شروط استفاده از پهپادهای غیر نظامی در کشور

گروه راه و شهرسازی| زهره علامی |

درحالی که تاکنون دستورالعمل خاصی برای فعالیت و پرواز پهپادهای (پرنده هدایت پذیر از دور) تجاری و تفریحی از سوی سازمان هواپیمایی کشور صادر نشده بود، دیروز مدیرکل دفتر نظارت بر عملیات هوانوردی سازمان هواپیمایی در تازه‌ترین اظهارات خود، الزامات، چگونگی ساماندهی و به‌کارگیری پهپادهای غیر نظامی را تشریح کرد، به عنوان نمونه دراین دستورالعمل آمده است که مصرف کنندگان و فروشندگان پهپادها باید مجوز داشته باشند، یا پهپادهای غیرنظامی باید فاصله 7 کیلومتری از دیوار فرودگاه‌ها را رعایت کنند یا اینکه حداکثر ارتفاع مجاز پرواز این پهپادها 100 پا (معادل 30متر) از  سطح زمین است.

این دستورالعمل در شرایطی صادر شده است که سابقه بهره‌گیری از پهپادهای غیرنظامی در ایران حداقل به 10 سال پیش بازمی گردد. آشنایی عموم مردم با این پهپادها به دو حادثه شلیک سامانه‌های پدافند ضد هوایی تهران به یک پهپاد غیرنظامی در منطقه ممنوعه در سال 95 بر می‌گردد و پیش از آن، بسیاری از مردم شناختی از این پرنده‌های هدایت پذیر نداشتند و قوانینی هم از سوی سازمان هواپیمایی کشوری درباره بکارگیری این پهپادها وجود نداشت.

البته نگاهی به قوانین مربوط به حوزه هوایی کشور نشان می‌دهد که سازمان هواپیمایی موظف به نظارت بر تمام فعالیت‌های حوزه هوایی غیرنظامی می‌شود، به عنوان نمونه براساس ماده 5 قانون هواپیمایی کشوری مصوب اول مرداد 1328، سازمان هواپیمایی کشوری موظف به «نظارت بر فعالیت هواپیمایی کشوری طبق مقررات هواپیمایی به منظور جلوگیری از وقوع مخاطرات و رقابت‌های مضره بین متصدیان حمل و نقل هوایی و حفظ مصالح عمومی» است که این قانون قابلیت تعمیم به پهپادها را ندارد. یا آیین نامه مدیریت و ساماندهی وسایل پرنده فوق سبک غیرنظامی که در31 مرداد 1386 مصوب شد و به نظر می‌رسد می‌تواند به پهپادها هم تعمیم داده شود اما نگاهی به این قانون هم حکایت از آن داردکه این آیین نامه قابلیت اجرا در مورد وسایل پرنده فوق سبک همچون پهپادهای کنونی را ندارد.

دراین میان، با توجه به اینکه قانون یا دستورالعملی درباره الزامات و به کارگیری پهپادهای غیرنظامی وجود نداشت و طی سال‌های اخیر بهره‌گیری از پهپادهای غیرنظامی در آسمان ایران، افزایش یافته بود همواره این سوال مطرح بود که چرا در قوانین هوایی ایران، موضوع استفاده از پرنده‌های بدون سرنشین برای اهداف غیرنظامی شامل کاربردهای سرگرمی، حرفه‌ای یا تجاری دیده نشده است که با تشریح دستورالعمل فعالیت این پهپادها از سوی سازمان هواپیمایی کشوری، ‌به نظر می‌رسد که این چالش تاحدودی حل شود.

به گزارش تسنیم، محمد سعید شرفی، مدیرکل دفتر نظارت بر عملیات هوانوردی سازمان هواپیمایی در توضیح این دستورالعمل می‌گوید: بهره‌برداران پهپادهای غیرنظامی باید موارد مرتبط با حریم خصوصی افراد و حریم ایمنی فرودگاه‌ها را در انجام پروازهای تفریحی و خدماتی از شعاع 7 کیلومتری از دیوار فرودگاه‌ها رعایت کنند.

او با اشاره به ضرورت رعایت حداکثری ارتفاع مجاز پروازی که 100 پا معادل 30متر از سطح زمین است، اظهار می‌کند: بهره‌برداران باید از پرواز در فراز مناطق پرجمعیت و دارای ترافیک خودرویی و پرواز در شرایط نامناسب جوی و دید کم خودداری کنند.

شرفی ادامه می‌دهد: بهره‌برداران باید نسبت به رعایت نکات ایمنی با توجه به عملکرد نوع پرنده مورد استفاده، به ثبت پهپادها در سامانه سازمان هواپیمایی کشوری از آبان ماه سال جاری اقدام کنند.

مدیرکل دفتر نظارت بر عملیات هوانوردی سازمان هواپیمایی، تصریح می‌کند: گذراندن دوره‌های آموزشی پرواز با پهپاد در یکی از مراکز دارای مجوز از سازمان هواپیمایی کشوری الزامی است.

به گفته او، بهره‌برداران ضمن رعایت حریم مناطق ممنوعه نظامی و ساختمان اداری، از پرواز بدون مجوز قبلی بر فراز مناطق حادثه دیده و دچار بحران و پرواز بدون مجوز قبلی بر فراز عملیات امداد و نجات شهری و جاده‌ای و پرواز بر فراز مناطق ساحلی اعلام شده به عنوان طرح‌های سالم سازی خودداری کنند.

مدیرکل دفتر نظارت بر عملیات هوانوردی سازمان هواپیمایی کشوری اضافه می‌کند: فروشندگان پهپادها هم باید با مراجعه به سازمان هواپیمایی کشوری جهت دریافت مجوز برای فروش پهپادها اقدام کنند و از فروش تجهیزات و پهپادهایی که از مبادی غیررسمی واردکشور شده است، پرهیز کنند.

با انتشار دستورالعمل جدید سازمان هواپیمایی کشوری، این سازمان تاحدودی توانست جوابگوی انتقادهای وارد شده به خود درباره نبود دستورالعمل خاص برای به‌کارگیری پهپادها را بدهد اگرچه پیش‌تر از این‌ها انتظار می‌رفت که سازمان هواپیمایی کشوری همچون دیگر کشورها در زمینه پهپادها وارد عمل شده و قانونگذاری و نظارت نماید.

البته پیش از این اتحادیه صنایع هوایی و فضایی ایران، اقدام به ارایه پیش نویس ضوابط و مقررات بهره‌برداری از وسایل پرنده بدون سرنشین غیرنظامی کرده بود. با توجه به اینکه این نهاد تجاری و صنفی، صلاحیت قانونگذاری در این حوزه را ندارد، پیش نویس فوق را فقط می‌توان به عنوان یک پیشنهاد در نظر گرفت.

ضرورت صدور این دستورالعمل زمانی مشخص می‌شود که در تمام کشورها قوانین مشخصی درباره ممنوعیت عکسبرداری هوایی در مناطق نظامی وجود دارد ضمن اینکه در کشور امریکا، علاوه بر مناطق پرواز ممنوع، مناطقی به نام پهپاد ممنوع (No Drone Zone) هم تعیین شده که قواعد ویژه‌ای براین مناطق حاکم است.

    نکات مغفول در دستورالعمل؟

در همین رابطه،‌ میلاد صادقی،‌ پژوهشگر حقوق هوافضا با طرح این سوال که شرایط بهره‎برداری از پهپادهای غیرنظامی در کشورهای دیگر چگونه است و چقدر نزدیک به شرایط ذکر شده در دستورالعمل سازمان هواپیمایی کشوری است؟ به«تعادل» گفت:  در این خصوص ابتدا باید به این سوال پاسخ داد که منظور از دستورالعمل یا شیوه نامه سازمان هواپیمایی کشوری، کدام دستورالعمل سازمان هواپیمایی کشوری است؟ چون تا چندی قبل شیوه‌نامه ای با عنوان شیوه‌نامه(7506) وسایل پرنده فوق سبک کنترل از راه دور (غیرنظامی) در قسمت مقررات پیشنهادی پورتال (تارنمای) سازمان قرار گرفته بود و الان که به تارنما مراجعه می کنیم، این دستورالعمل از این قسمت خارج شده است. پس ظاهراً به نظر می رسد که مقصود همین دستورالعمل است که درحال حاضر نهایی شده است. پورتال سازمان هواپیمایی کشوری در اعلام خبری مبنی بر تشریح الزامات بهره برداری از پهپادهای غیرنظامی به این شیوه نامه و شماره آن اشاره‎ای نکرده و بهتر بود که دست کم عموم را از مستند این الزامات مطلع می کرد تا عموم مردم بدانند که برای فعالیت باید به سراغ کدام منبع مقرراتی بروند. بسیاری از مردم واقعاً نمی دانند که برای بهره برداری از پهپاد چه باید بکنند و مقررات چه چیزی را مقرر می دارند. اهمیت آگاهی از مقررات و اصول ایمنی به حدی است که خود می تواند تا میزان بسیاری از وقوع خطرات و سوانح و حوادث جلوگیری کند. بسیاری از مشکلات ناشی از عدم آگاهی ما از مسائلی است که نسبت به آنها هیچ ذهنیتی نداریم.

صادقی اظهار کرد: به هرحال دستورالعمل مذکور که درحال حاضر نهایی شده، عمدتاً به مسائل ایمنی پهپاد توجه کرده است که البته از سازمان هواپیمایی کشوری نیز انتظار می‌رود که مسائل ایمنی هوایی را سامان دهی کند. با این حال برخی کشورها همچون نروژ ابتکار عمل به خرج داده‎اند و مسائل مربوط به مسئولیت مدنی ناشی از سوانح پهپادها و لزوم تهیه پوشش بیمه مسئولیت مدنی را هم در کنار مسائل ایمنی (ضمن یک مقرره واحد) سامان دهی کرده‎اند که شیوه نامه ما به این مسائل توجهی نکرده است.

وی افزود: علاوه بر این شیوه نامه، به برخی از مهم‎ترین الزامات مهم ایمنی در بهره‎برداری از پهپادها اشاره‎ای نکرده که از جمله آنها می توان به امکان یا عدم امکان بهره‎برداری از پهپادها در شب اشاره کرد. این مساله مهمی است که در مقررات کشورهای خارجی و گفت و گوهای صورت گرفته میان ذی‎نفعان صنعت پهپاد، مورد توجه قرار گرفته است.

او اضافه کرد: یکی دیگر از اشکالات شیوه نامه، تشریح و تبیین عجیب و نامتعارف دامنه‎ کاربرد آن است که در زبان حقوق به آن قلمرو یا قلمرو اعمال قانون یا مقرره گفته می شود. شیوه نامه 16 فعالیت را به عنوان دامنه کاربرد خود لیست (فهرست) کرده است. اگرچه این عناوین کلی اند، ولی اساساً ضرورتی نداشته که شیوه نامه به این سبک حدود خود را مشخص کند. در کشورهای خارجی به سادگی هرچه تمام‎تر دامنه مقررات تعیین می شود و غالباً فعالیت‎های نظامی از حدود مقررات خارج می‌شوند. حتی فعالیت‎های دولتی نیز اصولاً تحت شمول فعالیت‎های کشوری یا تجاری و خصوصی قرار می گیرند؛ یعنی ارگان‎های دولتی غیرنظامی نیز از همان شرایطی تبعیت می کنند که مردم عادی رعایت می کنند. به هرحال اگر امروز آن، شیوه نامه پیشنهادی نهایی شده است، بهتر بود که به این شکل تصویب نمی شد، چون اشکالات و نواقص آن کم نیست.

این پژوهشگر حقوق هوافضا درباره اینکه شرایط بهره‌برداری از پهپادهای غیرنظامی اعلام شده از سوی سازمان هواپیمایی کشوری چه کمکی به عدم تکرار دو حادثه شلیک به پهپادها در سال 95می‌کند، اظهار کرد: باید گفت که شیوه نامه مذکور به مسائل امنیت در فعالیت پهپادها و چگونگی تامین آن توجه کرده است. تامین امنیت در پرواز پهپادها مساله مهمی است و کشورها بسته به شرایط و اوضاع و احوالی که دارند و تعبیری که از امنیت ارایه می دهند، تدابیر امنیتی را به اشکال گوناگون پیش‎بینی می کنند. گاه حتی افراد با روحیه نظامی و انتظامی، مسائل حریم خصوصی را به مسائل امنیتی بازگشت می دهند، درحالی که حریم خصوصی در پرواز پهپادها، مساله کاملاً متفاوت با امنیت در پرواز پهپادهاست.

او افزود: به هر روی، مساله اساسی این است که بسیاری از بهره‎برداران و استفاده کنندگان از مناطق حساس و مهم امنیتی مطلع نیستند و اگر آگاهی داشته باشند، خود مانع از بروز مشکلات می شوند. علاوه بر این، دست کم موردی را سراغ داریم که با وجود صدور مجوز از ناحیه مقامات امنیتی و هماهنگی‎های به عمل آمده، پهپاد از سوی نهادی دیگر مورد هدف تیراندازی قرار گرفته و ساقط شده است. بنابراین دو مشکل وجود دارد: یکی عدم اطلاع شهروندان از مناطق حساس و مهم همچون کانون‎های اصلاح و تربیت و پاسگاه‎ها؛ دیگری عدم همکاری میان نهادهایی که حفاظت از مناطق حساس و مهم را در اختیار دارند. در این خصوص نیز باید تلاش‎های دیگری به عمل آید تا هم امنیت در پرواز پهپاد به خوبی تامین شود و هم تجارت و کسب و کار به وسیله پهپاد رونق گیرد.