از مسکو تا ریاض؛ خیلی دور،خیلی نزدیک

الکساندر نواک: تحریم نفتی ایران غیرسازنده و اشتباه است

گروه انرژی|

با نگاهی گذرا بر بازار نفت می‌توان دریافت که روسیه و عربستان سعودی با سهم روی هم 20 درصدی از عرضه روزانه طلای سیاه، جایگاهی متمایز در سمت عرضه دارند. از طرفی، وابستگی این دو کشور به نفت، مسکو و ریاض را با وجود تمامی تمایزات در سیاست خارجه به یکدیگر نزدیک کرده است. در حالی‌که عربستان در جریان بازگشت تحریم‌های نفتی ایالات‌متحده علیه ایران، قائله‌گردان بود روسیه به عنوان یکی از امضا کنندگان توافق هسته‌ای بر اهمیت نفت ایران در بازار تاکید کرده و می‌کند. در همین راستا وزیر انرژی روسیه دیروز در گفت‌وگویی با سی‌ان‌ان بر اهمیت ایران در بازار‌های انرژی تاکید کرده و تحریم‌های امریکا علیه این کشور را «غیرسازنده و اشتباه» خوانده است. «تعادل» پیش از این نیز در گزارشی به موقعیت دشوار مسکو در شرایط فعلی پرداخته بود، گزارش پیش رو به همین بهانه، نگاهی به فرود و فراز رابطه نفتی ریاض و مسکو انداخته و به نقاط افتراق این دو قدرت نفتی در ماجرای تحریم نفتی ایران پرداخته است.

الکساندر نواک، وزیر انرژی روسیه و خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان روز یکشنبه، ۲۵ شهریورماه در مسکو دیدار کردند. در هفته گذشته نیز وزیر انرژی روسیه با ریک‌ پری، همتای امریکایی خود دیدار کرده بود و خالد الفالح هم پیش از آمدن به مسکو با محمد بارکیندو، دبیر کل سازمان کشورهای تولید‌کننده نفت در وین گفت‌وگو کرده بود.  به گزارش پایگاه اینترنتی وزارت نفت روسیه، در دیدار روز یکشنبه وزرای انرژی روسیه و عربستان، دو طرف درباره وضع کنونی بازار نفت و همکاری دوجانبه بحث کردند و سطحی مطلوب از سازوکارها در گسترش همکاری در مسائل انرژی و صنعت، در این دیدار مورد توجه قرار گرفت. وزیران انرژی روسیه و عربستان همچنین درباره سازوکارهای عرضه و تقاضا با تمرکز بر جریان‌های اقتصاد کلان و احتمال‌ها درباره تحول وضع در میان‌مدت بحث و بر تعهد خود برای تضمین ثبات در بازار و آمادگی برای واکنش سریع به تغییر در وضع بازار با هدف تضمین ثبات بازار در همه شرایط همراه با دیگر شریکان تأکید کردند.

دو طرف همچنین قصد خود را برای ادامه کار و ایجاد ساختاری بلندمدت از همکاری در چارچوب فعالیت گروه کشورهایی که عضو اوپک نیستند، برای تضمین پیش‌بینی‌پذیری و ثبات در بازار همسو با منافع همه فعالان بازار، هم تولیدکنندگان و هم مصرف‌کنندگان تأیید کردند. در بیانیه وزارت انرژی روسیه آمده است که حضور وزیر انرژی عربستان در همایش هفته انرژی روسیه در ماه اکتبر امسال تأیید شد.

 افت و خیز یک رابطه نفتی

عربستان‌سعودی و روسیه دو کشوری هستند که می‌توان گفت تقریبا در هر موضوعی با یک‌دیگر اختلاف نظر دارند. جنگ در سوریه، سیاست‌های ایران و مراوده با واشنگتن نمونه‌ای از مهم‌ترین محور اختلافات دو کشور است. اما هنگامی که کار به افزایش قیمت نفت‌خام می‌رسد گویی این دو کشور هیچ اختلافی با یک‌دیگر نداشته و کاملا با این موضوع همراه هستند.

ایگور یوسفوف وزیر انرژی وقت روسیه در فاصله سال‌های 2001 تا 2004، نزدیکی ریاض و مسکو در موضوع نفت را به وابستگی هر دو کشور به درآمدهای ناشی از تولید طلای سیاه مرتبط می‌داند. همنوایی عربستان‌سعودی و روسیه، چنانکه پیش‌تر نیز «تعادل» به آن پرداخته بود، به دلیل مسائل داخلی این دو کشور است. در روسیه ولادیمیر پوتین قصد داشت تا پیش از انتخابات مارس 2018 اقتصاد کشورش را از رکود دو ساله خارج کند. در شبه‌جزیره نیز محمد بن سلمان جانشین ولیعهد عربستان و مرد همه کاره این روزهای این کشور نیاز به قیمت بالای نفت دارد تا بتواند برنامه‌های بلندپروازانه خود را تامین مالی کند.

نخستین‌باری که سعودی‌ها و روس‌ها در هزاره میلادی جدید سیاست‌ همکاری با یکدیگر را دنبال کردند به سال 2001 باز می‌گردد؛ همکاری 5ساله‌ای که در سال 2004 به انتهای راه خود رسیده‌بود. چرا که مسکو در زمان زعامت ایگور یوسفوف بر وزارت انرژی روسیه، از انجام کامل تعهدات نفتی خود سر باز می‌زد و همین مساله ریاض را برآشفته می‌کرد.

از سال 2004 و به مدت بیش از یک‌دهه روسیه و عربستان عطای همکاری نفتی را به لقایش بخشیده‌بودند. اما با رسیدن به سال 2014 و شوک پرقدرت نفت شیل ایالات‌متحده به بازار ورق برگشت. با آغاز افت قیمت نفت‌خام در میانه 2014، این دو کشور با کاهش شدید درآمدها، کسری بودجه و افزایش بدهی مواجه شدند. منافع مشترک و وابستگی به نفت، باعث شد تا بزرگ‌ترین تولید‌کننده نفت جهان با بزرگ‌ترین صادرکننده نفت همکاری کند تا در سال 2017، اوپک به رهبری عربستان و غیراوپک به رهبری روسیه به توافقی برای کاهش تولید دست یابند. هدف از این توفق این بود که ذخایر در کشورهای OECD کاهش یابد، مازاد عرضه نفت از بین برود و قیمت‌ها به سطوحی بالاتر برسند.

با این همه، حتی حصول توافق به معنای رابطه کامل میان دو شریک نفتی نبود. اصطکاک بین دو کشور بسیار زود شروع شد. پس از اجرای توافق کاهش تولید، عربستان‌سعودی بلافاصله 600هزار بشکه از تولید روزانه نفت‌خام خود را کم کرد و حتی از تعهدات خود به اوپک نیز فراتر رفت. این در حالی بود که روسیه پس از چهارماه به نیمی از تعهدات خود در رابطه با کاهش تولید رسیده بود. همان زمان منابع آگاه از نارضایتی بسیار مقامات عربستان‌سعودی از عدم پایبندی روسیه به تعهداتش خبر می‌دادند.

اما اوضاع رفته رفته بهتر شد تا الکساندر نواک و خالد الفالح به «دوستان قدرتمند نفتی» یکدیگر شوند و سیاست‌گذاری در بازارهای انرژی را در دست گیرند. در ماه ژوئن که اوپک می‌خواست، سطح تولید را به میزان 1 میلیون بشکه افزایش دهد، همین دو وزیر بودند که با پافشاری خود، مخالفت‌های درون اوپک را کنار زدند. حال هم که ایالات متحده به دنبال بازگرداندن تحریم‌های نفتی علیه ایران است، ریک پری، وزیر انرژی این کشور، به کرات با الفالح و نواک دیدار می‌کند.

 عدم تفاهم‌های دو تولید‌کننده

فارغ از داستان نفت، نقاط تفاهم عربستان و روسیه انگشت‌شمار است. سیاست خارجی یکی از این موارد افتراق است؛ به‌خصوص آنجا که ریاض و مسکو در سوریه جانب دو طرف متفاوت درگیر را گرفتند. قضیه آنجایی پیچیده می‌شود که نفت و سیاست خارجی در مورد ایران به هم می‌آمیزد. عربستان، رقیب منطقه‌ای ایران از هر وسیله‌ای که به تضعیف ایران کمک کند، استقبال می‌کند ولی روسیه در سیاست خارجی شریک استراتژیک ایران است.

رویترز چند روز پس از خروج دونالد ترامپ از برنامه جامع اقدام مشترک یا توافق هسته‌ای با ایران، گزارش داد که رییس‌جمهور امریکا یک روز پیش از خبر خروج با پادشاه عربستان صحبت کرده بود و از او قول حمایت در بازار نفت را گرفته بود. روسیه نیز در بازار نفت وگاز با ایران در رقابت است اما به عنوان یکی از امضا کنندگان توافق هسته‌ای، نظری متضاد با عربستان داشته است؛ نظری که با گذر زمان تغییر چندانی نکرده است.

همین هفته پیش، وزیر انرژی روسیه در بخشی از صحبت‌هایش در یک کنفرانس اقتصادی، تحریم نفت خام ایران از سوی امریکا را «شبحی» خواند که سایه آن روی بازار نفت خام افتاده است و گفت: «ایران یک صادرکننده نفت است که عرضه باثباتی به بازار دارد. این کشور سرشار از منابع بوده و از نظر توانمندی انرژی، جایگاه قوی در اوپک و بازارهای انرژی دارد. بنابراین تصور می‌کنم خروج نفت ایران از بازار پیامدهایی را در پی خواهد داشت».

نواک همچنین عنوان کرد: «این یک عدم اطمینان عظیم در بازار است. چگونه کشورهایی که روزانه بالغ بر 2 میلیون بشکه نفت خام را از ایران می‌خریدند رفتار خواهند کرد. آنها در اروپا، آسیای پاسفیک و... هستند. این مقدار زیادی نااطمینانی است. این وضعیت باید از نزدیک تحت نظر گرفته شود، تصمیم درست باید گرفته شود».

 با این همه، وزیر انرژی روسیه به توانایی تولید برخی کشورها برای افزایش تولید نیز اشاره کرد و گفت: «روسیه این پتانسیل را دارد که به اضافه سطح تولید خود در اکتبر سال 2016 سطح تولید را تا 300 هزار بشکه در روز در میان مدت افزایش دهد.» سه‌شنبه هفته گذشته نیز سرگئی ریابکوف معاون وزیر امور خارجه روسیه اعلام کرده بود که این کشور باور دارد که مهم است شرایطی ایجاد شود تا صادرات نفت ایران به بازارهای جهانی ادامه یابد.

 جهان بعد از تحریم؛ هندوانه در بسته

حال که تنها 6 هفته تا شروع تحریم‌های ایالات‌متحده علیه ایران باقی نمانده است، حرف تحریم‌های ایران در اخبار روزانه فراوان است. اما صحبت از تحریم‌ها از سوی وزیر نفت بزرگ‌ترین تولیدکننده نفت خام، از ارزشی مضاعف برخوردار است؛ به‌خصوص اینکه حرف‌های نواک پس از دیدارهایش با وزرای انرژی ایالات‌متحده و عربستان مطرح می‌شود.

وزیر انرژی روسیه در گفت‌وگو با شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفت: «تحریم‌های امریکا علیه صنعت نفت ایران غیرسازنده بوده و پیامدهایی را به همراه خواهد داشت». الکساندر نواک درباره تاثیر احتمالی تحریم‌های امریکا علیه صنعت نفت ایران گفت: موضع ما در این باره بدون تغییر مانده و همچنان بر این باوریم که اقدام مذکور غیرسازنده و اشتباه است.

نواک به شبکه سی‌ان‌بی‌سی گفت: «هنوز اظهارنظر درباره پیامدهای تحریم‌های ایران دشوار است زیرا وی همچنان در انتظار دریافت جزییات حقوقی و تاثیر تحریم‌ها است». وی گفت: «ما نمی‌دانیم شرکت‌ها چه واکنشی نشان خواهند داد و کشورهایی که با ایران مبادلات نفتی دارند چه واکنشی خواهند داشت».

البته باید در نظر داشت که امریکا و روسیه در جبهه تامین انرژی اروپا با یکدیگر وارد رقابت شده‌اند که این موضوع نیز ممکن است به نحوی به نزدیکی بیشتر رابطه نفتی ایران و روسیه منجر شود. امریکا با پروژه نورد استریم ۲ برای صادرات گاز روسیه به آلمان مخالف بوده و خود را یک منبع جایگزین انرژی برای این منطقه معرفی

کرده است.

وزارت انرژی امریکا نیز در بیانیه‌ای که پس از دیدار نواک و پری منتشر شد آورد: «ریک پری، وزیر انرژی روشن کرده که اگرچه امریکا از رقابت با روسیه در بازارهای انرژی اروپا، آسیا و نقاط دیگر استقبال می‌کند اما مسکو دیگر نمی‌تواند از انرژی به عنوان یک سلاح اقتصادی استفاده کند. امریکا اکنون در موقعیتی قرار گرفته است تا به این کشورها یک منبع جایگزین انرژی عرضه کند». با این همه، رقابت مسکو و واشنگتن و تاثیر آن بر روابط با ایران خود در هاله‌ای از ابهام است.