همزیستی مسالمت آمیز با یک «بلای» طبیعی

گروه انرژی| نادی صبوری|

وقتی مارتینه جیلارد خبرنگار جوان در سال 1977 عازم استان مانیتوبا در کانادا شد تا از «بزرگ‌ترین سیلاب قرن» گزارش تهیه کند، تماشای وضعیت شهر از فراز ابرها برای او شوک‌آور بود. خانه‌ها در آب فرو رفته بودند، از تابلوهای علائم رانندگی فقط علامت قرمز «توقف» دیده می‌شد و همه‌چیز برای اینکه ماجرا یک «تراژدی» لقب بگیرد آماده بود. اما هرقدر او و تیم همراهش به زمین نزدیک‌تر شدند، اوضاع بیشتر تحت کنترل به نظر رسید. انگار شهر برای این موضوع آماده بود و این یک دلیل داشت. دولت در مانیتوبا پس از آنکه سیلاب سال 1950 آسیب‌های فراوانی را به همراه داشت، دست به تجهیز این استان سرسبز کانادا به امکانات کنترل و مدیریت سیلاب زد، از این سال سازه‌های مختلفی به این منظور در مانیتوبا نصب شد و در نهایت باعث شد طغیان رودخانه سرخ که مانند بسیاری از رودخانه‌ها در نیمکره شمالی با معضل آب شدن سریع یخ‌های جبهه جنوبی نسبت به جبهه شمالی مواجه است، در سال 1977 بیشترین آسیب را در مسیر خود در امریکا و ایالت‌های داکوتای شمالی و مینه‌سوتا بگذارد و در مانیتوبا وضع دیگری را از سر بگذراند. اهمیت «مدیریت سیلاب» در این واقعه آنقدر زیاد بود که امریکا پس از آن در شیوه‌های پیشین خود تجدید نظر کرد. در ایران نیز سیل از مسائلی است که همواره مردم با آن دست و پنجه نرم کرده‌اند؛ اما تا چه اندازه استانداردهای «مدیریت سیلاب» در اینجا رعایت شده است؟ دیروز ششمین کنفرانس ملی مدیریت سیلاب در وزارت نیرو برگزار شد تا پاسخی جامع به این پرسش بدهد. به گزارش «تعادل» میثم جعفرزاده مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیرعامل وزارت نیرو در جریان سخنرانی‌اش در این کنفرانس گفت: «هم‌زیستی با سیلاب بایستی به عنوان یک هدف در پیش روی ما قرار بگیرد.» اظهارنظری که در راستای تاکیدهای رضا اردکانیان وزیر نیرو بر «سازگاری» با شرایط آبی ایران قرار می‌گیرد. اردکانیان خود نیز در جریان برگزاری این کنفرانس عنوان کرد: «برگزاری چنین همایش‌هایی حکایت از اهمیت موضوع سیلاب در شرایط کنونی کشور دارد و بایستی برنامه‌ریزی‌های جامع و تاثیرگذار در این باره اتخاذ شود» .

بشر از دوران باستان به دنبال مهار سیلاب بوده؛ اما این بدین معنی نیست که سیل همواره یک «خطر» محسوب می‌شده است. «سیلاب‌های دوره‌ای» در رودخانه‌هایی چون نیل، رودخانه دجله و فرات، رودخانه زرد و برخی رودهای دیگر به نوعی به کارآمد بودن سامانه‌های این منابع آبی منجر می‌شده است. تلفات سیل البته به مراتب بالاتر است، طبق آمارهای استفاده شده در توضیحات ششمین کنفرانس مدیریت سیلاب، 90 میلیون نفر از 196 کشور جهان در معرض سیل قرار دارند. در ایران نیز طبق گزارش سازمان هواشناسی ساکنان 350 شهر با تهدید سیل روبرو هستند. برای مثال استان سیستان و بلوچستان در دوره‌هایی با سیلاب روبرو می‌شود که آخرین آنها به سال 1395 باز می‌گردد. در این سال طبق اظهارات مدیرکل دفتر مدیریت بحران استانداری سیستان و بلوچستان سیلاب موجب مرگ یک شهروند 65 ساله خاشی بر اثر ریز آوار شد و به هزار و 675 واحد مسکونی آسیب 10 تا 80 درصدی وارد کرد.

شمال غرب ایران نیز مستعد چنین اتفاق‌هایی است؛ در تازه‌ترین نمونه فروردین ماه سال 1396 این مناطق ایران درگیر سیل شدند. سیلی مرگبار که 48 قربانی گرفت و 6 نفر نیز طی آن مفقود شدند.  این آمار اهمیت «همزیستی با سیلاب» در ایران را نشان می‌دهد؛ موضوعی که یکی از شعارهای کنفرانس مدیریت سیلاب محسوب می‌شود که از روز گذشته ششمین دوره خود را در وزارت نیرو آغاز کرده است. رضا اردکانیان وزیر نیرو در سخنرانی خود در این کنفرانس تلاش کرد تا مدیریت سیلاب را بخشی از هدف کلان‌تر فعلی در وزارت نیرو که «سازگاری» و «انطباق» با شرایط آبی کشور است نشان دهد. او در این زمینه عنوان کرد: « موضوع سازگاری با کم آبی به رسمیت شناختن ماهیت چند انضباطه آب در سطح کشور است، لذا وزارت نیرو با همکاری سازمان‌های مرتبط در دولت تصویب نامه‌ای را برای اجرای این طرح در هیات وزیران تدارک دید که اساس و پایه آن همین ماهیت چند انضباطه آب است.»

اردکانیان با اشاره به اینکه موضوع سیلاب یکی از برنامه‌های مهم و مورد توجه وزارت نیرو است افزود: « برگزاری چنین همایش‌هایی حکایت از اهمیت موضوع سیلاب در شرایط کنونی کشور دارد و بایستی برنامه‌ریزی‌های جامع و تاثیرگذار در این باره اتخاذ شود.»

اردکانیان به نقش سازمان هواشناسی و ارایه آمار و اطلاعات پایه این سازمان در آب و هوا اشاره کرد و گفت: این آمار نقش تعیین‌کننده‌ای در مدیریت آب کشور و در ادامه آن مدیریت سیلاب خواهند داشت. وی با بیان اینکه در حال حاضر ایران یکی از خشک‌ترین سال‌ها را نسبت به ادوار گذشته تجربه خواهد کرد، گفت: موضوع سازگاری با کم آبی می‌تواند ما را از این وضعیت فعلی دور کند. به گزارش «تعادل» اسفندماه گذشته هیات وزیران نسبت به تشکیل کارگروه ملی سازگاری با کم آبی اقدام کرد که در این کارگروه چهار وزیر، دو معاون رییس‌جمهوری، کمیته‌های استانداری و عضویت تعدادی از مدیران سازمان‌های مربوطه حضور دارند.

وزیر نیرو با بیان اینکه بحث و گفتمان اصلی ما در این دوره همین موضوع سازگاری با کم آبی است، تاکید کرد: اگر چه این گفتمان با یک دهه تاخیرشکل گرفته، اما می‌طلبد هر چه سریع‌تر همگان به سازگاری با کم‌آبی توجه ویژه‌ای داشته باشند. اردکانیان با پرداختن به این مهم که مدیریت صحیح آب یک امر ضروری است، اضافه کرد: توسعه جمعیت و شهر نشینی و تغییر اقلیم باعث شده که پرداختن به مدیریت مصرف به عنوان پیش زمینه مدیریت تقاضا امری ضروری را شکل دهد. وی ادامه داد: حضور دانشگاه‌ها، مراکزپژوهشی تحقیقاتی و همکاری موثر آنها در زمینه مدیریت مصرف یک ضرورت است و ما نیازمند همکاری بیشتر آنها هستیم و انتظار وزارت نیرو از سازمان‌ها و نهادهای دولتی این است که نقش پررنگ‌تری را در این مهم ایفا کنند.

 سوختن و ساختن به پای سیلاب

میثم جعفرزاده مدیرکل دفتر مدیریت بحران و پدافند غیر عامل وزارت نیرو نیز در افتتاحیه کنفرانس مدیریت سیلاب ایران به سخن پرداخت. جعفر‌زاده در ابتدای صحبت‌های خود گفت: «در شرایط فعلی خشکسالی کشور وقوع سیلاب رحمتی الهی برای منابع آبی کشور است، لذا هم‌زیستی با سیلاب بایستی به‌عنوان یک هدف در پیش روی ما قرار بگیرد.»

رییس شورای سیاست‌گذاری ششمین کنفرانس جامع مدیریت و مهندسی سیلاب سیل را بخشی از مدیریت منابع آب کشور دانست و افزود: همزیستی با سیلاب بایستی به‌عنوان یک هدف در پیش‌روی ما قرار بگیرد. او در بخش دیگری از صحبت‌های خود عنوان کرد: «طی سه سال اخیر به‌طور متوسط کشور هر هشت روز یک‌بار با حوادثی همچون سیل، زلزله، توفان، غبار و ریزگرد و... به‌صورت پیاپی مواجه شده است.»

جعفرزاده با تاکید بر اینکه با رویکرد جدید وزارت نیرو ریل گذاری جدیدی در حوزه مدیریت مصرف و تقاضا رخ داده است، عنوان کرد: هم اکنون این فرصت ایجاد شده است تا با اتکا به توان داخلی و روحیه جهادی یک فصل و رویش جدید در مجموعه وزارت نیرو ایجاد کنیم.

رییس کارگروه تخصصی سیل و مخاطرات دریایی، آب، برق و فاضلاب خاطرنشان کرد: ما دیگر نمی‌توانیم شرایط تولید منابع را به این شکل ادامه دهیم. خشکسالی و کم آبی امروزه دیگر بحران نیست و همزاد و همراه ماست و سیلاب نیز روی دیگر آن است و باید با آن همزاد شویم.

همچنین در این مراسم عباس جزایری، رییس پژوهشکده سوانح طبیعی و دبیرکل ششمین کنفرانس جامع مدیریت و مهندسی سیلاب با تاکید بر اینکه سیل و خشکسالی دو روی یک سکه هستند، گفت: در کشور خشک ما به دلیل کمبود پوشش گیاهی، از بین مراتع و... راه برای سیلابی کردن کشور فراهم شده است.

وی تصریح کرد: عدم رعایت توسعه شهری، توسعه بی رویه و گرفتن آبراه‌ها مسیرهای سیلابی را باریک‌تر کرده و در زمان وقوع بارش و به تبع آن افزایش دبی آب باعث بروز سیلاب و ایجاد خسارت می‌شود. همچنین متخصصان حوزه مهندسی سیلاب در جریان برگزاری این کنفرانس از تکنیک‌های نوین در این زمینه صحبت کرده و مقالات خود را ارایه کردند. شایان ذکر است کنفرانس مدیریت سیلاب امروز عصر  پایان می‌پذیرد.

ایران امیدوار است بتواند از این طریق، وضعیت مدیریت سیلاب را بهبود ببخشد. تجربه‌ای که کشورهای دیگر چون کانادا نیز آن را از نقطه‌ای آغاز کردند.