معادله پیچیده تعرفه برق در ایران
سهم مهندسان در وزارت نیرو کوچک می‌شود؟
گروه انرژی|
اگر روش قیمت‌گذاری رمزی را که یکی از مشهورترین راهکارهای مطرح در میان اقتصاددانان است مبنا قرار دهیم، قیمت فعلی برق در ایران هیچ کدام از پارامترهای لازم را پوشش نمی‌دهد. قیمت‌گذاری رمزی بر مبنای «رفاه تولیدکننده و مصرف‌کننده»، «شرایط عرضه و تقاضا» و با قید «سربه‌سری» برای پوشش دادن هزینه‌های تولید برق بنا شده است. وضعیت تامین برق ایران در تابستانی که گذشت، وضعیت اقتصادی نابسامان شرکت‌های تولیدکننده و فاصله بسیار زیاد قیمت تمام شده برق با قیمت دریافتی گواه این مساله هستند. در متن ترازنامه انرژی ایران منتشر شده در سال 96 صراحتا قید شده است که مسائل متعدد اقتصادی، اجتماعی و سیاسی در تدوین تعرفه برق در ایران نقش دارند. در واقع دولت مشابه شرایطی که در ابعادی پیچیده‌تر در بنزین با آن مواجه است، در برق نیز به دلیل واهمه از تبعات اجتماعی هنوز شجاعت کافی برای افزایش تعرفه را پیدا نکرده است. این در حالی است که طبق اطلاعات مندرج در سازمان آمار ایران، ۳۵ الی ۴۰ درصد مصرف برق مربوط به دو دهک بالای درآمدی جامعه است. حالا رضا اردکانیان وزیر نیرو در سی و سومین کنفرانس صنعت برق از لزوم «صحبت کردن» درباره تعرفه‌ها سخن گفته است، تعرفه‌ای که باید جای خود را در جامعه باز کند تا طبق اظهارات او به پایدار بودن صنعت آب و برق کمک کند. پیشتر محمودرضا حقی‌فام سخنگوی صنعت برق در جریان اتفاقات تابستان سال جاری عنوان کرد که اگر رشد فعلی مصرف برق که حدود 5 درصد است ادامه یافته و کنترل نشود شبکه برق دچار «فروپاشی» می‌شود. اظهاراتی که نشان می‌داد پایداری شبکه برق با وضعیت فعلی که بسیاری اعتقاد دارند «غیر واقعی بودن تعرفه» یک عامل مهم در به وجود آمدن آن است، به خطر می‌افتد.
مشترکین خانگی در ایران هم بیشترین تعداد و هم بیشترین رشد سالانه را در میان دیگر انواع مشترکین به خود اختصاص می‌دهند. مصرف برق این گروه به ویژه در تابستان به یک معضل تمام عیار تبدیل شده است. طبق آمارهای ارایه شده از سوی وزارت نیرو در تابستان سال 1396 معادل 21 هزار مگاوات صرف سرمایش شد. عددی که 37 درصد مصرف در پیک را به خود اختصاص می‌داد و 17 درصد بالاتر از سهم متوسط سرمایش از برق است که آژانس بین‌المللی انرژی آن را اعلام کرده است. از سوی دیگر، غیرواقعی بودن تعرفه‌ها، شرکت‌های این حوزه را به حالت نابسامان اقتصادی درآورده است. در ایران به جز 20 درصد برق که توسط شرکت‌های خصوصی تولید می‌شود 80 درصد تولید در اختیار شرکت‌های دولتی است، از سوی دیگر عملا دولت توزیع‌کننده انحصاری برق محسوب می‌شود.
در چنین وضعیتی به نظر می‌رسد رضا اردکانیان وزیر نیرو به دنبال دنبال کردن ساز و کاری متفاوت برای تهیه یک تعرفه جامعه‌پسند هم برای آب و هم برای برق است. او دیروز در سخنان خود در افتتاحیه سی و سومین کنفرانس صنعت برق گفته است: « قیمت تمام شده 1 کیلووات ساعت برق بیش از 300 تومان است و ما کمی بیش از 60 تومان از مصرف کننده دریافت می‌کنیم. این فاصله از جایی دیگر قابل تحمل نیست و منجر به اخلال در عرضه برق می‌شود»
او در بخشی از اظهارات روز گذشته ارایه یارانه بیشتر به گروهی که آنها را «بدمصرف» توصیف می‌کند «بی‌عدالتی محض» خوانده است. طبق اطلاعات مندرج در تحقیقی که با عنوان «بررسی الگوی مصرف برق در خانوارهای آذربـایجـان شـرقـی و پیشنهـاد یک تعرفه هدفمند» در دوماهنامه علمی پژوهشی دانشگاه شاهد به چاپ رسیده است، در سال 1380 یارانه پرداخت شده به دهک پر مصرف برق در مناطق مختلف تبریز 10 برابر یارانه پرداخت شده به دهک کم‌مصرف بوده است. وضعیتی که باعث می‌شود عملا پر مصرف‌ها بیشترین سود را از تعرفه‌های فعلی برق ببرند.
از تعرفه چه می‌خواهیم؟
رضا اردکانیان وزیر نیروی ایران پیشتر نیز گفته بود تعرفه‌های آب و برق باید به شکلی طراحی شوند که نه با هدف «درآمدزایی» بلکه با هدف «بازدارندگی» عمل کنند. این بخش از اظهارات او دیروز نیز مورد اشاره قرار گرفت. او در این خصوص عنوان کرد: « بحث تعرفه در جاهایی بیش از آنکه به عنوان منبع مالی مطرح باشد به عنوان بازدارنده عمل می‌کند. یعنی قیمتی باشد که مصرف‌کننده‌ای را که بیش از حد متعارف مصرف می‌کند، به اصلاح الگوی مصرف وادار کند.»
آن‌طور که محمد حسن متولی‌زاده مدیرعامل جدید شرکت توانیر در مراسم افتتاحیه سی و سومین کنفرانس صنعت برق مطرح کرد مصرف برق ایران در 40 سال گذشته به اندازه 8 برابر رشد جمعیت رشد داشته است و این مساله فشار زیادی را بر صنعت برق تحمیل کرده است. به همین دلیل است که مدیرعامل توانیر که احتمالا جایگزینی او با آرش کردی مدیرعامل سابق این شرکت در راستای سیاست‌های جدید وزارت نیرو بوده است عنوان کرد: « اصلاح مدل مصرف باید به یک مطالبه و گقتمان عمومی در کشور تبدیل شود.»
تغییر در وزارت نیرو در تمام زمینه‌ها مشخص است. این موضوع دیروز توسط همایون حائری معاون برقی وزیر نیرو که عملا تنها فرد باقی‌مانده از دوره قبل این وزارتخانه در کنار اردکانیان است، مورد توجه قرار گرفت. حائری که مدیرعامل اسبق شرکت توانیر نیز بوده است دیروز در قامت معاون امور برق وزیر نیرو اظهارات خود را با «ابرچالش» خواندن تامین برق در ایران آغاز کرده و گفت: « سیاست وزارت نیرو اکنون بر پایه تغییر رویه‌ها استوار است.»
او دیروز در خصوص مدیریت مصرف برق در تابستان 96 عنوان کرد: «کار بزرگی که در تابستان امسال انجام شد و باعث صرفه‌جویی بیش از 2 هزار مگاواتی برق در کشور شد در راستای سیاست بهبود بود و به همین دلیل با آنکه در کوتاه‌مدت دستاوردهای زیادی به همراه داشت، اما در بلندمدت موجب بهبود وضعیت نشد.»
نگاه مجلس چیست؟
در حالی که مسوولان وزارت نیرو به اشکال مختلف در حال ارسال سیگنال‌های لزوم «تغییر» هم در رفتار مصرف‌کننده و هم در رفتار تولیدکننده هستند، حسین امیری خامکانی از معدود چهره‌های تخصصی مجلس شورای اسلامی که برای سال‌های طولانی در حوزه سیاستگذاری برق فعالیت کرده است نیز در مراسم دیروز حضور داشت. خامکانی در این مراسم عنوان کرد که سیاست‌های برد برد در صنعت برق می‌تواند کارساز باشد. او برای مثال به لزوم استفاده از بسته‌های تشویقی برای هدایت کردن پیک بار به ساعت‌های دیگر اشاره کرد و خواستار حرکت به سوی چنین ساز و کاری شد.
اما در حالی که مدیرعامل توانیر از تبدیل شدن اصلاح تعرفه به یک «مطالبه عمومی» صحبت می‌کند و معاون برقی وزیر نیرو از «تغییر رویه‌ها» سخن می‌گوید این پرسش مطرح می‌شود که این تغییر قرار است از کدام مجاری صورت گیرد؟ به نظر می‌رسد بخشی از اظهارات روز گذشته وزیر نیرو بطور خلاصه بیانگر کلیت این مسیر است. رضا اردکانیان دیروز در حالی که از لزوم توجه به علوم اجتماعی برای اداره این وزارتخانه صحبت کرده گفته است: «کمی در صندلی‌های‌مان و محل کارمان جمع‌تر بنشینیم تا جا برای تخصص‌های دیگربرای ورود به این عرصه باز شوند.»
او در بخش دیگری از اظهاراتش که در همین زمینه قرار می‌گیرد عنوان کرده است: « ما ناگزیر از یک گفت‌وگوی سازمان‌یافته با سیاستگذاران، تصمیم‌سازان و تصمیم‌گیران، ایجاد پل‌های ارتباطی با مصرف‌کنندگان یعنی رسانه‌ها و در نهایت خود مصرف‌کنندگان در بخش‌های مختلف هستیم. ما باید این امر را یک تخصص بدانیم و باور داشته باشیم که اگر در این زمینه توفیق نداشته باشیم، مجال زیادی برای پنهان شدن پشت دیوار قیمت تکلیفی نخواهیم داشت.»
وزیر نیرو در ادامه گفته است: «نیروهای آشنا به عرصه علوم اجتماعی باید به بخش آب و برق کمک بدهند. به نحوی که موضوع اصلاح مصرف تبدیل به یک مطالبه اجتماعی شود. دیگر زمان اینکه از بالا و با توصیه و بخشنامه و یا صرفا زیرنویس در شبکه‌های تلویزیونی این مسائل ترویج شود گذشته است و باید به راه‌های جدید اجتماعی فکر کرد»
او افزوده است: « با نادیده گرفتن عرصه مسائل اجتماعی و پرداختن به ساز و کار‌های آن و ارتباط با مصرف کننده و استفاده از تجربیات سایر کشورها که در دوره‌های گذشته چنین عرصه‌هایی را طی کرده‌اند، ممکن است فرصت را از دست بدهیم.»
وزیر نیرو که پیشتر نیز برخی چهره‌های اجتماعی را به حوزه تصمیم‌گیران این وزارتخانه وارد کرده در ادامه اظهارات خود گفته است: : « موضوع وجوه اجتماعی منابع زیست‌محیطی به ویژه انرژی در کشور ما یک واقعیت انکارناپذیر است و باید در برنامه‌ها و پژوهش‌ها و سیاستگذاری‌های ما مورد توجه قرار بگیرد. باید با دانشگاه‌هایی که در عرصه‌های علوم انسانی به این قضایا می‌نگرند، ارتباط برقرار کنیم تا به وجه اجتماعی مدیریت منابع زیست‌محیطی بدون واهمه از اینکه پرداختن به این مساله ممکن است منجر به سستی در عرصه تولید شود، بپردازیم.»
