ردپای مشکلات اقتصادی در افزایش خشم
آمارهای منتشر شده از سوی سازمان پزشکی قانونی کشور حکایت از آن دارد که در سه ماه نخست امسال 146 هزار و 499 مورد نزاع منجر به ضرب و جرح در سطح کشور رخ داده که نشان می‌دهد مراجعه مردم به این سازمان به دنبال بروز نزاع، 3 درصد نسبت به مدت مشابه سال قبل افزایش داشته است. از طرف دیگر آنطور که وزارت بهداشت اعلام کرده، نزاع، بعد از تصادفات رانندگی، دومین عامل مرگ و میر بر اثر حوادث و سوانح بوده است. آمارها، بیان‌کننده این نکته است که خشونت در ایران رو به افزایش است. اگرچه خشونت می‌تواند دلایل مختلفی داشته باشد، با این حال بسیاری از مسوولان و جامعه‌شناسان بر این باورند که مشکلات اقتصادی عاملی مهم برای بروز چنین وضعیتی به شمار میرود. بیکاری، مشکلات معیشتی و احساس تبعیض، ارتباط مستقیم با خشونت و نزاع داشته بطوریکه جایگاه ایران در آمارهای جهانی از نظر میزان درگیری و نزاع، در رتبه‌های بالا قرار دارد.
مشکلات عصبی و اقتصادی، متهمان ردیف اول
رییس کمیسیون اجتماعی مجلس شورای اسلامی بر این باور است که خشونت یکی از پنج آسیب اجتماعی در ایران به شمار میرود که نمود بیشتری دارد. سلمان خدادادی، این موضوع را متاثر از مجموعه‌ای از عوامل اجتماعی و اقتصادی دانسته و درباره این موضوع معتقد است: «در دوره طولانی مدت خشونت در چند سال اخیر از حد نرمال خود بالاتر رفته و بر اساس نظر روانشناسان و مطالعات علمی، ریشه خشونت و نزاع‌های خیابانی در مشکلات عصبی و روانی ناشی از مشکلات اجتماعی و خانوادگی ناشی می‌شود؛ یعنی فرد ذاتا اینگونه نیست و این اتفاقات بیرونی است که او را ناخوداگاه وادار به واکنش می‌کند.»
او افزود: «بر اساس همین مطالعات بخش قابل توجه دیگری از این نزاع‌ها به مسائل مادی و فقر برمی‌گردد؛ وقتی که کار و نیازهای مردم متناسب با توان جسمیشان نیست یا وقتی بیشتر از حد توانشان بیشتر کار می‌کنند اما درآمد کمتری به دست می‌آورند، آنقدر فشار بالا میرود که فی‌نفسه زمینه درگیری در فرد به وجود می‌آید و با کوچک‌ترین برخوردی از کوره در می‌روند. به همین دلیل یکی از مهم‌ترین موضوعاتی که در دستور کار نهادهای 18 گانه نظام قرار گرفته است مساله خشونت است، اظهار داشت: این نهادهای 18 گانه نشان می‌دهد که حداقل 18 حوزه در ایجاد خشونت دخیل هستند و هر کدم از این‌ها باید از بعد خوشان در راه رفع این مشکلات اقدام کنند.»
خدادادی بیان کرد: « نزدیک به سه سال است ک با دستور رهبر معظم انقلاب نهادهای مختلف نظام، اقدامات خود را در راستای مبارزه با آسیب‌های اجتماعی آغاز کرده‌اند و بر اساس آخرین پژوهش‌هایی که انجام شده در برخی از شاخص‌ها موفقیت‌های بوده است اما در برخی از شاخص‌ها هنوز موفقیتی کسب نکرده ایم؛ ازجمله آنها خشونت، اعتیاد یا در بعضی از استان‌ها طلاق است. جایگاه ایران در بین کشورهای دنیا از لحاظ آمار خشونت و نزاع‌های خیابانی بالاست. در دنیا در زمینه خشونت کمّی، جزو چند کشور رده بالای جهان هستیم اما از لحاظ کیفی وضعیت بهتری داریم. منظور از کیفی و کمی این است که مثلاً در امریکا ممکن است درگیری کم باشد اما اکثر همان درگیری‌ها منجر به قتل می‌شود اما در ایران درگیری‌ها زیاد است اما نسبت به امریکا قتل کمتری اتفاق می‌افتد.»
فقر، مردم را خشن کرده است
اظهارات این نماینده مجلس در حالی است که اواخر سال گذشته در همایش پیش‌گیری از خشونت، راهکارها و چالش‌ها که در دانشگاه شهید باهنر کرمان برگزار شد، غلامحسین محسنی اژه‌ای، معاون اول قوه قضاییه نیز بر ردپای مشکلات اقتصادی در بروز خشونت تاکید کرد. او دراین همایش، گفت: «بر اساس یک نظرسنجی، خشونت در سال‌های اخیر در کشور افزایش پیداکرده است، چراکه درزمینه رفع بیکاری موفق نبودیم و همین امر مشکلات اقتصادی را افزایش داده است. بیکاری از علل اصلی افزایش خشونت است چرا که از ظرفیت قانون رفع موانع تولید نتوانستیم خوب استفاده کنیم. تولید را بالا نبردیم و نتوانستیم اشتغال ایجاد کنیم.»
عبدالصمد خرمشاهی، وکیل پایه یک دادگستری هم معتقد است افزایش میزان خشونت، معلول مشکلات اقتصادی در جامعه است، او در این باره اظهار کرد: «بیش از90 درصد از ریشه‌های جرم و جنایت در کشور اقتصادی است. دغدغه‌های اقتصادی با خود بیکاری، اعتیاد و استرس و نگرانی‌های زیادی به همراه می‌آورد که هر کدام می‌تواند زمینه جرم و جنایت را در جامعه افزایش بدهد. فردی که در خانواده‌ای با مشکلات اقتصادی و روانی ناشی از آن بزرگ شده به صورت طبیعی مستعد ارتکاب جرم و جنایت است. براساس آمارهای رسمی که در جامعه منتشر می‌شود اغلب افرادی که مرتکب جرایم سنگین شده‌اند در خانواده‌های پر آسیب و شکننده بزرگ شده‌اند و از نظر روانی در وضعیت متعادلی قرار نداشته‌اند. نمونه باز این مساله آموزگارانی بوده‌اند که به دلیل مشکلات روانی و خانوادگی رفتار نامناسبی با دانش‌آموزان داشته‌اند. هنگامی که معلمان ما از نظر اقتصادی و روانی با چالش‌های جدی در زندگی شخصی خود مواجه هستند چگونه می‌توان انتظار داشت که رویکرد تربیتی مناسبی در مقابل دانش‌آموزان در پیش بگیرند. بنابراین مهم‌ترین دلیل افزایش جرم و جنایت در جامعه ایران«فقر» است که شامل فقر اقتصادی و فرهنگی می‌شود. کسی که در زمینه اقتصادی دچار فقر و تنگدستی است فرصتی برای ارتقای فرهنگی خود نیز پیدا نمی‌کند و در نتیجه دچار فقر فرهنگی نیز می‌شود.»
آمارها چه می‌گوید
بر اساس آماری که سازمان پزشکی قانونی کشور از میزان نزاع در شش ماه نخست سال 1397، منتشر کرده است، تاکنون 146 هزار و 499 مورد نزاع در سطح کشور رخ داده که از این میان 25 هزار و پنج مورد مربوط به تهران است. بعد از تهران استان خراسان رضوی، با 12 هزار و 407 مورد نزاع در جایگاه دوم استان‌ها قرار داد. از طرف دیگر ایلام با 785 مورد، کمترین میزان نزاع در بین استان‌های کشور تا این مقطع از سال را به خود اختصاص داده است. آمارهای پزشکی قانونی نشان می‌دهد میزان خشونت در بین مردان بیشتر از زنان است چرا که در پایتخت 15 هزار 867 مورد از نزاع‌ها از سوی مردان رخ داده و در مقابل 9 هزار 183 مورد به وسیله زنان اتفاق افتاده است. همچنین در خراسان رضوی که دومین استان از نظر میزان بروز نزاع است، تفاوت میان آمارهای مربوط به زنان و مردان قابل توجه است. در این استان 7 هزار و 677 مورد از نزاع‌ها به مردان تعلق دارد اما در مقابل 473 مورد سهم زنان است. البته در ایلام به عنوان کم نزاع‌ترین استان، تفاوت چندانی میان خشونت رخ داده از سوی زنان و مردان دیده نمی‌شود، چرا که از میان 785 مورد نزاع ثبت شده در این استان، 542 مورد به وسیله مردان و 243 مورد از سوی زنان به وقوع پیوسته است.
