فریاد خشم ترامپ بر سر اوپک

گروه انرژی|علیرضا کیانی|

قیمت نفت، در لیست بلند مواردی قرار داشت که در سخنرانی دونالد ترامپ در مجمع عمومی سازمان ملل به آن حمله شد. اضطراب ترامپ از افزایش قیمت‌ها بیهوده نیست. فصل سرد، خروج عرضه ایران از بازار و انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره امریکا همگی نزدیک به 1 ماه با امریکا فاصله دارد. قیمت‌ برنت به رکورد 4 ساله خود رسیده‌ است و با اینکه روز چهارشنبه قیمت تغییر چندانی نداشت، باز هم بالای 80 دلار ماند و بشکه‌ای 81 دلار و 83 سنت معامله شد. این درحالی است که 80 دلار زمانی مرزی روانی در نظر گرفته می‌شد. حال و با افزایش سایه تنگنا بر طرف عرضه، بازار بیش از پیش مستعد قیمت‌هایی است که زمانی تحلیل‌گران به دیده تمسخر به آنها می‌نگریستند.

قیمت نفت پس از آنکه در معاملات روز سه‌شنبه به بالاترین رکورد خود در 4 سال گذشته صعود کرد، روز چهارشنبه تغییر چندانی نداشت. بهای معاملات آتی نفت برنت چهار سنت کاهش یافت و به 81 دلار و 83 سنت در هر بشکه رسید. نفت برنت روز گذشته حدود یک درصد افزایش داشت و تا مرز 82 دلار و 55 سنت که بالاترین قیمت از نوامبر سال ۲۰۱۴ بود، پیش‌ رفته بود.

در دیدی کلان‌تر، قیمت برنت نسبت به شروع سال میلادی، 17 درصد افزایش یافته و نسبت به همین تاریخ در سال پیش، 40 درصد افزایش قیمت را تجربه کرده است. رشد قیمت نفت خام در سال جاری بیشتر به دلیل اختلالات متناوبی بود که در طرف عرضه بازار نفت اتفاق افتاد. بعضی از این اختلالات مانند بحران اقتصادی و کاهش تولید نفت خام در ونزوئلا از چندی پیش آغاز شده بود، برخی مانند کاهش استحصال ماسه‌نفت در کانادا و کاهش تولید لیبی به دلیل جنگ داخلی موقتی بود و البته بازگشت تحریم‌های نفتی ایالات‌متحده علیه ایران فشاری است که بازار چند ماهی است با آن سر می‌کند.

بطور کلی می‌توان گفت که قیمت‌ها به دلیل نگرانی‌ها نسبت به کمبود احتمالی عرضه افزایش پیدا کرده است. تا آنجا که حال، نفت برنت به سوی پنجمین افزایش سه ماهه متوالی پیش می‌رود که طولانی‌ترین روند افزایشی این قیمت پایه جهانی از اوایل سال ۲۰۰۷ تاکنون به‌شمار می‌رود.

    صحنه‌آرایی بازار طلای سیاه

توئیت‌های گاه و بیگاه رییس‌جمهور ایالات‌متحده درباره نفت را نمی‌توان الزامأ در ردیف اختلالات طرف عرضه بازار برشمرد، اما تأثیر حرف‌های این مقام سیاسی بر تولید‌کنندگان نفت بی‌تأثیر نیست. مخالفان داخلی ترامپ مانند رییس اقلیت سنای ایالات‌متحده، وی را به «هم‌پیالگی» با تولید‌کنندگان عرب نفت متهم می‌کند. اما ترامپ در حمله به سازمان کشورهای تولید‌کننده نفت هیچگاه تعلل نکرده است.

ترامپ برای نخستین بار در ماه آوریل اوپک را برای بالا رفتن قیمت‌های نفت سرزنش کرد و حتی پس از آنکه این گروه با افزایش تولید در ژوئن موافقت کرد، در ژوئن مجددأ مواضع خود را تکرار کرد. آنچه عیان است این است که از توئیت‌کردن ترامپ علیه اوپک تا فرستادن وزیر انرژی امریکا، ریک پری، به روسیه و عربستان برای رایزنی؛ رییس‌جمهور امریکا همیشه تلاش کرده که با فشار آوردن به این سازمان و متحدانش، قیمت نفت را کاهش دهد.

یک‌شنبه همین هفته، نشست وزرای انرژی اوپک و تولید‌کنندگان دیگر نفت به رهبری روسیه بدون هیچ تصمیم خاصی برای افزایش فوری تولید پایان یافت. این نشست در حالی برگزار شد که دونالد ترامپ، رییس‌جمهور امریکا 3 روز پیش از نشست در پیامی که در توئیتر منتشر کرده بود، از کشورهای خاورمیانه انتقاد کرد و گفت این کشورها به دنبال افزایش قیمت در بازار نفت هستند.

دونالد ترامپ روز پنج‌شنبه هفته گذشته در توییتر خود نوشته بود که کشورهای مورد حمایت امریکا در خاورمیانه «بدون حمایت ایالات‌متحده مدت زیادی امن نخواهند ماند» و انتقاد کرد که «این کشورها، با این وجود همچنان برای بالا بردن قیمت نفت» تلاش می‌کنند. پیش‌تر، برخی از استدلال‌ها از این قرار بود که بالا بودن قیمت نفت در تابستان که فصل افزایش استفاده از اتومبیل در امریکاست، می‌تواند برای اعتبار ترامپ خطرناک باشد. اما تابستان امسال، اقبال به بنزین بالا نبود و از همین‌رو هم بالا بودن قیمت مشکلی را متوجه رییس‌جمهور نکرد.

شرایط ممکن است به زودی تغییر کند چرا که تقاضای انرژی در آستانه زمستان بدون شک افزایش خواهد یافت. از سوی دیگر، موعد تحریم‌های نفتی ایران نیز تنها 2 روز با تاریخ انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره در امریکا فاصله دارد و ترامپ از همین حالا نگران نتیجه این انتخابات و آرایش مجلس سنا و نمایندگان است. از همین رو هم انتقادات ترامپ از اوپک و افزایش قیمت‌های نفت از سطح شبکه اجتماعی توئیتر فراتر رفته و دو روز گذشته در مجمع عمومی سازمان ملل مطرح شد.  ترامپ با اشاره به «ذخایر فراوان نفت» این کشور گفت که امریکا آماده است تا نفت، گاز و زغال‌سنگ خود را صادر کند. وی با اشاره به سازمان کشورهای تولیدکننده نفت گفت: «اوپک و اعضای آن مانند همیشه در حال تلکه کردن دنیا هستند». رییس‌جمهور امریکا در ادامه نطق خود در سازمان ملل گفت: «ما در عوض هیچ پاداشی از بسیاری از این کشورها دفاع می‌کنیم و بعد آنها با افزایش قیمت نفت از ما سوءاستفاده می‌کنند».

دونالد ترامپ در ادامه صحبت‌های خود درباره اوپک اضافه کرد: «ما از آنها می‌خواهیم که از افزایش قیمت دست بردارند و از حالا به بعد هم آنها باید پول بیشتری برای امنیت نظامی که ما برای آنها تامین می‌کنیم بدهند. ما این قیمت‌های وحشتناک را تحمل نخواهیم کرد».

حال باید دید که آیا کشورهای عرب خلیج فارس، به خصوص عربستان، به درخواست‌های ایالات‌متحده چطور پاسخ خواهند داد. یک روز پیش از نشست نظارتی وزارتی نظارت بر توافق اوپک و غیراوپک که در الجزایر برگزار شد، رویترز در گزارشی نوشت که اگر کشورهای مشارکت کننده در پیمان نفتی به این باور برسند که عربستان سعودی، از درخواست واشنگتن به ضرر آنها اطاعت می‌کند، ریاض با تهدیدهایی برای نقش رهبری خود در میان ده‌ها کشور تولیدکننده نفت مواجه می‌شود.

رابرت مک‌نالی، مدیر شرکت راپیدان انرژی در این باره به رویترز گفت: «سعودی‌ها واقف هستند که ترامپ ممکن است رهبری عربستان در اوپک را زیر سوال ببرد. اگر اوپک نتواند سیگنال روشنی را به رییس‌جمهور امریکا ارسال کند، اوپک ممکن است مغضوب ترامپ واقع شود».  وقایع چند روز اخیر نشان می‌دهد که امریکا در صورت عدم دریافت پاسخ مناسب از متحد سنتی خود در اوپک یعنی عربستان، ممکن است به نوعی «تلافی» کند. در این میان، هستند رهبرانی که ترامپ را مقصر گرانی در بازار نفت می‌دانند. مثلا رییس‌جمهور فرانسه در پاسخ به انتقاد دونالد ترامپ از قیمت‌های بالای نفت گفت: «اگر امریکا تهران را هدف تحریم قرار نمی‌داد قیمت‌ها تا این حد افزایش پیدا نمی‌کرد». امانوئل مکرون در مجمع عمومی سازمان ملل متحد گفت: «اگر ترامپ منطقی باشد، خواهد دید که اگر ایران بتواند نفت بفروشد، برای قیمت نفت خوب خواهد بود. این برای صلح و برای قیمت‌های نفت جهانی خوب خواهد بود».

    سایه تنگنا بر آینده بازار

نزدیک شدن زمان تحریم‌های نفتی علیه ایران، فشار ترامپ برای کاهش قیمت‌ها، کاهش مداوم تولید نفت ونزوئلا و موضع نامعلوم عربستان همگی روی عرضه بازار تاثیر می‌گذارند. در میان این آشوب، غول نفتی فرانسوی، توتال، پیش‌بینی کرد که تا سال آینده کمبود نفت در آسیا کاملا حس خواهد شد. توماس ویمل، رییس معاملات و حمل توتال در کنفرانس نفت آسیا اقیانوسیه پیش‌بینی کرد تقاضای نفت آسیا از ۲۷ میلیون بشکه در روز فعلی به ۳۵ میلیون بشکه در روز تا سال ۲۰۲۵ افزایش خواهد یافت که حدود ۳۰ درصد رشد نشان می‌دهد. این مدیر توتال خاطرنشان کرد تغییرات رگولاتوری مانند مقررات جدید سازمان دریانوردی بین‌المللی که در سال ۲۰۲۰ اجرایی می‌شود و میزان گوگرد در سوخت کشتی‌ها را محدود می‌کند، عامل دیگری برای رشد و تغییر در جریان تجارت خواهد بود.  در اظهارنظری جداگانه، مدیر تجارت نفت شرکت BP در آسیا نیز به رویترز گفت که تحریم‌های امریکا علیه ایران عرضه نفت جهانی را به‌شدت تا پایان امسال محدود خواهد. جانت کانگ، مدیر بخش عرضه و تجارت نیمکره شرقی در شرکت BP به رویترز گفت: ما به زمانی نزدیک می‌شویم که بازار به‌شدت دچار محدودیت عرضه می‌شود. وضع مجدد تحریم‌های امریکا علیه ایران میزان عرضه را از هم‌اکنون تا پایان سال محدود خواهد کرد.

به گفته کانگ، عوامل بنیادین بازار در کوتاه‌مدت به دلیل شوک‌های عرضه بسیار خوش‌بینانه و مثبت به نظر می‌رسد اما به تدریج که میزان عرضه افزایش پیدا می‌کند و شوک‌های متوجه تقاضا آشکارتر می‌شود، بازار در سال آینده دور دیگری از تعادل مجدد را تجربه خواهد کرد. تحلیلگران و صندوق بین‌المللی پول پیش‌بینی کرده‌اند رشد تولید ناخالص داخلی جهان در سال آینده بین ۰.۱ تا 1 درصد کاهش پیدا می‌کند. بر اساس گزارش رویترز، آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش نفت ماهانه خود اعلام کرده که تقاضای جهانی برای نفت سال آینده به بیش از ۱۰۰ میلیون بشکه در روز می‌رسد با این حال بحران بازارهای نوظهور و اختلافات تجاری ممکن است این آمار را کمتر کند.

    وسوسه توسل به ذخایر استراتژیک

در این میان، امریکا می‌تواند بر عرضه و تقاضا، حداقل در کوتاه‌مدت، تاثیر بگذارد. در واقع، ترامپ در مواجهه با قیمت‌های بالای نفت تنها سلاح توئیت را در زرادخانه خود ندارد. سلاح اصلی وی، ذخایر استراتژیک ایالات‌متحده است که از قضا ماهیت وجود آن برای مدیریت اختلالات کوتاه‌مدت در بازار نفت است.

در این راستا بلومبرگ در گزارشی می‌نویسد که در حالی که کمتر از 2 ماه به برگزاری انتخابات میان‌دوره‌ای کنگره باقی مانده اکنون سوال نه بر سر این است که آیا ترامپ از ذخایر استراتژیک استفاده خواهد کرد یا نه بلکه بر سر این است که این اقدام چه زمانی رخ خواهد داد. 18 سال از آخرین باری که یک رییس‌جمهور در ایالات متحده دستور برداشت از ذخایر نفت را داد می‌گذرد، اتفاقی که به 2 ماه پیش از برگزاری انتخابات ریاست‌جمهوری سال 2000 و به دست بیل کلینتون برای پایین آوردن بهای نفت خام انجام شد.

در آن زمان اقدام کلینتون در آزاد کردن 30 میلیون بشکه از ذخایر نفتی ایالات متحده از سوی دفترش نه یک اقدام سیاسی بلکه یک الزام برای گرم نگه داشتن خانوارهای امریکایی در طول زمستان توصیف شد. البته برخی اعتقاد دارند پایین بودن بهای نفت خام امریکا نسبت به دیگر نقاط جهان می‌تواند سبب شود که حراج نفت خام ذخیره شده ایالات متحده تأثیر کمی روی قیمت‌ها بگذارد.

مایک مولر از مدایران ویتول؛ غول اتریشی تجارت نفت خام جهان در این باره می‌گوید: «دست زدن به ذخایر استراتژیک می‌تواند حتی در جهت ضد هدف اولیه خود حرکت کند. سرمایه‌داران خواهند گفت که این یک بازار گاوی (صعودی) است چرا که در ادامه نفت خام کمتری برای ارایه در موقعیت‌های دیگر کمبود عرضه وجود دارد.»

هس گرپ دیگر تحلیلگر نفتی معتقد است که آزادسازی نفت خام از ذخایر ایالات متحده نمی‌تواند بهای نفت خام را از 80 دلار به 65 دلار برساند و هر تأثیری که باقی بگذارد نیز کوتاه‌مدت است.

 بلومبرگ در بخش آخر گزارش خود اما به موضوعی اشاره می‌کند که می‌تواند قضایا را تغییر دهد. در این بخش موضوع استفاده از ذخایر نفت خام ایالات متحده اقدامی با هماهنگی عربستان سعودی در نظر گرفته شده است. به این ترتیب اگر ظرفیت تولید نفت خام عربستان را از لحاظ تئوری 12.5 میلیون بشکه درنظر بگیریم، این کشور برای اینکه بتواند سطح تولید را از 10.04 میلیون بشکه به 12.5 میلیون بشکه در روز برساند به زمان احتیاج دارد. ذخایر نفت خام امریکا می‌تواند تا زمان آماده شدن سعودی‌ها برای تولید بیشتر، کمبودی که بازار با خروج نفت خام ایران تجربه خواهد کرد را پر کند.  و شاید بدین ترتیب اتحاد ترامپ-سعود راهی برای نجات داشته باشد.