چالش های برنامه سوم از منظر زیباسازی شهر
عباس ریاضت
رییس انجمن شهرسازی
ماده 47 فصل ششم لایحه برنامه سوم توسعه شهر تهران، به بحث هویت گرایی منظر شهری اشاره کرده است، حال‌آنکه حتی ساکنان محلات تهران، هیچ اطلاعی از هویت محلات خود ندارند یا این هویت نزد آنها کمرنگ و فراموش‌شده است. ابتدا باید تعریف مشخصی از هویت داشت و این تعریف باید با مشارکت ساکنان محلات جان بگیرد تا بتوانند به این هویت تکیه کنند و نظم کالبدی و منظر شهری آنها بر طبق این هویت شکل بگیرد. بسیاری از موارد مطرح‌شده در این لایحه برای جوامعی مناسب است که مراحل تکامل شهروندی و مدیریت شهری را طبق برنامه هدفمند و منظم دولت و شهرداری پشت سر گذاشته باشند ولی در مدیریت شهری ما که تابه‌حال کاملاً سیاسی بود و نه تخصصی، این برنامه یک‌قدم بسیار بلند است که ممکن است به دلیل آماده نبودن بسترهای فرهنگی، اجتماعی، مدیریتی و ساختاری مناسب، در همان ابتدا با مشکلات بسیاری مواجه شود و در مراحل اولیه بماند تا دوران مدیریت شهردار و شورای شهر به پایان برسد و باروی کار آمدن مدیران بعدی، این برنامه نیز کامل اجرا نشود .
مدیریت شهری تهران ابتدا باید در فراخوانی، تیمی از کارشناسان شهرسازی و طراحی شهری، برنامه‌ریزی شهری و مدیریت شهری ،معماری و عمران، مدیریت بحران و دفاع غیرعامل از بین دانشجویان و متخصصان نخبه انتخاب کند و این تیم را در قالب یک کارگروه ناظر از طرف شهرداری ساماندهی کند . وظیفه این کارگروه شباهت بسیار زیادی به هیات منصفه در دادگاه دارد زیرا یک تیم از افراد خارج از شهرداری است که باید بر روند اجرای برنامه و پروژه‌ها نظارت دقیق داشته باشند.یعنی هم بر روند کار شهرداری و هم بر روند کار شرکت‌های مهندس مشاور نظرات دقیق داشته باشند. این گروه باید نقشه راه دقیقی برای اجرای پروژه‌ها ترسیم نمایند و سعی کنند هم‌زمان با اجرای برنامه‌ها و پروژه‌ها، بستر مناسب را برای تحقق هر چه بیشتر اهداف برنامه، آماده کنند. در چنین شرایطی می‌توان به درست و کامل اجراشدن برنامه تا حد زیادی امیدوار بود
منظر شهری تهران کلمه ای است که فقط در کتاب‌های ترجمه‌شده قابل‌درک است و متأسفانه در پروژه‌های شهرسازی و طراحی شهری به آن توجه چندانی نشده است. برای تجربه این موضوع بهتر است شهر را از بالا نگاه و مشاهدات خود را ثبت کنید در این حالت، شاهد بافت ریزدانه‌ای از خانه‌هایی هستید که بر روی پشت‌بام آنها پر از الحاقاتی مانند کولرهای آبی، انباری و دودکش‌های کوتاه و بلند است و از هیچ نظم خاصی پیروی نمی‌کند. این دقیقاً همان مدیریت شهری ماست که خود را در کالبد و منظر نشان داده است .
اگر وارد شهر شوید و به ساختمان‌ها نگاه کنید کمی امیدوار می‌شوید زیرا نمای برخی از ساختمان‌ها چندان هم بد نیست و برای اقلیم و فرهنگ شهری مانند تهران می‌تواند مناسب باشد . در اینجاست که این سؤال برای شما پیش می‌آید که پس چرا شهر ما از بالا شکل چشم‌نواز و مناسبی ندارد و یا چرا هنگامی‌که به یک کوچه با مجموعه‌ای از ساختمان‌ها نگاه می‌کنیم ، شاهد آشفتگی و بی‌نظمی در آن هستیم ؟ در پاسخ باید بگویم یکی از دلایل این است که تابه‌حال شهرساز نداشتیم و یا طرح‌های شهرسازان به‌صورت کامل اجرا نشده است . شهرسازان شهر را به‌صورت کلی طراحی و برنامه‌ریزی می کنند و سپس مهندسان عمران و معماری ساختمان‌های آن را طراحی و اجرا می‌کنند. در بیشتر موارد طرح اولیه شهرسازان، دستخوش تغییراتی می‌شود که این تغییرات در طول زمان بیشتر شده و در نتیجه بی‌نظمی بر نظم حاکم می‌شود.
دلیل دیگر این است که در کشورهای توسعه‌یافته از ابزارها و نرم‌افزارهای پیشرفته‌ای برای شبیه‌سازی و سه‌بعدی سازی شهر و طرح‌ها قبل از اجرا بهره می‌برند . به نظر من در ایران نیز باید در مرحله طراحی، از نرم‌افزارهایی مانند Cityengine و GIS و Space Syntax استفاده شود تا بتوانند شهر را از منظرهای مختلف مورد بررسی قرار دهند و برای هر پهنه از شهر، ضوابط لازم را ارائه کنند. متأسفانه طرح‌های شهرسازی و طراحی شهری در اکثر موارد به‌صورت دوبعدی طراحی و برنامه‌ریزی می‌شوند و در روی نقشه و پلان بسیار زیبا هستند، ولی پس از اجرا کیفیت و سیما و منظر مناسبی ندارند. مدیران و طراحان شهری باید به این نکته توجه داشته باشند که شهر سه‌بعدی است و نه دوبعدی . اگر شهرداری نقشه سه‌بعدی کاملی از شهر داشته باشد می‌تواند سازندگان را مجبور کند که ضمن ارائه نقشه پلان ساختمان و طبقات، فایل سه‌بعدی از حجم و نمای ساختمان را نیز به شهرداری تحویل دهند. در این مرحله شهرداری باید حجم طراحی‌شده توسط سازنده را با حجم پیش‌بینی‌شده از جهت‌های مختلف مقایسه و بررسی کند و اگر به ارتقای منظر شهری کمک می‌کرد، مجوز پروانه را صادر کند این کار فقط در نرم‌افزار cityengine امکان‌پذیر است زیرا امکان طراحی حجم ساختمان و نما و شبیه‌سازی شهر و مشاهده از دید انسان در آن وجود دارد .
لازم است شهرداری تهران الزام به استفاده از نرم‌افزار CityEngine برای شرکت‌های مهندسان مشاور و شهرداری‌ها را در دستور کار خود قرار دهد تا بتوانیم ساخت‌وسازهای آینده شهر را با آگاهی از منظری که به ما نشان خواهند داد طراحی کنیم.
