پیدا و پنهان کنوانسیون «خزر»

گروه ایران|  

رژیم حقوقی کنوانسیون دریای خزر را سران 5 کشور حاشیه این دریا امضا کردند؛ اما داستان آن برای ایران هنوز پایان نیافته است. در حالی که 4 کشور دیگر، برای امضای این معاهده جشن برگزار کردند؛ در ایران درباره ابعاد آن تردید و شبهات زیادی مطرح شده است. تا آنجا که ابعاد سیاسی-حقوقی کنوانسیون به موضوع اول جلسات کمیسیون امنیت ملی مجلس و نشست‌های کارشناسی بدل گشته است.  پیش از این با حضور ظریف در کمیسیون امنیت ملی مجلس نشستی پیرامون این موضوع برگزار شده بود؛ روز گذشته هم وزارت خارجه با حضور کارشناسان این وزارتخانه به بررسی ابعاد رژیم حقوقی دریای خزر پرداخت. نشستی که در آن از سفیر ایران در قزاقستان گرفته تا معاون پیشین آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه و کارشناسان ارشد این وزارتخانه حضور داشتند. نقطه اشتراک تمام سخنرانان پرهیز از ورود کشمکش‌های سیاسی و سخنان احساسی در بررسی رژیم حقوقی دریای خزر بود.

  حساسیت‌ها به دلیل مارگزیدگی تاریخی

در همین ارتباط، معاون پیشین آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه برخی حساسیت‌ها در کشور را ناشی از مارگزیدگی تاریخی از روس‌ها دانست. ابراهیم رحیم‌پور افزود: اینکه مخالفین این کنوانسیون در ایران می‌توانند صحبت کنند امتیازی است که ما در چهار کشور دیگر نداریم و آن را به فال نیک می‌گیریم و نباید در مورد این موضوع عزا بگیریم. او با بیان اینکه افکار عمومی در ایران نسبت به این کنوانسیون حساسیت خاصی پیدا کرده است، تصریح کرد: ممکن است برخی از دوستان روس ستیز نباشند ولی مارگزیده تاریخی هستند از این رو ما باید مسائل را به صورت تخصصی برای آنها روشن کنیم. به گفته معاون پیشین آسیا و اقیانوسیه وزیر امور خارجه امروز موضوع روس ستیزی از سوی آن سه کشور هم مطرح است، نه‌تنها روس‌ستیز بلکه شاهد ایران ستیزی نیز هستیم.

  تصمیم نظام بود

سفیر ایران در قزاقستان نیز آنچه امضا شد را نتیجه بررسی‌ها و تصمیماتی دانست که طی یک و نیم سال گذشته در شورای عالی امنیت ملی انجام شد. به گفته مجید صابر براساس همین بررسی‌ها، با تایید مقام معظم رهبری به دولت مجوز امضا داده شد.

او افزود: این کنوانسیون یک کادر و چهارچوبی است که کلیات را در بر می‌گیرد و بررسی و مذاکره درباره جزئیات آن به بعد موکول شد. دلیل این تصمیم هم وجود بندها و کلماتی بود که درباره آنها 10 سال مذاکره شد و به نتیجه نرسید. ما دستاوردهای این 20 سال را امضا کردیم و آنهایی را که اختلاف داشتیم به آینده موکول کردیم.

صابر ادامه داد: در کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر دو موضوع تحدید حدود و تعیین خطوط مبدا حذف شد. کلیات مسائل امنیتی و نظامی، دریانوردی و محیط زیست تعیین تکلیف شد و جزئیات باید در آینده مشخص شود. سفیر جدید ایران در قزاقستان تاکید کرد: در هیچ مصوبه‌ای تقسیم 50 یا 20 درصدی نداریم. آنچه در مصاحبه‌ها عنوان شده تلقی اشتباه از مبحث تقسیم مساوی است. تقسیم 20درصد موضع ایران نبوده بلکه یک اقدام تامینی است تا زمانی که تحدید حدود نهایی شود.

او افزود: ما به همسایگان خود اجازه استفاده از منابع مشترک و اکتشافات از دریا را تا زمان تحدید حدود ندادیم و تا زمانی که این اتفاق نیفتد کماکان در این محدوده حق بهره‌برداری از منابع انرژی را نخواهند داشت.

سفیر ایران در قزاقستان معتقد است برخی افراد خارج از حیطه تخصص و تحصیل خود درباره کنوانسیون صحبت می‌کنند یا ممکن است مفاد آن را خوب مطالعه نکرده باشند که به گفته او «چنین اقداماتی به تصمیم‌گیری‌ها و کارهای انجام شده در این باره لطمه می‌زند.»

  برخورد احساسی با رژیم حقوقی خزر

رییس مرکز آموزش و پژوهش‌های بین المللی وزارت امور خارجه نیز با تاکید بر اینکه بخشی از امنیت ملی و اقتصاد ما با خزر مرتبط است، گفت: نباید در مورد کنوانسیون رژیم حقوقی دریای خزر با هیجان و احساسات برخورد کرد.

محمد کاظم سجادپور تاکید کرد: ما باید روس ستیزی یا روس‌پرستی و گرایشات هیجانی را کنار بگذاریم و عاقلانه در مورد این کنوانسیون صحبت کنیم . به اعتقاد او خزر منحصر به روسیه نیست و همه باید این را بدانیم که بخشی از امنیت ملی و اقتصاد ما با آن مرتبط است.

کاظم پور درباره دستاوردهای ایران از رژیم حقوقی خزر گفت: هیچ کشوری نمی‌تواند در مذاکره چند جانبه به خواست حداکثری برسد، این نگاه دیکته کردن است. در حالی که مذاکره احتیاج به داد وستد دارد و نمی‌توان گفت ما یک طرفه خواسته‌های خود را به دست می‌آوریم.

  لزوم نگاه به شرق

در ادامه نشست، یکی از کارشناسان وزارت خارجه نیز به انتقادات برخی نسبت به امضای کنوانسیون در زمان نامناسب پاسخ داد. سید رسول موسوی کارشناس ارشد دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی وزارت امور خارجه در این باره گفت: برخی می‌گویند چرا این کنوانسیون در زمان کنونی مطرح شده، زیرا در شرایط خاص سیاسی با غرب و امریکا قرار داریم. در حالی که کنوانسیون از یک سال گذشته مطرح بوده و جمع بندی آن صورت گرفته؛ حتی در محافل دانشگاهی هم موضوعاتی در این زمینه مطرح شد.

موسوی ادامه داد: این کنوانسیون چه در ارتباط با محتوا و چه در ارتباط با زمان مانع تعادل استراتژیک نشده است؛ در شرایط کنونی نگرش ما نباید توازن استراتژیک به سمت غرب باشد و باید برخلاف گذشته عمل کرده و از توازن استراتژیک به سمت غرب جلوگیری کنیم.

وی افزود: عقل سیاسی حکم می‌کند که این اقدام رخ دهد، بنده خود رویکرد نگاه به شرق را به عنوان توازن استراتژیک ایران می‌دانم و این نگاه صرفا همکاری با روسیه نیست بلکه هند، چین و امریکای لاتین را هم در بر می‌گیرد.

به گفته موسوی عده‌ای می‌گویند در این کنوانسیون ما یکسری امتیازات در مورد قرارداد 1921 از دست دادیم در حالی که از نظر ما کنوانسیون خزر زیان‌های این قرارداد را رفع و فرصت‌سازی کرد.