خروج امریکا از توافق هسته‌ای هر چند به همراهی دیگر اعضای توافق منتهی نشد اما تاکنون اتحادیه اروپا آنچنان که باید وظایف خود را در حفظ برجام به انجام نرسانده و این پرسش به ذهن می‌رسد که آیا می‌توان برای نجات برجام روی اروپایی‌ها حساب باز کرد؟
به گزارش ایرنا، با روی کار آمدن «دونالد ترامپ» در امریکا، شاهد بروز شکاف‌هایی در دو سوی اقیانوس اطلس بوده‌ایم و برجام و مساله ایران هم از عوامل بروز این اختلافات بوده است. رهبران کاخ سفید که نتوانستند نگاه خود به توافق هسته‌ای مبنی بر ناکارآمد بودن برجام را به اروپایی اثبات و رهبران بروکسل را با خود همراه کنند، چاره را در خروج یکجانبه از توافق مذکور یافته و نهایتا در مقابل همپیمانان سنتی خود قرار گرفتند. اینک اتحادیه اروپا و امریکا در موضوع برجام در حال زور آزمایی‌اند و باید منتظر ماند و در ماه‌های آینده برآیند این هماوردی را دید. در همین ارتباط بود که «حسن روحانی» روز یکشنبه در آیین آغاز رسمی سال تحصیلی دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و فناوری کشور که در دانشگاه تهران برگزار شد، به شکاف بین اروپا و امریکا اشاره کرد و گفت: این مساله‌ای که به ذهن غیرممکن می‌آمد، امروز ممکن شده و اتحادیه اروپا در برابر امریکا ایستاده است و درست روز قبل اینکه ترامپ می‌خواهد علیه ایران جلسه شورای امنیت را برگزار کند، اتحادیه اروپا، چین و روسیه علیه امریکا جلسه تشکیل می‌دهند و این حادثه، حادثه کمی نیست. اشاره رییس‌جمهوری به نشست وزیران امور خارجه ایران و 1+4 به همراه «فدریکا موگرینی» مسوول سیاست خارجی اتحادیه اروپا در حاشیه هفتاد و سومین اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل بود که در ارتباط با آخرین تحولات و بررسی سازوکارهای نجات برجام صورت گرفت و بیانیه پایانی آن از موفقیت آمیز بودن نشست حکایت می‌کرد. به عنوان نمونه دو بند (بندهای 8 و 10) از بیانیه 14بندی پایانی نشست این گروه نشان می‌داد که تمرکز آنها روی راهکارهای ملموس برای عملیاتی‌سازی برجام بوده است. البته برخی از راهکارها همانند «قانون مسدودساز» یا «مقررات مقابله ای» پیشتر رسانه‌ای شده بود؛ قانونی که پارلمان اروپا در سال 1996 آن را برای مقابله با تحریم‌های امریکا علیه سه کشور کوبا، ایران و لیبی از تصویب گذراند. این قانون آن زمان به دلیل عقب‌نشینی واشنگتن مسکوت ماند و اینک رهبران اتحادیه قصد دارند برای دور زدن تحریم‌های امریکا علیه ایران از آن سود جویند. در بند 8 بیانیه آمده است که «اعضا از به روزسانی قانون انسداد اتحادیه اروپا و اعطای مجوز به بانک سرمایه‌گذاری اروپا برای اینکه ایران نیز واجد شرایط برای دریافت وام‌های خارجی محسوب شود و اینکه این به روزسانی در 16 مرداد اجرایی شده است، استقبال کردند.» در بند 10 نیز می‌خوانیم «نظر به فوریت و ضرورت حصول به نتایج ملموس، اعضا از پیشنهادات عملی برای حفظ و توسعه کانال‌های پرداخت و بطور مشخص ابتکار تاسیس یک «ساز و کار ویژه» برای تسهیل پرداخت‌های مربوط به صادرات (شامل نفت) و واردات ایران که فعالان اقتصادی را در تعقیب تجارت مشروع با ایران مساعدت کرده و به آنها اطمینان مجدد می‌دهد، استقبال کردند.» افزون بر اهمیتی که برجام برای ایران دارد، اتحادیه اروپا نیز توافق مورد نظر را آزمون استقلال خود در مقابل ایالات متحده می‌داند. در همین ارتباط بود که چند روز پیش «برونو لی‌مایر» وزیر امور دارایی فرانسه، با بیان اینکه «قرار نیست واشنگتن تصمیم بگیرد که آیا ما مجاز به تجارت با ایران هستیم یا خیر»، تاکید کرد: من معتقدم که نتیجه بحران ایران، فرصتی برای اروپا خواهد بود تا نهادهای مالی مستقل خودشان را ایجاد کنند تا بتوانیم با هر کسی که می‌خواهیم تجارت کنیم. تلاش اروپا برای راه‌اندازی دفتر اتحادیه در ایران در همین راستا قابل ارزیابی است؛ موضوع مهمی که ارتباطی مستقیم با بسته اروپایی دارد. «حشمت‌الله فلاحت پیشه» رییس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس در مصاحبه با «یورونیوز» اظهار داشته که «نوع اثر عملی و کارکردی بسته پیشنهادی اروپایی‌ها که قرار است در چند روز آینده به ایران تحویل داده شود و کیفیت این بسته حتما اثر جدی خواهد داشت. اگر بسته عملی با کیفیتی به ایران تحویل داده شود حتما سریع‌تر می‌توان موضوع گشایش دفتر اروپایی در ایران را مطرح کرد.»
در مقابل دیدگاه نخست که اتحادیه اروپا را در موضوع برجام و ایران در کنار کشور ما می‌بینند، برخی نیز نظری عکس دارند. از نگاه این دسته، اروپا تنها به حمایت‌های سیاسی و نمایشی از توافق هسته‌ای بسنده کرده و گامی عملی در این مسیر برنمی دارد. بنابراین رهبران بروکسل بیش از اقدام جدی به دنبال فرصت سوزی‌اند. از این رو دل بستن به اروپا برای مقابله جویی با امریکا خوش باورانه است. از این منظر، اروپا از مبادلات تجاری هزار میلیارد دلاری خود با امریکا در برابر 20 میلیارد دلار حجم تجاری با ایران چشم نخواهد پوشید. با وجود همه حمایت‌های اروپا از برجام اما بزرگ‌ترین شرکت‌ها و کمپانی‌های قاره سبز ایران را ترک کرده‌اند و بازگرداندن شرایط به قبل از خروج امریکا از توافق هسته‌ای به آسانی امکان‌پذیر نیست. منتقدان همچنین معتقدند که اروپا در روابط با ایران مسائلی همچون حقوق بشر، فعالیت‌های موشکی، ادعاهای تروریستی و ... را مدنظر دارد و نمی‌توان با اروپا به عادی‌سازی مناسبات امیدوار بود؛در مجموع، همگان به انتظار آبان ماه نشسته‌اند تا قبل از آغاز دور دوم تحریم‌های ثانویه امریکا که شامل تحریم‌های بانکی و نفتی کشورمان می‌شوند، بسته اروپایی را رویت کنند؛ بسته‌ای که پرده از نیات اروپایی‌ها برداشته و روشن خواهد ساخت که اتحادیه اروپا تا چه حد کنار ایران ایستاده است.
