ترافیک منحصر به فرد مشهد

محمد مهدی برادران

 استاد دانشگاه

تراکم ترافیک، مشکل اصلی مناطق شهری است و روزانه هزینه‌های بسیاری بر جامعه تحمیل می‌کند. پدیده‌هایی چون آلودگی هوا، مصرف انرژی و تأخیر وارد بر افراد در ترافیک، فراگیرترین هزینه‌ها گزارش شده است. آمارهای رسمی مبین روند رو به رشد استفاده از خودرو شخصی در شهر مشهد طی سال‌های اخیر است، به گونه‌ای که میزان استفاده از خودرو شخصی در شهر مشهد طی یک دوره 10 ساله از سال 1375 تا 1385 حدود 8 درصد رشد داشته است .در شهر مشهد، بیش از یک میلیون خودرو در حال عبور و مرور هستند به این معنا که به ازای هر سه نفر، یک خودرو در شهر وجود دارد. به این ارقام، باید خودروهای زائران را نیز اضافه کرد، زیرا بیش از ۵٠ درصد زائران با خودروهای شخصی به شهر مشهد مقدس سفر می‌کنند. همه این شرایط سبب شده است امروز مشهد از لحاظ ترافیکی و آلودگی هوا، حال و روز خوبی نداشته باشد.

معماری این شهر نیز به گونه‌ای است که تمام خیابان‌ها به حرم امام رضا(ع) می‌رسند و تردد در شهر به نوعی متاثر از وجود حرم امام رضا(ع) است و به همین دلیل می‌توان گفت در بین شهرهای ایران و حتی جهان بی‌نظیر باشد. مردم مشهد همواره سفرهای روزانه، هفتگی و ماهانه برای زیارت امام رضا(ع) به مرکز شهر مشهد دارند و علاوه بر آن در طول سال زائران از شهرها و کشورهای مختلف نیز برای زیارت راهی این شهر می‌شوند، در زمان‌های مشخص مانند تولد یا وفات امام هشتم(ع) نیز حجم مسافران چندین برابر می‌شود. این موضوع باعث شده تا ترافیک مهمان همیشگی محله‌های مختلف شهر مشهد باشد. محله‌های مرکزی منتهی به حرم امام رضا(ع) شرایط را برای روانسازی ترافیک مشکل کرده است، برای مثال، نمی‌توان از قوانین محدود‌کننده برای این قسمت از شهر استفاده کرد زیرا خواست شهروندان و مسافران این است که به راحتی بتوانند به حرم تردد کنند. بنابراین می‌توان گفت ترافیک مشهد به نوعی منحصر به فرد است. البته طی سال‌های گذشته تلاش‌هایی برای هوشمند‌سازی ترافیک این شهر انجام شده که تا حدودی موثر بوده است. طراحی مطالعات ترافیک مشهد از سال 75 صورت گرفت که مبنای راه‌اندازی و توسعه خطوط حمل و نقل انبوه، قطار شهری و بی. آر. تی است. هر چند حجم ترافیک بسیار بالا است اما با ادامه سیاست‌های کنونی می‌توان امید داشت که طی سال‌های آتی کم کم از شدت ترافیک شهر کاسته شود. علی رغم فعالیت‌های مناسبی که در این سال‌ها انجام شده، اما هنوز مشکلات زیادی در این زمینه وجود دارد که یکی از آنها کمبود پارکینگ است که نیاز به توجه دارد. علاوه بر این، توسعه حمل و نقل عمومی نیز باید همچنان در اولویت برنامه‌های شورای پنجم و شهرداری مشهد قرار گیرد. در دوره قبل شاهد سرعت در توسعه حمل و نقل عمومی بودیم. مشهد اولین شهر بعد از تهران بود که خطوط قطار شهری‌اش فعال شد و خط یک و دو به راه افتاد. اما به دلیل مشکلات اقتصادی این روند کند شده است. همچنین شورای شهر باید توجه بیشتری به توسعه حمل و نقل عمومی داشته باشند. این در حالی است که اعتبارات حمل‌و‌نقل عمومی نسبت به دوره گذشته کاهش داشته است. مدیران شهری به دنبال این هستند که خط 3 مترو را نیز فعال کنند، اما همان طور که عنوان شد این موضوع به دلایل مالی بسیار کند پیش می‌رود. توسعه مترو به کمک دولت و همت بیشتر مدیریت شهری نیاز دارد تا اعتبارات موجود را در کارهای زیرساختی و توسعه حمل و نقل عمومی هزینه کنند. نگاه شورای شهر به مسائل باید نگاه بلندمدت باشد. ممکن است برخی پروژه‌ها در ابتدای امر پرهزینه به نظر‌ آید، اما قطعا در دراز مدت نه تنها جبران هزینه‌های انجام شده را می‌کند، بلکه توسعه و پیشرفت شهر را در پی خواهد داشت. بنابراین منتظریم تا خط سوم مترو نیز در آینده نزدیک به خطوط حمل و نقلی شهر مشهد اضافه شود. یکی دیگر از برنامه‌های شهرداری در زمینه حمل و نقل عمومی باید توسعه خطوط

بی.آر.تی باشد. اکنون دو خط بی. آر. تی در شهر مشهد فعال است. خط سوم بی. آر. تی در یک مقطع زمانی نامناسب و باشیوه نامناسب راه‌اندازی شد، اما به دلیل اینکه ملاحظات اجتماعی آن در نظر گرفته نشده بود، باعث بروز مشکلاتی شد و مردم نسبت به آن اعتراض کردند. باید در این مورد موشکافی و بررسی‌های لازم انجام شود که چرا ملاحظات اجتماعی چنین طرح انجام نگرفته است. مسیر این خط به گونه‌ای بود که برای تردد خودورهای‌های امدادی مشکلاتی به وجود آورده بود و شهرداری ناچار به جمع‌آوری این خط شد. یکی دیگر از وسایل حمل‌و‌نقل عمومی، اتوبوس برقی است که بدون آلایندگی، نقش جا‌به‌جا کردن مسافران را بر عهده دارد. در واقع، این نوع وسیله حمل‌و‌نقل عمومی انرژی مورد‌ نیاز خود را از سیم‌های حامل جریان الکتریکی تهیه می‌کند. در نتیجه، آلودگی ندارد. امروز در ۴۵ کشور جهان شاهد فعالیت اتوبوس‌های برقی هستیم. در ایران نیز برای اولین‌‌بار این نوع اتوبوس‌ در شهر تهران مورد استفاده قرار گرفت و شهر مشهد هم می‌تواند از این الگوی حمل و نقلی استفاده کند. در مجموع دو نگاه در حوزه مهندسی ترافیک وجود دارد. نگاه اول مهندسی صرف است که بیشتر سعی دارد تا با ایجاد محدودیت ترافیک را کاهش دهد و نگاه دوم به عامل انسانی توجه دارد و اولویت دادن به حمل و نقل عمومی را سرلوحه کار خود قرار می‌دهد. در کلان‌شهرها باید نگاه‌های صرفا مهندسی از جمله دو طبقه کردن خیابان‌ها و ایجاد محدودیت‌ها را کاهش داد و با هوشمند‌سازی شهر را از بحران فعلی خارج کرد.