاکره، میانجیگری یا رسیدگی قضایی را مطرح می‌کند.

معاون اسبق وزیر نفت اضافه کرد: ماده 66 کنوانسیون وین که دنباله 65 است صریحا می‌گوید که طرف معترض می‌تواند به دیوان دادگستری لاهه شکایت کند.بنابراین به موجب این ماده و ماده 36 اساسنامه دیوان ما می‌توانیم از امریکا شکایت کنیم و صلاحیت دیوان به موجب این مواد احراز خواهد شد.

این کارشناس مسائل انرژی اضافه کرد: علاوه بر این گفته شده که طرف معترض می‌تواند به دیوان دادگستری لاهه یا به دبیرکل سازمان ملل شکایت کند و انتخاب برای طرف مقابل گذاشته است.

به گفته حسینی نکته بسیار مهم دیگر این است که ماده 72 کنوانسیون می‌گوید حتی اگر در صورتی که یک طرف از معاهده‌ای خارج شد حق ندارد به اقداماتی دست بزند که آن اقدامات موجب شود که اگر قرار بود دوباره معاهده برگردد، اینها مانع شود. بنابراین برگرداندن تحریم‌ها صریحا یک بحث منع شده در کنوانسیون است.

 برجام معاهده است

وی در بخش دیگری از سخنان خود برجام را یک معاهده خواند و گفت: بند الف کنوانسیون در تعریف معاهده می‌گوید: «معاهده عبارت است از یک توافق بین‌المللی که بین کشورها به صورت کتبی منعقد شده و مشمول حقوق بین‌المللی باشد، صرف نظر از عنوان خاص آن و اعم از اینکه در سند واحد یا در دو یا چند سند مرتبط به هم منعکس شده باشد».

معاون پیشین وزیر نفت ادامه داد: پنج کشور برجام را توافق کردند و در برجام پیش بینی شده است که شورای امنیت سازمان ملل به آن رسیدگی کند و تحریم‌های ایران را به موجب برجام برمی‌گرداند که این اتفاق افتاده است. بنابراین برجام یک معاهده است می‌شود با به رسمیت شناختن برجام به عنوان معاهده‌ای که توسط دولت امریکا نقض می‌شود به دیوان شکایت کرد.

کارشناس مسائل انرژی با اشاره به تعهدات طرف‌های برجام گفت: وقتی وارد بحث تعهدات کشورهای دیگر 1+5 می‌شویم می‌بینیم همه مشکلاتی که امروز ما راجع به آن صحبت می‌کنیم آنجا آورده شده است.

حسینی اضافه کرد: بر اساس برجام تحریم‌ها، توسط سایر اعضا باید به سرعت و همزمان رفع شود یا باید روابط بانکی، پولی، اعتباری انتقال پول به سرعت و همزمان صورت گیرد.علاوه بر این باید مساله تحریم سرمایه‌گذاری در بخش‌های مختلف و مهم‌تر از همه در بخش‌های نفت و انرژی ایران رفع می‌شد.

به گفته این کارشناس حوزه انرژی یکی از شاهکارهایی که ما خیلی به آن دقت نکردیم، و روی آن تبلیغ هم نکردیم این است که در برجام یکسری دستورالعمل برای اروپا و یکسری دستورالعمل خاص برای امریکا نوشته شده است.

وی افزود: در برجام امریکا موظف شده تمام تحریم‌ها را بردارد و نکته شاهکار این است که امریکا متعهد شده است که در بخش‌های نفت و گاز ایران سرمایه‌گذاری کند.

سرمایه‌گذاری در نفت و گاز یعنی با برجام تحریم ایسا که سال 1996 به نام داماتو برقرار شد و هر سال هم تمدیدش می‌کنند کنار گذاشته شده است. بنابراین معلوم نیست امریکا به چه استنادی ایسا را تمدید می‌کند و خود این می‌تواند یکی از نکات نقض قراردادها باشد.

حسینی گفت: در بحث ایسا گفته بود هیچ کس حق ندارد بیشتر از 20 میلیون دلار در صنایع نفتی و انرژی ایران سرمایه‌گذاری کند، اما در برجام با صراحت گفته شده است امریکا به‌طور خاص در صنعت نفت ایران سرمایه‌گذاری کند.یا بحث خرید نفت، فراورده‌های نفتی و پتروشیمی و جلوگیری نکردن از صادرات نفت ایران در برجام دیده شده و اینها چیزی نیست که از قلم افتاده باشد.

وی با بیان اینکه برجام در زمان رییس‌جمهور سابق هم درست اجرا نشد، اظهار داشت: شرکت‌ها و بانک‌های خصوصی اروپایی همیشه نگران بودند که توسط امریکا مورد جریمه قرار نگیرند خصوصا آنها که سرمایه‌های سنگینی درامریکا دارند وامریکا این تهدیدها را هیچ‌وقت برنداشته است.

 احکام دیوان استیناف ندارد

معاون اسبق وزیر نفت در امور بین‌الملل در پاسخ به این سوال که اگر امریکا صلاحیت دیوان را نپذیرد چه تبعاتی برای او خواهد داشت، گفت: تمامی اعضای سازمان ملل براساس منشور ملل متحد امضاکنندگان اساسنامه دیوان دادگستری لاهه هستند بنابراین همه متعهد به اساسنامه و مفاد آن هستند.

حسینی افزود: نکته دیگر اینکه همه اعضا موظفند که احکام صادره از دیوان را اجرایی کنند و این احکام استیناف و تجدید نظر ندارند یعنی اگر حکمی صادر شد فقط باید اجرایی شود و کسی نمی‌تواند جز موارد بسیار خاص و ویژه تقاضای تجدیدنظر بدهد.

 این کارشناس مسائل انرژی اضافه کرد: این روزها می‌بینیم که امریکا به اصطلاح خارج از خط حرکت می‌کند مثل خیلی از کارهای دیگر که رییس‌جمهوری امریکا انجام می‌دهد می‌تواند این را هم نقض می‌کند و پای مشکلات آن هم بنشیند چون رای دیوان در نهایت برای شورای امنیت می‌رود.اما یک چهره هم این است که موضوعات را اجرایی کند.

 وی با بیان اینکه پیش بینی رفتار امریکا خیلی سخت است در عین حال گفت: با توجه به اینکه عواقب آنچه ترامپ انجام می‌دهد می‌تواند بسیار ناخوشایند باشد؛ خود امریکایی‌ها هم شاید چنین چیزی را نخواهند وممکن است به حکم دیوان تن بدهند این اقدام برای مردم امریکا هم توجیه خواهد داشت توجیه هم خواهد داشت.

 باید زودتر شکایت می‌کردیم

حسینی خاطرنشان کرد: در قبال تندروی‌هایی که امریکا در فضای سیاسی دنیا کرده، ما با آن سرعت و شدت و به صورت برابر این حرکت‌ها را انجام ندادیم معتقدم‌ای کاش شکایت به دیوان زودتر انجام می‌شد.  به گفته معاون اسبق وزیر نفت در امور بین‌الملل اگر ما بلافاصله بعد از خروج امریکا از برجام اقدام می‌کردیم و فضای اقتصادی – سیاسی دنیا را در مقابل یک برخورد برابر قرار می‌دادیم در این صورت قطعا فضای ترس و وحشتی که بخش خصوصی اروپایی که این روزها از امریکا دارد ایجاد نمی‌شد و فرصت و جراتی ایجاد می‌شد که بایستند.الان هم با شکایت ما این اتفاق می‌افتد. وی خاطرنشان کرد: نخستین تحریمی که امریکایی‌ها روی نفت ایران اعمال کردند قانون داماتو بود که امریکا می‌توانست هر شرکت اروپایی و آسیایی را تنبیه کند.در همان زمان ما حدود 20 قرارداد با شرکت‌های اروپایی و آسیایی امضا کردیم بدون اینکه جریمه‌ای در کار باشد.آن موقع ما از اختلاف منافع بین کشورهای اروپایی و شرکت‌های نفتی اروپایی و آسیایی با امریکا حداکثر استفاده را کردیم.

حسینی ادامه داد: البته فضای امروز با آن فضا متفاوت و سخت‌تر است اما امروز اتحادیه اروپا طرفدار برجام است و در جریان برجام هم توسط امریکا به‌شدت تحقیر شده است.اینها نکاتی است که ما باید به آنها تکیه کنیم.

به گفته معاون سابق وزیر نفت حتی در مورد شکایت به دیوان باید با اعضای 1+4 صحبت کنیم که امریکا به توافقی که 13 سال و 4 ماه روی آن کار کرده‌ایم لطمه می‌زند در واقع ما باید سربازگیری کنیم و حداکثر کارهای دیپلماتیک و تبلیغاتی در سطح بین‌المللی انجام دهیم.

این کارشناس مسائل انرژی همچنین درباره نامه رییس دیوان به وزیر خارجه امریکا و اینکه آیا این نامه می‌تواند در دفاع از حقوق تجاری ایران تاثیرگذار باشد گفت: نامه‌ای که رییس دیوان به امریکا نوشت اولین میوه خوب حرکت ایران بود.ماده 72 کنوانسیون می‌گوید اگر کشوری از معاهده‌ای بیرون رفت نباید کاری کند که نشود آن را درست کرد. قطعا دیگرانی که فکر می‌کردند اتفاقی نمی‌افتد و امریکا ترکتازانه جلو می‌آید می‌بینند که اقدام ایران نتیجه می‌دهد.

 امیدوارم رسیدگی دیوان طول نکشد

وی همچنین درباره احتمال اطاله دادرسی در دیوان و اینکه رسیدگی به این پرونده ممکن است سال‌ها طول بکشد هم گفت: من امیدوارم این قدرها طول نکشد و دیوان هر چه زودتر به نتیجه برسد چرا که قضایا پیچیدگی خاصی ندارد.

وی با بیان اینکه احکام در کنوانسیون روشن است اظهار داشت: اگر شکایت هم نمی‌کردیم این اتفاقات می‌افتاد ولی وقتی طرح دعوا را داریم این احتمال را می‌دهیم که اگر تحریم‌ها بخواهد شروع شود ملاحظه نامه رییس دیوان و احتمال رسیدگی هم در محاسبات امریکایی‌ها مد نظر قرار می‌گیرد. معاون سابق وزیر نفت در عین حال گفت: قطعا حقوقدان‌های امریکایی حالا که مسائل حقوقی پیش آمده به خوبی مسائل را باز خواهند کرد که چه کار کنند ما هم باید بدانیم کار بکنیم.

 به‌جای تهدید اروپا راه‌حل نشان دهیم

حسینی یادآورشد: وقتی می‌گوییم اتحادیه اروپا می‌خواهد در قضیه برجام بایستد ما به جای تهدید اتحادیه اروپا می‌توانیم راه‌حل هم نشان بدهیم و به نظر من راه‌حل‌های خوبی هم وجود دارد.اتحادیه اروپا گفته است می‌خواهد تجارت با ایران را در چارچوب معاهده انجام دهد چون وقتی می‌گوید پایبند است باید این پایبندی را ادامه دهد.

وی ادامه داد: دولت‌های اروپایی به دنبال ادامه برجام هستند اما بخش خصوصی که سرمایه‌هایی در امریکا دارند ملاحظاتی دارند ممکن است زور دولت هم به آنها نرسد که بگوید باید حتما این کار را بکنید.

این کارشناس حوزه انرژی خاطرنشان کرد: اتحادیه اروپا می‌تواند بطور ویژه موسسات مالی ویژه‌ای که در امریکا سرمایه ندارند برای ارتباطات اقتصادی، مالی و پولی با ما بدون اینکه به دلار کاری داشته باشد اقدام کند یا حتی چنین موسسات را در اروپا ایجاد کند.

وی افزود: علاوه بر این کشورهای اروپایی می‌توانند شرکت‌هایی ایجاد کنند که کارشان خرید نفت ایران باشد و هیچ سرمایه‌ای در امریکا نداشته باشد که نگران جرایم امریکا باشند.اینها کار سختی نیست که با ما فعالیت مالی انجام دهند و هم هویت اروپا نسبت به تحقیری که شده بهبود پیدا می‌کند و هم بخش خصوصی اروپا وقتی ببیند امکاناتی وجود دارد که می‌تواند کار کند و رقابتی هم ایجاد می‌شود.