رابطه رشد تسهیلات بانک‌ها با رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری در 8 سال اخیر

میانگین پرداخت وام به 70 میلیون تومان رسید

گروه بانک و بیمه |محسن شمشیری|

با وجود رشد 20، 17، 30، 16، 24 و  19 درصدی مانده تسهیلات بانک‌ها یا تسهیلات دهی بانک‌ها در 8 سال اخیر، رشد اقتصادی سه سال منفی بوده و در سال‌های دیگر نیز عمدتا کمتر از 4 درصد بوده است. حتی با وجود رشد مثبت و بالای تسهیلات دهی بانک‌ها در سال 95 و رشد اقتصادی بالای سال پس از برجام و افزایش فروش نفت یعنی رشد 12 درصدی سال 95، بازهم کمکی به رشد سرمایه‌گذاری‌ها نکرده و رشد سرمایه‌گذاری در سال 95 منفی 3.7درصد بوده است.

به گزارش «تعادل»، در این 8 سال در 5 سال رشد سرمایه‌گذاری با وجود رشد بالای نقدینگی و تسهیلات‌دهی بانک‌ها منفی بوده است و رشد منفی سرمایه‌گذاری 23- درصدی سال 91، رشد سرمایه‌گذاری 6.9- درصدی سال 92، رشد 12- درصدی سال 94، رشد سرمایه‌گذاری 3.7- درصدی سال 95، رشد سرمایه‌گذاری 0.8- درصدی سه ماهه اول 97، نشان‌دهنده کم اثر بودن رشد شدید نقدینگی و تسهیلاتدهی بر میزان سرمایه‌گذاری‌هاست.  در سال‌های دیگر نیز رشد سرمایه‌گذاری 3.5 درصدی سال‌های 90 و 93 و همچنین رشد 1.4 درصدی سرمایه‌گذاری در سال 96 بسیار محدود هستند. این ارقام نشان می‌دهد که اساسا در 8 سال گذشته که رقم مانده تسهیلات بانک‌ها از 351 به 1140 هزار میلیارد تومان رسیده و 224 درصد رشد کرده و 3.3 برابر شده است. رشد سرمایه‌گذاری‌ها اساسا منفی یا بسیار محدود بوده است. و رقم آن از 70 هزار میلیارد تومان به قیمت ثابت سال 83 در سال 90 به 120 هزار میلیارد تومان در سال 96 به قیمت ثابت سال 90 رسیده است.  به عبارت دیگر به قیمت ثابت سال 83 رقم سرمایه‌گذاری‌ها از 70 هزار میلیارد تومان در سال 90 به حدود 45 هزار میلیارد تومان در سال 96 کاهش یافته و در مجموع رشد منفی داشته است. در نتیجه رشد اقتصادی نیز در برخی سال‌ها منفی یا محدود بوده است.

این نکات نشان می‌دهد که تسهیلات دهی بانک‌ها و 3 برابر شدن مانده تسهیلات و رشد بالای تسهیلات دهی بانک‌ها در این سال‌ها کمکی به رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری نکرده و عملا تنها برای روپاماندن واحدهای اقتصادی و تولید و اشتغال و گردش مالی فعلی استفاده شده است. ضمن اینکه رقم مطالبات معوق بانکی یا تسهیلات غیرجاری بانک‌ها نیز از 15.1 درصد در سال 90 به 11.4 درصد در سال 97 رسیده است. البته رقم مانده تسهیلات غیرجاری و مطالبات معوق از 53 هزار میلیارد تومان، حداقل به 130 هزار میلیارد تومان افزایش یافته است. رشد تسهیلات دهی بانک‌ها در 6 ماه اول سال 97 نسبت به مدت مشابه سال قبل به 12.1 درصد رسیده که نسبت به رشد وام دهی بانک‌ها در مدت مشابه سال‌های قبل کمتر بوده است، کاهش سهم سرمایه درگردش به 61 درصد کل تسهیلات بانکی، افزایش سهم خرید مسکن و کالای شخصی به 12.8 درصد کل وام‌ها، سهم 15.6 درصدی ایجاد و توسعه و تعمیر به عنوان امور توسعه‌ای، میانگین پرداخت نزدیک به 70 میلیون تومان وام به بیش از 4میلیون و 348 هزار واحد اقتصادی از وی‍‍ژگی‌های عمده عملکرد تسهیلات دهی بانک‌ها در 6 ماه اول بوده که نشان می‌دهد که بانک‌ها انضباط و دقت بیشتری در پرداخت بانک‌ها داشته‌اند تا از این طریق به کاهش مطالبات معوق خود کمک کنند و رشد نقدینگی را تاحدودی مهار نمایند و همچنین به رونق و رشد تقاضا کمک کنند.

   رشد 12 درصدی تسهیلات در 6 ماه اول

تسهیلات پرداختی بانک‌ها به بخش‌های اقتصادی در 6 ماهه نخست سال 1397 با رقم 303 هزار و 208میلیارد تومان و افزایش 32709 میلیارد تومانی، در مقایسه با دوره مشابه سال قبل معادل 12.1 درصد افزایش داشته است.

براساس گزارش تسهیلات پرداختی 6 ماه اول سال 97، سهم تسهیلات پرداختی در قالب سرمایه در گردش در کلیه بخش‌های اقتصادی مبلغ 1861 هزار میلیارد ریال معادل 61.4 درصد کل تسهیلات پرداختی بوده که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل مبلغ 136.6 هزار میلیارد ریال معادل 7.9 درصد رشد داشته است. این سهم 61 درصدی اگرچه با افزایش رقم همراه بوده اما نسبت به سهم بالای 64 تا 70درصدی سال‌های قبل با کاهش همراه بوده و نشان‌دهنده توجه بیشتر بانک‌ها به وام‌های توسعه‌ای، ایجاد، تعمیر، خرید کالای شخصی و مسکن بوده است.

همچنین سهم تسهیلات پرداختی بابت تأمین سرمایه در گردش بخش صنعت و معدن در 6 ماهه سال جاری معادل 694 هزار میلیارد ریال بوده که حاکی از تخصیص 37.3 درصداز منابع تخصیص یافته به سرمایه در گردش کلیه بخش‌های اقتصادی به بخش صنعت بوده است.

 از مجموع 846 هزارمیلیارد ریال تسهیلات پرداختی در بخش صنعت و معدن نیز مبلغ 694 هزار میلیارد ریال (معادل 82 درصد) برای تأمین سرمایه در گردش پرداخت شده است که بیانگر توجه و اولویت‌دهی به تأمین منابع برای این بخش توسط بانک‌ها در سال جاری است.

همچنین سهم سرمایه در گردش در بخش کشاورزی 66 درصد، مسکن و ساختمان 18 درصد، بازرگانی 73 درصد و خدمات 51 درصد بوده است.

  میانگین 70 میلیون تومانی

در این 6 ماه بیش از 4 میلیون و 348 هزار واحد اقتصادی با میانگین 70 میلیون تومان وام بانکی دریافت کرده‌اند وکل بخش‌های اقتصادی بیش از 303 هزار میلیارد تومان تسهیلات دریافت کرده است.   بخش صنعت بالاترین رقم میانگین وام دریافتی را داشته و با تعداد 134 هزار فقره تسهیلات به بخش صنعت و معدن میانگین پرداختی هر فقره 631میلیون تومان بیش از 84 هزار میلیارد تومان تسهیلات جذب کرده است که بیشتر از میانگین پرداختی سایر بخش‌ها است. از سوی دیگر، در بخش بازرگانی با 507 هزار واحد اقتصادی و رقم 41 هزار میلیارد تومان تسهیلات، میانگین هر وام 81 میلیون تومان بوده است.

همچنین بخش خدمات نیز با تعداد 2 میلیون و 412هزار و 984 فقره تسهیلات با میانگین پرداخت هر فقره 51 میلیون تومان در رتبه سوم از نظر میانگین هر فقره وام بوده و بیش از 123 هزار میلیارد تومان تسهیلات جذب کرده است. بخش مسکن و ساختمان نیز با تعداد 566 هزار دریافت وام، میانگین تسهیلات 45 میلیون تومانی داشته و بیش از 25 هزار میلیارد تومان تسهیلات جذب کرده است. همچنین بخش کشاورزی با بیش از 725 هزار دریافت‌کننده وام، مبلغ 27643میلیارد تومان تسهیلات به خود اختصاص داده و میانگین هروام بخش کشاورزی 38 میلیون تومان بوده است.  این ارقام در مقایسه با میانگین دریافتی هر بنگاه اقتصادی در دوره‌های قبل نشان می‌دهد که از میانگین پرداختی به هر بنگاه کاسته شده است به عبارت دیگر، با وجود افزایش تعداد قابل توجه دریافت‌کنندگان وام و تسهیلات بانکی، رقم میانگین آنها کاهش داشته است.

بخش خدمات با 123 هزار میلیارد تومان و سهم بیش از 40 درصد از کل تسهیلات، صنعت و معدن با 84 هزارمیلیارد تومان و بیش از 27 درصد تسهیلات، بازرگانی با 41 هزار میلیارد تومان و سهم 13 درصد تسهیلات، کشاورزی با 27 میلیارد تومان با سهم 9درصدی از کل تسهیلات، مسکن و ساختمان با بیش از 25 هزار میلیارد تومان و سهم بیش از 8 درصد تسهیلات، به ترتیب بیشترین تا کمترین تسهیلات را به خود اختصاص داده‌اند. نکته مهم این است که نسبت به سال‌های اخیر، سهم بخش کشاورزی با 9 درصد کل تسهیلات از مسکن و ساختمان با سهم 8 درصدی در جذب تسهیلات بیشتر شده و این موضوع نشان‌دهنده رکود بخش مسکن و ساختمان و در نتیجه کاهش دریافت تسهیلات بانکی در ساختمان و مسکن است که باعث کاهش دریافت تسهیلات در بخش مسکن و ساختمان نسبت به بخش‌های دیگر بوده است.

  افزایش سهم ایجاد و توسعه و خرید کالای شخصی و مسکن

عملکرد تسهیلات دهی بانک‌ها در 6 ماهه ابتدایی سال 1397نشان می‌دهد که سهم سرمایه در گردش از کل تسهیلات بانک‌ها که در خرداد 97 به 63 رسیده بود و در سال‌های قبل نیز تا 70 درصد گزارش می‌شد، در شهریور ماه 97 و 6 ماه اول سال کاهش یافته و به 61 درصد رسیده است. این نکته نشان می‌دهد که بانک‌ها برای وام‌های توسعه‌ای از جمله ایجاد، توسعه و تعمیرات و همچنین خرید کالای شخصی که به رشد تقاضا و رونق واحدهای تولیدی کمک می‌کند، سهم بیشتری قائل شده‌اند.

براساس گزارش تسهیلات پرداختی به بخش‌های اقتصادی در 6 ماه اول سال 97 که از سوی بانک مرکزی منتشر شده، بانک‌ها در این 6 ماه، معادل 303 هزار میلیارد تومان تسهیلات پرداخت کرده‌اند که سرمایه در گردش با رقم 186 هزار میلیارد تومان معادل 61 درصد از کل تسهیلات سهم داشته است.  این رشد 12 درصدی تسهیلات در 6 ماه اول سال 97 نسبت به مدت مشابه سال 96 نشان می‌دهد که در شهریور ماه و شش ماه اول سال 97 سرعت تسهیلات دهی افزایش یافته است. زیرا تسهیلات پرداختی بانک‌ها طی 4 ماهه سال 1397 نیز به بخش‌های اقتصادی مبلغ 1671.3 هزار میلیارد ریال بود که در مقایسه با دوره مشابه سال قبل مبلغ 138.2 هزار میلیارد ریال (معادل9 درصد) افزایش داشته است.

از سوی دیگر رشد 12 درصدی و ارقام تسهیلات بانکی در شش ماه اول 97 نشان می‌دهد که رشد تسهیلات دهی بانک‌ها نسبت به رشدهای بالای 30 درصدی سال‌های قبل کاهش یافته و به خاطر رشد 20 درصدی نقدینگی و همچنین تورم حاصل از تحریم‌ها و رشد نرخ ارز در ماه‌های اخیر، التهابات بازار، رکود برخی بخش‌های اقتصادی، رشد مطالبات معوق، تهاتر بدهی، سیاست‌های انضباط مالی و جذب سپرده و نقدینگی و... بانک‌ها تلاش دارند که تسهیلات دهی خود را حساب شده افزایش دهند.

  سهم 15.6 درصدی ایجاد و توسعه و تعمیر

همچنین سهم تسهیلات برای ایجاد واحدهای جدید نیز با رقم 26458 میلیارد تومان معادل 8.7درصد از کل تسهیلات بوده است. از سوی دیگر، توسعه واحدها و فعالیت‌های اقتصادی نیز با رقم 15610میلیارد تومان سهم 5.1 درصدی از کل تسهیلات داشته است. همچنین تعمیرات بنگاه‌ها نیز با رقم 5595 میلیارد تومان سهم 1.8 درصدی از کل تسهیلات داشته است. براین اساس، جمع ارقام مربوط به امور توسعه‌ای ایجاد، ‌توسعه و تعمیرات که به توسعه و گسترش بخش‌های اقتصادی کمک می‌کند، معادل 15.6 درصد کل تسهیلات بانک‌ها بوده است.

  سهم 12.8 درصدی خرید مسکن و کالای شخصی

بانک‌ها برای امور توسعه‌ای از جمله ایجاد، توسعه و تعمیرات واحدهای اقتصادی که به گسترش ظرفیت تولید کمک می‌کند، در شش ماه اول سال 97 رقم بیش از 47 هزار و 664 میلیارد تومان معادل 12.8 درصد کل تسهیلات بانکی را اختصاص داده‌اند.  نکته مهم دیگر توجه بانک‌ها به رونق و رشد تقاضا برای کالاهای ساخته شده توسط بنگاه‌ها بوده است و پرداخت وام برای خرید کالای شخصی که به رونق و ایجاد تقاضا برای کالاهای ساخته شده داخلی کمک می‌کند، با رقم 22425 میلیارد تومان سهم 7.4 درصدی از کل تسهیلات داشته است.

همچنین خرید مسکن نیز با رقم 16394 میلیارد تومان سهم 5.4درصدی از کل تسهیلات دارد. این نکته نشان می‌دهد که بانک‌ها برای خرید و کمک به تقاضا و رونق بنگاه‌ها روی هم 12.8 درصد از تسهیلات را به وام‌های خرید مسکن و کالای شخصی اختصاص داده‌اند. براین اساس، سهم دو نوع تسهیلات خرید کالای شخصی و خرید مسکن نیز که به رشد تقاضا و رونق تولید کمک می‌کند، روی هم 12.8 درصد تسهیلات را شامل می‌شود که نسبت به سهم 11.7 درصد سه ماه اول سال رشد قابل توجهی نشان می‌دهد و رقم بیش از 47 هزار و 664 میلیارد تومان بوده است.

   کاهش سهم سرمایه در گردش

در حالی که سرمایه در گردش برای روی پا ماندن واحدهای اقتصادی همچنان با رقم 186 هزار میلیارد تومانی در نیمه اول سال 97، سهم 61 درصدی از کل تسهیلات را داشته است، سهم ایجاد، توسعه و تعمیر که امور توسعه‌یی و گسترش تولید و اشتغال را شامل می‌شود روی هم معادل 47 هزار و 664 میلیارد تومان یا 15.6 درصد کل تسهیلات بوده است

این ارقام نشان می‌دهد که در سال‌های اخیر با وجود رشد بالای 30 درصد تسهیلات در سال 95 و رشد 24 درصدی آن در سال 96 و همچنین رشد 12 درصدی در 6 ماه اول 97، همچنان واحدهای اقتصادی تلاش می‌کنند که با دریافت تسهیلات و تامین نقدینگی، روی پای خود بمانند و از توقف تولید و فعالیت جلوگیری کنند و همچنان سهم ایجاد و توسعه و تعمیرات یا کمک به رشد تقاضا و خرید در اولویت‌های بعدی است و سهم بالای سرمایه در گردش نشان می‌دهد که حفظ حیات واحدهای اقتصادی همچنان در اولویت بانک‌ها و اقتصاد کشور است و تا رونق نسبی، اشتغال‌زایی و بهبود ساختار تولید و فعالیت اقتصادی فاصله داریم و همچنان روند سال‌های اخیر در حال تداوم است و با وجود رشد تسهیلات بالای نرخ تورم، تغییری در ساختار تسهیلات و به کار‌گیری نقدینگی در بخش تولید و فعالیت اقتصادی رخ نداده است. این موضوع یعنی اولویت تزریق دایمی پول ونقدینگی، اگرچه تعدادی از واحدهای اقتصادی را حفظ خواهد کرد اما به دلیل پایین بودن سود و درآمد وبهره وری و کارایی، عملا متناسب با رشد نقدینگی و تزریق پول از سوی بانک‌ها به اقتصاد، شرایط را برای افزایش مطالبات معوق بانک‌ها، اضافه برداشت بانک‌ها از بانک مرکزی، قفل شدن منابع بانکی و مشکلات دیگر فراهم کرده است و همچنان میزان سرمایه‌گذاری‌ها کم یا منفی است و رشد اقتصادی نیز اندک است و نشان می‌دهد که حمایت‌های مالی و بانکی نیز به دلیل پایین بودن بهره وری و سودآوری، نتوانسته به رشد اشتغال، تولید، رشد اقتصادی و... کمک کند و رقم بالای مانده تسهیلات بانک‌ها که به 1100 هزار میلیارد تومان رسیده نیز نشان می‌دهد که تزریق پول و رشد نقدینگی عملا عامل رشد اقتصادی و سرمایه‌گذاری و رشد تولید نبوده است.