فقط چند روز تا بورسی شدن نفت ایران
گروه انرژی| نادی صبوری|
«رینگ بین‌المللی بورس انرژی» تا پایان مهر ماه شاهد نخستین عرضه نفت خام ایران در بورس در کل تاریخ فروش نفت خواهد بود. پس از کش و قوس‌های فراوان دیروز نخستین گام جدی در زمینه عرضه نفت خام در بورس برداشته شده و شرکت ملی نفت ایران اطلاعیه‌ای را با عنوان «پیش‌اطلاعیه عرضه نفت‌خام در رینگ بین‌الملل بورس انرژی ایران» منتشر کرد. NIOC در این اطلاعیه اعلام کرده است که «تا» پایان مهر ماه میزان «یک میلیون بشکه» نفت خام را در بورس انرژی عرضه خواهد کرد. اتفاقی که تاکنون در تاریخ فروش نفت ایران بی‌سابقه بوده است. طبق محاسبات «تعادل» برای شرکت کردن در این رویداد تاریخی شما حداقل به 2 میلیون و 590 هزار دلار سرمایه احتیاج دارید. گزارش پیش رو به جزییات این اتفاق پرداخته است.
شرکت ملی نفت ایران دیروز اعلام کرد که این شرکت در نظر دارد تا پایان مهرماه سال جاری اقدام به عرضه یک میلیون بشکه نفت خام در رینگ بین‌الملل بورس انرژی ایران کند. این اتفاق پس از این رخ داد که اوایل مهر ماه بیژن زنگنه وزیر نفت ایران از توافق سران 3 قوه بر سر عرضه نفت خام در بورس خبر داد.
شرکت ملی نفت ایران در اطلاعیه‌ای که دیروز چهارشنبه 18 مهر ماه منتشر کرد، عرضه نفت در بورس را اقدامی در راستای تحقق «بند 13 سیاست‌های کلی اقتصاد مقاومتی ابلاغی از سوی مقام معظم رهبری، مبنی بر ایجاد تنوع در روش‌های فروش نفت و مشارکت بخش خصوصی» و همچنین « اجرای بند (ح) ماده 4 قانون پنج ساله برنامه ششم توسعه کشور» توصیف کرده و نوشته است که اطلاعیه عرضه مربوطه طی هفته آینده از طریق سایت «شرکت بورس انرژی» منتشر خواهد شد.
به گزارش «تعادل» پیوند خوردن عرضه نفت خام به 3 قوه و مقامات عالی نظام از آنجایی اهمیت دارد که پیش از این چالش‌هایی را در دفعات قبلی تلاش‌های ناموفق برای عرضه تجربه کرده است.
در اواخر دولت دهم تلاش‌هایی برای عرضه نفت خام ابتدا در «بورس کالا» و به دنبال تاسیس بورس انرژی در این بورس صورت گرفت اما هرگز به نتیجه نرسید. محمود غفاری که اواخر دهه 80 شمسی مدیریت تالار بورس کالا را بر عهده داشته است چندی پیش در توضیح چرایی به نتیجه نرسیدن عرضه نفت در بورس در دور قبلی به فارس گفته بود: «سال 90 که آقای علی آبادی سرپرست وزارت نفت بود و من هم مدیر تالار بورس بودم، مازوت را وارد بورس کردیم.
در آنجا آقای سیدی به عنوان خریدار مایل بود 25 سنت کمتر از قیمت اصلی، مازوت را بخرد. اما پس از کلی ردوبدل شدن نگاه بین رحیمی معاون اول دولت وقت، علی آبادی، قهرمانی و ضرابی، نهایتا گفتند نه و امکانش نیست. من به آقای رحیمی گفتم مگر نگفتی که اگر نفت وارد بورس شود، این ملی شدن نفت است نه آن کاری که مرحوم مصدق کرد. خب اگر قرار است این ملی شدن نفت باشد 25 سنت کمتر بفروشیم. آقای رحیمی در جواب گفت به خدا گرفتارم می‌کنند. ضرابی هم گفت من اگر قبول کنم خزانه با من برخورد می‌کند. گفتم آقا تو الان داری برای اینکه پول نفت را منتقل بکنند 13 درصد پول می‌دهی. خب این 25 سنت مگر چند درصد بود که پایین نیاوردی؟ گفت اگر 25 سنت کمتر می‌فروختم من را به صلابه می‌کشیدند ولی آن 13 درصد را چون خزانه پایین می‌آورد، کسی کاری به کار من ندارد. خلاصه آنکه به دلیل ترس از همدیگر، این قضیه محقق نشد و هیچ نگاه ملی درباره آن وجود ندارد.»
بورس انرژی میزبان رویداد تاریخی
به گزارش «تعادل» شرکت بورس انرژی که قرار است نخستین عرضه بورسی نفت خام در تاریخ فروش نفت ایران در آن صورت گیرد چهارمین بورس ایران است که در سال 91 تاسیس شد. این شرکت خود را تشکلی خودانتظام معرفی می‌کند که امکان انجام معاملات حامل‌های انرژی (شامل نفت، گاز، برق و سایر حامل‌های انرژی) و اوراق بهادار مبتنی بر کالاهای مذکور در آن وجود دارد.
NIOC دیروز در اطلاعیه خود تصریح کرده است که « زمینه‌های قانونی و نهایی‌سازی چارچوب و اصول کلیدی موضوع توسط مراجع ذیصلاح» فراهم آمده است. زمینه‌هایی که نبود آنها یک بار در سال 91 -90 عرضه نفت خام در بورس را با بن‌بست مواجه کرده بود.
در حال حاضر 30 شرکت مرتبط با «فرآورده‌های نفت و گازی» و 22 شرکت در حوزه «برق» عرضه‌کنندگان عمده در بورس انرژی را تشکیل می‌دهند. وضعیتی که با ورود نفت خام تحولاتی را تجربه خواهد کرد.
شرکت ملی نفت ایران در بخش دیگری از اطلاعیه دیروز خود با بر شمردن «ایجاد فضای شفاف و سالم جهت استفاده از پتانسیل‌های بخش غیردولتی جهت صادرات نفت‌خام» به عنوان مزایای اصلی عرضه نفت خام در بورس نوشته است: « شرکت ملی نفت ایران با همکاری بورس انرژی ایران و شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، ساز و کار اجرایی و جزئیات شرایط عرضه را طراحی و جمع‌بندی نموده است. از مزایای اصلی این طرح خواهد بود»
بخش خصوصی ایران تاکنون بارها تمایل خود را برای ورود به این بازار اعلام کرده است. در تازه‌ترین واکنش حمید حسینی سخنگوی اتحادیه صادرکنندگان فرآورده‌های نفت، گاز و پتروشیمی پس از آنکه وزیر نفت از اجماع 3 قوه برای عرضه نفت خام در بورس خبر داده بود عنوان کرد: « حرکت دولت در راه‌اندازی بورس نفت حمایتگرانه و خوب است و اگر تداوم یابد بخش خصوصی چه در نفت چه در میعانات چه در فرآورده کمک خواهد کرد؛ البته باید توجه کرد که مانند دور قبل تحریم‌ها، احتمالا صادرات نفت خام ایران در ماه‌های نخست و تا پیدا کردن ساز و کارهای مناسب کاهش خواهد یافت و به همین دلیل بخش خصوصی نیز زمان نیاز دارد»
ارز مورد استفاده
همانطور که پیشتر نیز برخی جزییات این عرضه به خصوص نوع ارز استفاده شده در مورد فروش مطرح شده بود NIOC در اطلاعیه دیروز خود در این خصوص نوشته است: « فروش به صورت 20 درصد ریالی و 80 درصد ارزی خواهد بود که تسویه بخش ریالی (بر اساس نرخ تسعیر سنا) بصورت نقدی قبل از تحویل محموله و تسویه بخش ارزی به صورت اعتباری، با ارایه ضمانتنامه بانکی تعهد پرداخت ریالی معتبر از بانک‌های مورد قبول شر کت ملی نفت ایران، پس از تحویل محموله صورت می‌گیرد.»
وزیر نفت ایران نیز پیشتر گفته بود که به دلیل حساسیت‌های این موضوع (عرضه نفت در بورس) اعلام شد که ٢٠ درصد ریالی و ٨٠ درصد ارزی بطور آزمایشی و محدود نفت در بورس عرضه شود.
شرکت ملی نفت در مورد جزییات بخش ارزی و ریالی خرید هر محموله نوشته است: «خریدار بایستی بخش ارزی را ظرف زمان مشخص شده بعد از بارگیری، به ترتیب مورد تایید شرکت ملی نفت که در اطلاعیه عرضه اعلام خواهد شد، واریز و تسویه کند.»
آن‌طور که مشخص است، بخشی از ارزش سفارش هر خرید باید قبل از عرضه به حسابی که از سوی شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه اعلام میشود واریز شود. مبلغی که 10 درصد ارزش کل سفارش بوده و در صورت انجام معامله بخشی از 20 درصد ریالی آن محسوب میشود.
NIOC در توضیح دیگر فاکتور مهم عرضه نفت خام در بورس یعنی «قیمت» نیر توضیحاتی را در اطلاعیه خود داده و تصریح کرده است: «خریداران بر اساس قیمت پایه اعلامی شرکت ملی نفت ایران که بر اساس قیمت‌های معاملاتی امور بین‌الملل این شرکت خواهد بود، روی قیمت نفت‌خام رقابت نموده که انتظار می‌رود ایجاد چنین فضای رقابتی منجر به کشف قیمت مناسب و شفاف شود.»
محموله‌ها چه وزنی دارند؟
حداقل محموله‌های نفتی که تا پایان مهر ماه در بورس انرژی ایران عرضه خواهد شد، 5 هزار تن معادل35 هزار بشکه استاندارد هستند. در اطلاعیه NIOC در این خصوص عنوان شده است که خریداران می‌توانند با تجمیع قراردادهای خرید، نسبت به برداشت محموله‌های بزرگ‌تر اقدام کنند.
پیشتر بیژن زنگنه وزیر نفت ایران در مورد مقدار عرضه نفت خام در نخستین عرضه بورسی اعلام کرده بود که می‌توانیم حدود ۴۰ هزار بشکه در روز عرضه داشته باشیم. اما بطور کلی عرضه به صورت خرد و آزمایشی است.
چقدر سرمایه داشته باشیم؟
اگر حداقل اعلام شده از سوی شرکت ملی نفت برای هر محموله عرضه را مبنا قرار داده و متوسط بهای نفت سنگین ایران در ماه سپتامبر (اعلام شده از سوی بازوی بین‌الملل NIOC) را در نظر بگیریم، حداقل سرمایه لازم برای خرید کردن در رویداد تاریخی عرضه نفت در بورس، 2 میلیون و 590 هزار دلار است. البته با توجه به اینکه ایران تلاش دارد دلار را از مبادلات خود حذف کند، احتمال می‌رود قیمت‌گذاری بشکه‌های نفتی در بورس انرژی بر مبنای یورو صورت گیرد.
مقاصد فروش محموله‌های نفتی نیز جز صادرات به رژیم صهیونیستی از سوی شرکت ملی نفت ایران آزاد اعلام شده است. بخش خصوصی ایران پیشتر اعلام کرده بود که در این زمینه اقداماتی را انجام داده و بیشترین شانس را برای خود در همان بازارهای سنتی ایران یعنی هند و شرق آسیا و همچنین بخش‌هایی از آفریقا می‌بیند.
در پایان اطلاعیه شرکت ملی نفت عنوان شده است که ساز و کار اجرایی و سایر شرایط عرضه شامل قیمت پایه، نحوه تحویل محموله، تسویه حساب موقت و نهایی، شرایط ضمانتنامه تعهد پرداخت و غیره متعاقباً در اطلاعیه عرضه اعلام میشود.
