چاره جویی برای مقابله با فقر شهری

گروه راه و شهرسازی|

 محسن هاشمی، رییس شورای شهر تهران روز گذشته در همایش «مدیریت شهری و آسیب‌های اجتماعی» درباره فقر و اثرات آن که با عنوان ابرچالش آسیب‌های اجتماعی از آن یاد کرد، گفت: در قانون شهرداری‌ها مشخص نشده این نهاد در چه بعدی می‌تواند در خصوص آسیب‌های اجتماعی ورود کند، اما در گذشته فعالیت‌های متعددی در این خصوص شکل گرفته است و مرکز مطالعات شهرداری گزارش‌ها و مطالعات متعددی انجام داده است، در عین حال، هیچ گزارش دقیقی در این خصوص وجود ندارد.

رییس شورای شهر تهران ابرچالش آسیب‌های اجتماعی را یکی از مباحث بسیار حیاتی و بحرانی جامعه دانست که در بالاترین سطح نظام دنبال می‌شود. او اظهار کرد: به نظر می‌رسد در ماه‌های آینده به خصوص اواخر سال در این زمینه با بحران روبرو شویم.

وی با تاکید بر اینکه امروز فقر یکی از مهم‌ترین موضوعات آسیب‌های اجتماعی است، افزود: مدیریت شهری در شکل‌گیری فقر نقشی ندارد و نمی‌تواند در سیاست‌هایی که تولید فقر می‌کنند، اعلام نظر کند.

نکته اساسی که جامعه ما را آزار می‌دهد فقر درآمدی است. پس از اتفاقات اخیر و کاهش ارزش ریال به مردم فشار فراوانی آمده و بخش عمده‌ای از مردم زیر خط فقر هستند و برخی نیز دچار فقر نسبی شده‌اند.

هاشمی با تاکید بر اینکه باید برای مبارزه با فقر، ثروت تولید شود، افزود: گاهی به بهانه حفظ ارزش‌های انقلاب در سیاست‌های کلان موجب از بین رفتن شغل می‌شویم که تاثیر آن را در تغییرات سیاست‌های اخیر کشور هم شاهد بودیم.

او با بیان اینکه تصویب قانون منع به‌کارگیری بازنشستگان در راستای افزایش اشتغال در مجلس به تصویب رسید، افزود: باید نقدینگی را به سمتی ببریم که باعث ایجاد اشتغال شود و برای حرکت نقدینگی به سمت اشتغال نیاز به ایجاد امنیت داریم تا سرمایه‌گذاری افزایش یابد.

وی با اشاره به تحریم‌ها و خروج امریکا از برجام تصریح کرد: طبیعتا دولت برای تامین بودجه خود نیز با چالش‌هایی مواجه می‌شود و نمی‌تواند منابع قابل توجه برای جبران موج تورمی تخصیص بدهد. بنابراین مجموعه حاکمیت برای مواجهه با ابرچالش آسیب‌های اجتماعی همچون اعتیاد، بزهکاری و ... با مشکلاتی مواجه است اما بخش زیادی از این چالش‌ها به دلیل بیکاری و فقر است و باید رویکردهای سنتی کمیته امداد و بهزیستی را به گونه دیگر طراحی کرد.

وی با بیان اینکه ممکن است با سیاست‌های شتابزده، یک موج تورمی یا کاهش ارزش پول و درآمد جامعه ایجاد شود، گفت: امروزه فقر مانند یک سونامی از بالا بر جامعه وارد می‌شود و سپس از دستگاه‌هایی مانند شهرداری انتظار داریم که با تخریب‌های این سونامی مقابله کند. این در حالی است که مدیریت شهری نیز با بحران کمبود نقدینگی مواجه است و وظیفه مستقیمی برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در قانون به آن واگذار نشده است.

وی با بیان اینکه تهران سال‌هاست با موضوع آسیب‌های اجتماعی درگیر است، گفت: شاید شکل بیرونی آسیب‌ها طی سال‌ها عوض شده باشد اما معضلاتی همچون حاشیه نشینی، اعتیاد و ... همواره بر سر شهر سایه انداخته‌اند و با طرح‌های ضربتی نیز حل و فصل نمی‌شود، بلکه لازم است مدیرانی با اراده و حسن نیت برای حل آسیب‌های اجتماعی وارد میدان شوند. مهم‌ترین درسی که می‌توان از تجربیات گذشته گرفت این است که آسیب‌های اجتماعی پدیده‌ای پیچیده است و به راحتی نمی‌توان آن را با راه‌حل‌های ضربتی و امنیتی از میان برد.

وی با بیان اینکه بهتر است شهرداری تهران تنها وظیفه تهیه زیرساخت‌ها را داشته باشد و در بخش اجرا از توان نهادهای مردمی استفاده شود، گفت: واقعیت این است که بهمن آسیب‌های اجتماعی حرکت خود را از مدت‌ها قبل شروع کرده و هر روز صدا و لرزش آن واضح‌تر قابل رویت است و اگر برای مقابله با این بهمن کاری نکنیم باید منتظر خسارات سنگین و صدمات بیشتری باشیم. چرا که امروز زنگ خطر برای مسوولان و مردم به صدا درآمده و تا ابعاد این چالش غیر قابل کنترل نشده باید آن را از بین ببریم.

رییس شورای شهر با تاکید بر اینکه باید ببینیم معاونت اجتماعی، فرهنگی و سازمان فرهنگی و هنری سازمان شهرداری تهران و بقیه سازمان‌های متولی در خصوص آسیب‌های اجتماعی چه اقداماتی انجام داده‌اند، گفت: کوچک‌ترین نهاد مدنی خانواده است و بعد از آن می‌توان از سمن‌ها و تشکل‌های خیریه غیر دولتی استفاده کرد، البته از سمن‌هایی باید استفاده کرد که شفافیت مالی داشته باشند. نه اینکه در پس کارهایشان پول‌شویی کنند. در حال حاضر یکی از مهم‌ترین مشکلات ما این است که نمی‌توانیم یک خیریه درست پیدا کنیم .

 لزوم جایگزینی سیاست‌های افراطی

وی در انتقاد از عملکرد برخی سازمان‌های مردم‌نهاد افزود: برخی از صندوق‌های قرض‌الحسنه در راستای کمک به اقشار ضعیف شکل گرفت، اما کارشان به ربا ختم شد. آنها بخشی از پولی که وارد این صندوق‌ها می‌شد را صرف کمک به اقشار ضعیف می‌کردند اما مساله این بود که پولی که وارد صندوق می‌شود، از کجا می‌آید؟ علاوه بر مساله پولشویی این نهادها گاه از رانت هم استفاده می‌کنند.

مشکل این است که نمی‌توانیم سازمان‌های مردم نهاد سالم را از غیرسالم جدا کنیم. معاونت اجتماعی و فرهنگی بیش از هزار و 600 میلیارد تومان بودجه دارد و هزینه می‌کند اما اکثر این بودجه صرف اقدامات مناسبتی می‌شود و اقدامات درستی در خصوص آسیب‌های اجتماعی صورت نمی‌گیرد.

رییس شورای شهر با اشاره به بازدید اخیرش از فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) افزود: این فرودگاه از نظر موقعیت مکانی بسیار مناسب است و ما می‌توانیم از طریق ترانزیت 4 تا 5 میلیارد دلار از آن درآمد کسب کنیم اما برخی سیاست‌های کلان مانع تحقق این امر شده است. ما این درآمد بالای ارزی را از دست داده‌ایم اما فرودگاه بین‌المللی دوبی که حتی از نظر مکانی موقعیت فرودگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) را ندارد، این درآمد را به خود اختصاص داده است اما درآمد بالای ارزی به این میزان را خیلی راحت از دست داده‌ایم و این فقط یک نمونه کوچک است.

وی ادامه داد: فقر باعث افزایش آسیب‌های اجتماعی درآمدی می‌شود و اگر دولت و نظام با این موضوع درست و عاقلانه برخورد نکند، ممکن است به نظام آسیب برساند. ما چگونه می‌توانیم در شرایطی که امنیت وجود ندارد، شاهد بروز سرمایه‌گذاری‌های بزرگ باشیم.

به گزارش تعادل، ورود شهرداری به آسیب‌های اجتماعی یکی از مواردی است که کارشناسان بر سر آن اختلاف نظر دارند. عده‌ای معتقدند شهرداری باید به شهرسازی و فضای کالبدی شهر بپردازد و در مقابل برخی اعتقاد دارند که ورود به موضوع آسیب‌های اجتماعی از وظایف شهرداری‌ها محسوب می‌شود.

محمود میرلوحی عضو کمیسیون برنامه و بودجه پیش از این، در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفته بود، شهرداری به عنوان یک سازمان تسهیل‌گر و کمک‌کننده به مسوولان اصلی آسیب‌های اجتماعی کمک کند، اما تصدی‌گری شهرداری وجاهت ندارد. اینکه شهرداری مرکز جمع‌آوری کودکان کار، مراکز ترک اعتیاد و مراکز خاص برای زنان احداث کند قطعا جزو وظایف شهرداری به شمار نمی‌رود اما اینکه تسهیلاتی فراهم کند تا سازمان‌های مسوول در کاهش مشکلات حوزه خود موفق‌تر ظاهر شوند هیچ ایرادی ندارد.

البته برخی از فعالیت‌هایی که اکنون شهرداری انجام می‌دهد به دلیل دیدگاه شهرداران قبلی و نگاهی بود که به پاستور داشتند و در شهرداری تمرین ریاست دولت کرده و کار را بسیار گسترده کردند.

به هر روی، شهرداری تهران سال‌هاست که به این موضوع ورود پیدا کرده و هزینه‌های بسیاری صرف کاش آسیب‌های اجتماعی کرده که با وجود این هزینه‌ها رییس شورای شهر عنوان کرد که گزارش دقیقی از این فعالیت‌ها موجود نیست.

 ناکامی در برخورد با آسیب‌های اجتماعی

از سوی دیگر، محمدرضا جوادی یگانه، رییس مرکز مطالعات و برنامه‌ریزی شهر تهران نیز در این نشست از عدم موفقیت شهرداری تهران در برخورد با آسیب‌های اجتماعی خبر داد و گفت: شهرداری تهران در دو دهه گذشته تلاش‌های زیادی را برای کاهش آسیب‌های اجتماعی انجام داده و با وجود همه این تلاش‌ها شهرداری در این زمینه موفق عمل نکرده است.

یگانه با بیان اینکه آسیب‌های اجتماعی پدیده جدیدی نیستند، گفت: سال‌های متعددی است که فارغ از علل محیط زیستی و فراملی ما با آسیب‌های اجتماعی روبرو هستیم که بخشی از آن برمی‌گردد به اقدامات دولت‌ها که باعث به وجود آمدن آسیب‌های اجتماعی شده است و این آسیب‌ها پیامدهای ناخواسته و عوارض متعددی را داشته‌اند.

در شهر تهران که یکی از مراکز مهم و پرجمعیت کشور محسوب می‌شود شاهد تعدد آسیب‌های اجتماعی هستیم که در این زمینه باید اقداماتی در راستای کاهش آسیب‌ها انجام شود. ضمن اینکه تهران یکی از مراکز حاشیه‌نشینی کشور محسوب می‌شود و دولت و شهرداری مسوولیت‌هایی را در این زمینه به‌عهده دارند.

جوادی یگانه ابراز کرد: فارغ از اینکه مسوولیت‌ها در حوزه اختیارات شهرداری بوده یا خیر، درگیر شدن شهرداری تهران با آسیب‌ها در دو دهه گذشته و تلاش برای کاهش آسیب‌های شهر تهران نتوانسته است موثر باشد بطوری که ما شاهد افزایش آسیب‌ها در سال‌های گذشته بوده‌ایم.

وی درباره راهکارهای مدنظر مدیریت شهری برای کاهش آسیب‌های اجتماعی گفت: باید در این بخش از سازمان‌های مردم‌نهاد فعال برای کاهش آسیب‌های اجتماعی استفاده کنیم.

در ادامه ولی‌الله شجاع پوریان، معاون فرهنگی و اجتماعی شهرداری تهران نیز در این باره گفت: سرنوشت مقابله با آسیب‌های اجتماعی به مانند مبارزه با مفاسد اقتصادی شده که ده‌ها ستاد و برنامه و ... وجود دارد اما توفیق و موفقیت چندانی حاصل نشده است.

یکی از مشکلات ما این است که مدیریت واحد خوبی که موجب هم افزایی و ساماندهی موسسات در کشور باشد وجود ندارد و البته حالا مقام معظم رهبری ورود کرده‌اند و امید است در این زمینه توفیقاتی حاصل شود.

شجاع پوریان با بیان اینکه در این دوره معاونت اجتماعی، اولین کاری که انجام دادم این است که از دفتر مطالعات اجتماعی درخواست کردیم که تمام مطالعات انجام شده در دهه‌های گذشته را بررسی کند تا دوباره کاری انجام نشود، گفت: شهرداری زحمات زیادی کشیده اما مشکل این بود که شهرداری سوپرمن شده بود و تمام مسوولیت مبارزه با آسیب‌های اجتماعی را پذیرفته بود و حالا برای کارشناسان این توقع ایجاد شده است که اولین پاسخگو باید شهرداری باشد. در حالی که جزو وظایف شهرداری نیست.

وی با بیان اینکه شهرداری زیرساخت‌های خود را در اختیار دستگاه‌ها قرار می‌دهد، گفت: 600 هزار میلیارد تومان برای مقابله با آسیب‌های اجتماعی در نظر گرفته شده است اما حتی یک ریال آن هم در اختیار شهرداری نیست.

شجاع پوریان با بیان اینکه شخصا شهردار تهران یکی از اولویت‌های خود را مبارزه با آسیب‌های اجتماعی گذاشته است، گفت: شهرداری تمام قد وارد شده و طی تفاهم‌نامه با بهزیستی مقرر شده است که زمینه نگهداری 1000 معتاد را فراهم کنیم و در این دوره ما قطعا نقش تسهیل‌گری خواهیم داشت.