یک دبیرخانه نفتی و چند نشان
گروه انرژی| نادی صبوری- علیرضا کیانی |
بلومبرگ آذر ماه سال گذشته نوشت: « دیگر این صدای عربستان‌سعودی نیست که بیشترین اهمیت را دارد بلکه اکنون صدای کشوری غیراوپکی بیشترین اهمیت را پیدا کرده است: روسیه و علی‌الخصوص شخص ولادیمیر پوتین.» در طول 2 سال گذشته، اوپک بیش از هر زمان دیگری به یک نام که در واقع «عربستان سعودی» را نمایندگی می‌کند تقلیل یافت و روسیه نیز بر خلاف تمام سال‌هایی که تمایلی به نزدیکی به این کارتل نفتی نشان نمی‌داد، توافقی مهم را به امضا رسانده و سیگنال‌های ادامه همکاری را ارسال کرد. در این میان چند مصاحبه به ویژه از سوی الکساندر نواک وزیر انرژی روسیه و برخی متحدان عربستان در اوپک از جمله امارات، نشان می‌داد که مسکو و ریاض به دنبال شکل دادن ساختاری جدید در کارتل نفتی هستند که در آن این 2 کشور تعیین‌کننده اساسی به شمار می‌روند. حالا خالد الفالح وزیر انرژی روسیه از تاسیس یک «دبیرخانه» برای گروه اوپک پلاس صحبت می‌کند، گروهی که اگر بخواهیم تعریف الفالح از آن را مد نظر قرار دهیم عملا شامل دو کشور روسیه و عربستان است.
گفت‌وگوی بسیار مفصل خالد الفالح با خبرگزاری تاس روسیه که روز دوشنبه انجام شد، چند کارکرد مختلف داشت. این گفت‌وگو که بخش مهمی از آن بر رابطه روسیه و عربستان متمرکز بود، یک روز پس از آن منتشر شد که محمد بن سلمان ولیعهد عربستان سعودی غرب را تهدید کرد که در صورت ادامه فشارها در خصوص پرونده جمال خاشقجی روزنامه‌نگار مقتول، پشتیبانی را در جایی دیگر خواهد جست. دور از ذهن نخواهد بود که «مسکو» و «پکن» نقاطی باشند که ریاض بخواهد برای فشار آوردن به واشنگتن و اروپا به سمت آنها چرخش کند. اظهارات الفالح در این گفت‌وگو در رسانه‌های جهان نیز به نهایی کردن «شراکت استراتژیک» عربستان و روسیه تعبیر شد. شراکتی که به نظر می‌رسد سایه آن مفهوم پنجاه و چند ساله اوپک را زیر خود محو خواهد کرد. دیروز اویل پرایس نوشت که عربستان سعودی و روسیه ممکن است شراکت استراتژیک خود را نهایی کنند که برای زمان نامحدودی ادامه پیدا می‌کند و سرآغاز دوران جدیدی برای بازار نفت می‌شود.
خالد الفالح، وزیر انرژی عربستان سعودی در مصاحبه مفصلی با خبرگزاری تاس روسیه اظهار کرد که امیدوار است گروه اوپک پلاس به صورت رسمی تشکیل شود و دبیرخانه آن احتمالا در وین مستقر باشد. این پیشنهاد ممکن است تا دسامبر نهایی شود.
در گفت‌وگویی که الفالح با تاس روسیه انجام داده است، او در پاسخ به پرسش این خبرگزاری که آیا از روند توافق نفتی رضایت دارد و رهاورد آن را برای بازار نفت چه می‌داند ابتدا پیشینه‌ای از وضعیت بازار نفت بدون همکاری «مسکو-ریاض» ارایه داده و می‌گوید: «به من اجاره دهید که به چند سال پیش برگردم. در ابتدای این دهه، قیمت‌های نفت بشکه‌ای 100 دلار بود و بسیاری از افراد این قیمت‌ها را همیشگی فرض می‌کردند. تقاضا، هر چند با نرخی کمتر از زمان حال، در حال افزایش بود و عرضه و تقاضا در تعادل بودند. قیمت‌های بالای نفت به تقاضا صدمه می‌زد و ما شاهد بودیم که تقاضا تا سال 2014 بطور پیوسته در حال کاهش بود.»
او ادامه می‌دهد: « طرف تقاضای بازار نفت، هر چند با وقفه، به این تحولات پاسخ گفت. ما پیش‌تر و در دهه 1980 و دهه 2000 نیز شاهد بودیم که تقاضا با وقفه به تغییرات در عرضه واکنش نشان می‌دهد؛ درست مانند الان. در 1 دوره 3 تا 4 ساله بعد از افزایش قیمت نفت، پاسخ تقاضا را مشاهده کردیم. همچنین، ما شاهد بودیم که عرضه نیز از طریق افزایش تولید نفت خارج از ساحل و به‌خصوص تولید نفت شیل در ایالات‌متحده به تغییرات قیمتی واکنش نشان داد. در انتها، بازار نفت با عرضه بیش از حد مواجه شد و تعادل در بازار بر هم خورد. »
الفالح که در سال 2014 هنوز سمت وزارت را در دست نگرفته بود در خصوص آن زمان عنوان می‌کند: «در سال 2013 و 2014، برای ما واضح بود که بازار با شرایط موجود پایدار نخواهد ماند. در نتیجه ما شاهد بودیم که قیمت‌ها از 100 دلار در هر بشکه به 25 تا 30 دلار در هر بشکه سقوط کرد.»
مسکو و ریاض خیران اقتصاد جهان
اما قسمت‌های جالب توجه اظهارات الفاح از اینجا آغاز می‌شود. وزیر انرژی عربستان سعودی در اینجا به نوعی تلاش می‌کند روسیه و عربستان را خیرخواه اقتصاد جهان جلوه دهد. او در این خصوص عنوان می‌کند: «متعاقب این اتفاقات، ما نیز مباحثات با دوستان روسی خود را آغاز کردیم که در این میان جلسات ریاض و مسکو در سطح رهبران در کنفرانس گروه G20 در چین بسیار بارز بود. در این جلسه، ولیعهد عربستان و رییس‌جمهور روسیه، موافقت کردند که 2 کشور باید به دنیا برای رهایی از رکود کمک کنند. چرا که دنیا از رکود در عذاب بود و این تنها به تولید‌کنندگان بازنمی‌گشت، بلکه متوجه مصرف‌کنندگانی بود که از کاهش رشد صنعتی، تورم و نرخ بهره منفی متاثر شده بودند.»
این اظهارات در حالی از سوی الفالح بیان می‌شود که روسیه و عربستان به دلیل افت شدید قیمت‌ها با افت شدید درآمد روبرو شده و مشکلات زیادی را در آن زمان تجربه کردند.
الفالح در ادامه عنوان می‌کند: «بعد از ملاقات اولیه، ما باز هم با مقامات روسی دیدار کردیم. توافق به دست آمده فقط میان روسیه و عربستان نبود، بلکه 24 کشور در دسامبر سال 2016 در وین موافقت کردند اوپک‌پلاس را برای مدیریت تولید تشکیل دهند. ما با محدود کردن عرضه بازار را شوکه نکردیم، بلکه کاهش عرضه را بسیار ملایم به انجام رساندیم. نتیجه این بود در ابتدای سال جاری، بازار به تعادل بازگشت.»
وزیر انرژی عربستان می‌افزاید: « مازاد ذخایر نفتی که زمانی بسیار بالا بود و بازار را با اختلال مواجه می‌کرد از بین رفت. ذخایر هم‌اکنون به میانگین نرمال 5 ساله نزدیک شده‌اند. عرضه و تقاضا به یکدیگر نزدیک هستند و بازار در تعادل است. البته، این شرایط به کشورهای تولیدکننده نفت مانند روسیه و عربستان سعودی کمک می‌کند اما میزان نفع این شرایط برای کشورهای مصرف‌کننده نیز قابل‌توجه است.»
او با تاکید دوباره بر «کمک‌کننده» بودن عربستان و روسیه برای جهان عنوان می‌کند: « بازگرداندن بازار نفت به توازن در عمل مانند کاتالیزوری بود که به بازگشت اقتصادی جهانی به مسیر رشد و نرخ‌های رشد بالایی که در حال حاضر شاهد آنیم، کمک کرد. تمام فاکتورهای اقتصاد جهانی وضع خوبی دارند. لذا بطور خلاصه، ما از نقش روسیه حمایت می‌کنیم.»
ناجیان بازار
اما او در اینجا به پرسش اکنون چه برنامه‌ای وجود دارد پاسخ داده و می‌گوید: « چرخه فعلی نیز در حال اتمام است و در نهایت بازار نفت چرخه‌های بسیاری را به خود می‌بیند. ما می‌خواهیم عرضه و تقاضا در بلندمدت در توازن باشند. در 3 تا 4 ماه گذشته، همکاری میان من و وزیر نفت روسیه، الکساندر نواک، افزایش یافته تا عرضه نفت بیشتر شود چرا که از ماه مه نگرانی‌های بسیاری در بازار درباره کاهش عرضه نفت مطرح بود، به‌خصوص با وجود تحریم‌ها و کاهش عرضه از سوی کشورهای مانند ونزوئلا و مکزیک. نگرانی‌هایی درباره کمبود نفت وجود داشت. و اگر ما به همان سیاستی که در 1 سال و نیم گذشته داشتیم ادامه می‌دادیم، قیمت نفت دوباره به بالای 100 دلار می‌رسید. از همین رو ما در بازار مداخله کردیم.»
او ادامه می‌دهد: « ما حین نشست اقتصادی سنت‌پترز‌بورگ در ماه مه و در زمان شروع بازی‌های جام‌جهانی، مذاکراتی با وزیر نواک داشتیم. در نهایت ما تصمیم گرفتیم که زمان برای تغییر روند امور فرا رسیده است. سیاست کاهش عرضه به هدف خود رسید و حال زمان آن است که ما عرضه را به تدریج افزایش دهیم. ما توانستیم که اوپک‌پلاس را متقاعد کنیم. و از ماه ژوئن تا امروز، شاهد بودیم که تنش‌ها در بازار کمتر شد. بنابراین ما به خودمان ثابت کردیم که می‌توانیم با روسیه کار کنیم و توازن بازار را چه در زمان مازاد و چه در زمان کمبود، حفظ کنیم.»
همکاری بزرگان
الفالح در این بخش از صحبت‌های خود که بیشتر شبیه به یک سخنرانی است تا یک گفت‌وگوی مطبوعاتی، اضافه می‌کند: « از همین رو می‌خواهم تاکید کنم که با توجه به توفیق این 2 سال همکاری میان عربستان و روسیه، ما می‌خواهیم که چارچوب یک همکاری طولانی‌مدت را بنیان‌گذاریم. بازار نفت همیشه چرخه‌ای است و بدون وجود همکاری، این چرخه‌ها می‌تواند به نوسان شدید در بازار منجر شود. و مهم است که این نوسانات کنترل شوند تا تمام مشارکت‌کنندگان در بازار، علی‌الخصوص سرمایه‌گذاران، بدانند که تولید‌کنندگان بزرگ مانند روسیه و عربستان سعودی با همکاری می‌کنند تا بازار را به تعادل برسانند.»
وزیر انرژی عربستان در طول مصاحبه خود با خبرگزاری «تاس» بارها بر «بزرگ» بودن کشورهای روسیه و عربستان تاکید می‌کند.
الفالح در ادامه عنوان می‌کند: « ما اوپک پلاس را در قالب یک موافقتنامه 6 ماهه آغاز کردیم و بعد دریافتیم که این مدت برای کاستن از حجم ذخایر نفتی کافی نیست. به خصوص به این دلیل که نفت شیل امریکا رشد کرد و همچنین تولید نفت خام روسیه به دلیل اینکه شرکت‌های مختلفی در تولید دست دارند با 4 ماه تاخیر معادل 300 هزار بشکه در روز کاهش یافت. اکنون 2 سال از این همکاری می‌گذرد که در طول آن عملا روسیه 1 سال و نیم گذشته دست به کاهش تولید زد و پس از آن ما توافق کردیم که این کشور هر مقدار نفت که می‌تواند تولید کند.»
او که تاکنون چنین مصاحبه مطبوعاتی طولانی را انجام نداده بود، در بخش دیگری از صحبت‌هایش که بیشتر یک «بیانیه» به نظر می‌رسد می‌گوید: « با این وجود ما می‌خواهیم توافقنامه‌ای را برای همکاری امضا کنیم که پایان‌باز باشد. این توافقنامه تا سال 2020 یا 2021 منقضی نخواهد شد. این همکاری هدف تولید ثابت نخواهد داشت اما به ما اجازه می‌دهد اقدامات منظم را اجرایی کنیم و دیدگاهمان در مورد بازار را به اشتراک بگذاریم. نظرات ما در مورد عرضه و تقاضا و سلامت بازار، شکلی از مداخله که به آن نیاز است و مواردی از این دست در این توافقنامه خواهد گنجید»
در اینجا الفالح از تاسیس یک «دبیرخانه» صحبت کرده و می‌گوید: « اقدام جدید تاسیس یک دبیرخانه برای اوپک پلاس است. اکنون دبیرخانه اوپک به هر دو بخش اوپک و اوپک پلاس سرویس می‌دهد. ما پیشنهاد می‌کنیم که یک دبیرخانه در وین برای نزدیک بودن به اوپک تشکیل شود. البته اگر کشوری از کشورهای غیر اوپک تمایل داشته باشد به این سازمان بپیوندد ما ساز و کاری را در اوپک برای عضویت داریم، اما بسیاری از کشورها علاقه خود به کار کردن با اوپک از نزدیک بدون پیوستن به آن ابراز می‌کنند و ما به این خواست احترام می‌گذاریم. روسیه یکی از همین کشورها است.»
در حالی که به وضوح به نظر می‌رسد روسیه با سیستم «هر کشور- یک صدا» در اوپک که باعث می‌شود هیچ تصمیمی بدون اجماع قابل انجام نباشد، دارای مشکل است، وزیر انرژی عربستان با زیر پا گذاشتن اصول یک کارتل با عمر نزدیک به 6 دهه به خبرگزاری تاس می‌گوید: « مردم می‌دانند اگر ما بپذیریم که تولیدمان را 5 درصد کاهش دهیم این عدد عظیمی است. ما در طول اجرای طرح کاهش تولید، تولید نفت خام خود را روزانه 600 هزار بشکه کاهش دادیم. بنابراین وقتی ما دور میز می‌نشینیم صدای ما وزن بیشتری دارد. این باعث می‌شود اساسا رای‌گیری بی‌ربط باشد چرا که از پیش کشورها متقاعد شده‌اند.»
عربستان چه می‌خواهد؟
محمد بنسلمان شاهزاده پرحاشیه عربستان که این روزها مورد تاخت‌و تاز رسانه‌های غربی است در سال 2016 در گفت‌وگو با واشنگتن‌پست اظهار کرد که همکاری‌ها با روسیه بطور کلی در رابطه با دوستی روسیه با ایران است. این شاهزاده سعودی در آن زمان عنوان کرد: «هدف اصلی این است که روسیه تمام کارت‌های خود در منطقه را در حمایت از ایران بازی نکند». این اظهارات در زمانی مطرح می‌شد که بنسلمان هنوز وارد ماجرای پرحاشیه قتل جمال خاشقجی و موج غرب علیه خود نشده بود. امروز علاوه بر انگیزه سابق، عربستان از روسیه به عنوان یک ابزار برای ایجاد واهمه در غرب نیز استفاده می‌کند. این انگیزه‌ها باعث می‌شود عربستان کار سخت یعنی در میان گذاشتن تصمیم تولید با متحد دشمن خود در منطقه یعنی ایران را به جان بخرد.
انگیزه روسیه چیست؟
بلومبرگ زمانی که هنوز احتمال همکاری مسکو و ریاض تا این اندازه روشن و شفاف نشده بود نوشت که همراهی کرملین با کارتل نفتی انعکاسی از سیاست خارجی است که این کشور برای مقابله با اثرگذاری ایالات متحده امریکا در بخش‌های مختلف جهان اتخاذ کرده است. این سیاست خارجی در برگیرنده گستره‌ای از ابزارهای اقتصادی، دیپلماتیک، نظامی و اطلاعاتی است. ظاهرا این استراتژی که زیربنای آن منابع عظیم طبیعی روسیه به حساب می‌آید، در حال نتیجه گرفتن است. از سوی دیگر هر دو کشور روسیه و عربستان وابستگی شدیدی در درآمد خود به نفت دارند، موضوعی که باعث می‌شود مسکو به ریاض احساس نزدیکی قابل توجهی کند.
دشواری‌ها
اگرچه مسکو و ریاض حداقل در ظاهر بیش از هر زمان دیگری به یک پیوند استراتژیک نفتی نزدیک هستند اما ماجرا آنقدرها هم ساده نیست. در واقع بخشی از عواملی که برای 6 دهه مانع از پیوستن روسیه به اوپک شده بود همچنان پابرجاست . یکی از این عوامل برخی چهره‌های مطرح نفتی در روسیه از جمله «ایگور سچین»
مدیرعامل پرنفوذ شرکت رسنفت است. سچین بارها از همکاری روسیه با اوپک در راستای طرح کاهش تولید انتقاد کرد و شرکتش نیز همراهی کافی را با این طرح نداشت. در سال 2016 وقتی خبرنگاران از سچین در حاشیه یک کنگره در استانبول پرسیدند که آیا رسنفت تولید نفت خام خود را در همکاری با اوپک کاهش خواهد داد گفت: «چرا باید چنین کاری کنیم؟»
همچنین باید به این نکته توجه کرد که همکاری مسکو و ریاض در بازار نفت کارنامه قابل دفاعی ندارد. آخرین باری که سعودی‌ها و روس‌ها در رابطه با سیاست‌های نفتی با یکدیگر همکاری داشتند به سال 2001 باز می‌گردد؛ همکاری 5ساله‌ای که در سال 2004 به انتهای راه خود رسیده‌بود. چرا که مسکو در زمان زعامت ایگور یوسفوف بر وزارت انرژی روسیه، از انجام کامل تعهدات نفتی خود سرباز می‌زد و همین مساله ریاض را برآشفته می‌کرد.
