تهران از تروئیکای اروپایی چه می‌خواهد؟

در حالی دومین نشست وزیران خارجه ایران و 1+4 برگزار شد که دورنمای روشنی از اقدامات این گروه برای بی‌اثر کردن تحریم‌های واشنگتن علیه تهران وجود ندارد. آلمان، فرانسه و بریتانیا در کنار چین و روسیه تلاش می‌کنند تضمین دهند بخشی از منافع ایران بر اساس توافق هسته‌ای حفظ می‌شود. اما گویی کاری از دست آنان برنمی‌آید یا دست کم تلاش‌های آنان کافی نیست. این را می‌شود از تاثیر اقدامات آنها در دور اول تحریم‌ها فهمید؛ آنجا که در مردادماه برای مقابله با دور اول تحریم‌های امریکا که فروش فلزات گرانبها و هواپیما، خودروسازی، فعالیت کشتیرانی و... را نشانه رفته بود، اروپا مقررات بازدارنده را به اجرا در آورد، اما ایران اثری از اجرای این قانون ندید. این مقررات برای مقابله با تحریم‌های ثانویه امریکا طراحی شده است. هدف از آن مهار تاثیر تحریم‌های فراسرزمینی ایالات متحده بر شرکت‌های اروپایی و پشتیبانی از ادامه امکان تجارت میان ایران و اتحادیه اروپا است. این قانون هم در سال ۱۹۹۶ به تصویب رسید. در آن سال اتحادیه اروپا تصمیم گرفت برای مقابله با تحریم‌های امریکا علیه کوبا و همچنین تحریم‌های علیه ایران و لیبی موسوم به «داماتو» یک سلسله مقررات بازدارنده وضع کند تا کشورهای اروپایی بدون ترس از تحریم‌های ثانویه بتوانند با این کشورها تجارت کنند. بر اساس این مقررات، « افراد اتحادیه اروپا را از تبعیت از اقدامات تحریم‌ساز امریکا منع می‌کنند»، «از افراد اتحادیه اروپا می‌خواهد هرگونه تاثیر تحریم‌های امریکا را بر این اتحادیه به کمیسیون اروپا گزارش دهند»، «از تایید و به رسمیت شناختن حکم هرگونه مرجع قضایی خارج از قلمرو اتحادیه اروپا که در راستای تقویت و اجرایی شدن تحریم‌ها است ممانعت ‌کنند» و همچنین«به افراد اتحادیه اروپا اجازه می‌دهند بابت ضرر حاصل از اجرایی شدن تحریم‌ها خسارت دریافت کنند.» اما دست کم در دور اول تحریم‌های امریکا که شرکت‌های اروپایی اعتنایی به این قانون نکردند و تعداد زیادی از آنان اعلام کردند برای فرار از مجازات ایالات متحده از ایران خارج می‌شوند. اروپا از همان روز خروج امریکا از برجام، قول ارایه بسته‌ای داد که منافع اقتصادی ایران را تامین کند. منافعی که اصلی‌ترین آن را مقامات ایرانی در همان ابتدا به صراحت اعلام کردند: ایران بتواند نفت بفروشد و ارز آن را به داخل بیاورد. در کنارش، اروپا از سرمایه‌گذاری در ایران حمایت کند. اما هر چه زمان به جلو می‌رود امید به تامین این خواسته‌ها از اروپایی‌ها بیشتر رنگ می‌بازد. چنانکه دیگر ایران به اروپایی‌ها پایان مهلت برای ارایه بسته را گوشزد نمی‌کند و در رایزنی‌ها هم به سوی دوستان شرقی خود متمایل شده است. از سوی دیگر ایران هنوز تصمیم خود را برای ادامه برجام یا پایان دادن به آن اعلام نکرده است. هر از چندگاهی برخی مقامات از احتمال خروج از توافق هسته‌ای یا دست کم عدم اجرای بخشی از آن خبر می‌دهند. محمد جواد ظریف در این رابطه می‌گوید که پایبندی به توافق‌ هسته‌ای تنها گزینه ایران نیست و به طرف مقابل گوشزد می‌کند که «اگر هدف حفظ برجام است، هیچ گریزی جز شهامت اجرای تعهدات و عادی‌سازی روابط اقتصادی ایران به جای زیاده خواهی وجود ندارد. نه در کلمات، بلکه در عمل هم باید (به تعهد) پایبند بود.»اما با آغاز تحریم‌ها نفتی و بانکی و ناتوانی اتحادیه اروپا در بی‌اثر‌سازی تحریم‌های امریکا، ایران چه سیاستی در پیش خواهد گرفت؟ پاسخ روشنی به این سوال دیده نمی شود؛ اما از میان مواضع و سیاست‌های دولت می‌توان دریافت که جمهوری اسلامی، فشارهای امریکا را مقطعی می‌داند که باید با سیاستی تنش زدا در دیپلماسی و ریاضت اقتصادی از آن عبور کرد. چنانکه برخی فشارهای امروز امریکا را نه از سیاست‌های بنیادین این کشور که نتیجه رویکرد دولت ترامپ می‌دانند. دولتی که از توافقات بین‌المللی خارج می‌شود، نظم لیبرال حاکم را بر هم می‌زند و با هم پیمانان خود وارد جنگ تجاری می‌شود. از این رو، برخی امیدوارند تغییر رنگ کنگره امریکا و قدرت گرفتن مخالفان دموکرات ترامپ در انتخابات آبان ماه، به مانند غل و زنجیر در برابر سیاست‌های او عمل کند یا حتی منجر به استیضاح ترامپ پر سر و صدا شود. این گمانه تا آنجا پیش رفت که پس از اعلام جان کری وزیر خارجه اسبق ایالات متحده مبنی بر دیدار چندباره او با ظریف، برخی آن را توصیه کری به دولت ایران دانستند. توصیه‌ای که می‌گوید که باید تا پایان دوره ریاست‌جمهوری ترامپ صبر کرد؛ چراکه او رییس‌جمهور یک دوره‌ای است.  با این حال اروپا همچنان نقش تعیین‌کننده‌ای برای ایران در عبور از این بجران دارد. اگرچه تحلیلگران آنچنان به تضمین‌های اقتصادی 1+4 به ایران امیدوار نیستند؛ اما حمایت‌های سیاسی این 5 کشور از توافق هسته‌ای را نقطه مثبتی در دیپلماسی ایران می‌دانند که نمی‌توان به این سادگی‌ها از آن چشم پوشی کرد. از این رو، برگزاری نشست وزیر خارجه ایران با 1+4 در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل و اعلام بیانیه در حمایت از برجام- که امریکا آن را زیر پاگذاشته- را به عنوان راهی برای کاهش اثر فشار‌ها و مواضع ضد ایرانی ترامپ می‌شناسند. چنانکه رییس‌جمهور امریکا در سخنرانی‌های خود مواضع تندی علیه ایران می‌گیرد و برخی احتمال می‌دهند او به دنبال تغییر ساختار در ایران باشد. هدفی که احتمالا برای اجرای آن نیازمند همسویی همپیمانان اروپایی خود است. اما تا به امروز که سیاست خارجی ایران این برنامه ایالات متحده را خنثی کرده است.