استمداد جهانی برای ریشه‌کنی ریزگردها
از چندین سال پیش که معضل ریزگردها برای نخستین‌بار برخی استان‌های ایران، به خصوص خوزستان و سیستان و بلوچستان را در برگرفت، مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور اعلام کردند، 70 درصد کانون‌های ریزگرد در خارج از مرزهای ایران قرار دارد و عملا ایران نمی‌تواند به تنهایی این معضل را حل کند. حل این بحران در گرو یک دیپلماسی منطقه‌ای و مذاکره با کشورهای همسایه از جمله ترکیه، عراق و افغانستان مطرح شد که هر کدام از آنها به نحوی ریزگردها را راهی ایران می‌کند، اما با وجود تلاش‌های بین‌المللی انجام شده از جمله چهار قطعنامه درباره گرد و غبار که از آذر 1394 در سازمان ملل تصویب شد و کنفرانس بین‌المللی گرد و غبار در تیرماه سال 1396 که به میزبانی ایران انجام شد، هنوز هم خبری از ریشه‌کن شدن این بحران نیست. چنین وضعیتی در حالی است که مسوولان سازمان حفاظت محیط زیست کشور که بر اساس مصوبه هیات دولت، مسوول رسیدگی به این مقوله است، معتقدند حذف کانون‌های ریزگرد امکان‌پذیرنیست. همچنان عراق با بهانه حضور داعش و رها شدن زمین‌های کشاورزی، ترکیه با سدسازی و افغانستان با اختصاص ندادن حقابه تالاب هامون ریزگردها را به سمت ایران روانه می‌کنند و به همین دلیل طرح‌ها و برنامه‌های ایران در زمینه حل این معضل بی‌نتیجه باقی می‌ماند. با وجود این معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست معتقد است دایره‌المعارفی از کانون‌های گرد و خاک خارجی و اینکه منشأ و اثرات آنها چیست در کشور وجود ندارد.
تهیه دایره‌المعارفی از کانون‌های
گرد و خاک خارجی
مسعود تجریشی درباره نقش دیپلماسی در مقابله با کانون‌های گرد و خاک منطقه‌ای گفت: در حال حاضر تمام کشورهای حاشیه خلیج فارس قربانی گرد و خاک هستند و از آنجا که آمار دقیقی در خصوص کانون‌های گرد و خاک منطقه‌ای در دست نداریم، از سازمان هواشناسی درخواست کردیم تا در خصوص شناسایی کانون‌های بین‌المللی اقداماتی را انجام دهد.
در شرایط فعلی دایره‌المعارفی از کانون‌های گرد و خاک خارجی و اینکه منشأ و اثر آنها چیست در کشور وجود ندارد و در حال تجهیز ایستگاه‌های اهواز و ارومیه هستیم تا بتوانیم منشأ این کانون‌ها را تشخیص دهیم. همچنین تعیین کنیم؛ ضخامت گرد و خاک و اندازه ذرات چقدر است. فعالیت‌هایی در سال جاری شروع شده و قرارداده‌هایی با سازمان‌های مربوطه منعقد شده و انتظار داریم، در شش الی ۷ ماه آینده بتوانیم به نتایج خوبی دست پیدا کنیم.»
معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به مطالعات سال‌های گذشته در خصوص کانون‌های گرد و خاک بین‌المللی افزود: “ براساس مطالعاتی که در ۴ الی ۵ سال گذشته انجام شده است، بخش‌هایی از عربستان، سوریه و عراق کانون‌های فعال در غرب و جنوب ایران هستند.
همچنین تالاب هامون که تبدیل به یک کانون گرد و خاک شده ایران، پاکستان، افغانستان و بخشی از کشورهای حاشیه دریای عمان را تحت تاثیر قرار می‌دهد، از سوی دیگر کانون قره‌قم در کشور ترکمنستان که حدود دو سال است، فعال شده بخش‌هایی از شمال شرقی کشور را تحت تاثیر قرار می‌دهد. اقداماتی که در حال حاضر باید انجام شود؛ علت‌یابی ایجاد این کانون‌‌هاست.
برخی از علل این کانون‌ها به ویژه در عراق و سوریه می‌تواند ناشی از این باشد که در سال‌های اخیر با حضور داعش در این منطقه کشاورزی رها شده است. همچنین توده‌های کم‌فشار در لایه‌های پایینی مستقر و باعث شده که با وزش باد خاک‌ها جابه‌جا شوند. همچنین این مساله می‌تواند ناشی از این باشد که ورودی آب به داخل تالاب‌ها و رودخانه‌هایی که تالاب‌ها را تغذیه می‌کنند، کاهش پیدا کرده باشد.»
او با بیان اینکه بسیاری از پدیده‌هایی که امروز منطقه با آن درگیر است، مختص یک کشور نیست، بیان کرد: “ گرد و خاک در حال حاضر به یک معضل جهانی تبدیل شده است. ممکن است برخی کانون‌ها در چین باعث ایجاد گرد و خاک شود و تا فلوریدا در امریکا برسد.
گرد و خاک به یک پدیده فراکشوری تبدیل شده و برای حل این معضل باید از کمک همه سازمان‌های بین‌المللی استفاده کرده و نقش و اقدامات کشورها را در مقابله با آن مشخص کرد.
به غیر از عربستان که در حال حاضر هیچ آبی ندارد تا آن را کنترل کند؛ مشکلات عراق، سوریه، ترکیه ایران و افغانستان می‌تواند مساله آب، گرم شدن زمین و کاهش بارش‌ها باشد که بخشی از آن ناشی از فعالیت‌های انسانی و بخشی دیگر به دلیل تغییرات اقلیم مربوط است و لازم است که توسط نهادهای بین‌المللی تمامی این عوامل بررسی شود.افغانستان نیز با خشکسالی شدید و متوالی روبرو بوده و ضعف دولت مرکزی باعث شده آب بیشتری را برداشت کند و در اینجا لازم است دیپلماسی آب وارد شده و آنچه که در توافق‌نامه‌ها تعیین شده است را پی بگیرد.»
زمانبندی 5 ساله برای مقابله با کانون‌های گرد و خاک خوزستان
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به اینکه در حال حاضر کانون‌های بحرانی در اهواز شناسایی شده است، گفت: « امسال بارش‌ها مناسب بود و بادهای شدید در منطقه نداشتیم و ۶۰ درصد کانون‌هایی که در اهواز تولید گرد و خاک می‌کردند مدیریت شده‌اند. البته برای اینکه پوشش گیاهی در این منطقه به حدی برسد که بتواند مانع گرد و خاک شود نیاز به ۵ الی ۶ سال است.»
تجریشی افزود: « با توجه به اینکه سال گذشته مجلس شورای اسلامی فقط برای مقابله با گرد و خاک در خوزستان بودجه تعیین کرده است در حال حاضر نیز تلاش می‌کنیم کانون‌ها را اولویت‌بندی کنیم و بطور حتم تا پایان سال علت همه کانون‌ها گرد و خاک در این منطقه مشخص خواهد شد. برخی از این کانون‌ها به دلیل این است که در بالادست منطقه سد ساخته شده است و آب‌ها رها نمی‌شود از همین رو تلاش می‌کنیم با فشار به وزارت نیرو رهاسازی از سدها به صورت سیلابی انجام شود.»
او با اشاره به ساخت سد مارون و ایجاد کانون‌های گرد و خاک در پایین دست سد بیان کرد: جنوب شرق اهواز عمدتا مکان‌هایی است که به دلیل ساخت سد مارون تبدیل به کانون گرد وخاک شده‌اند و سیلاب‌ها پس از ساخت این سد دیگر به این منطقه نمی‌آیند بنابراین می‌توانیم با رها کردن آب به صورت سیلابی در این منطقه مانع گرد وخاک شویم و اگر به صورت سیلابی آب در این منطقه رها نشود قطعا گرد و خاک آن ادامه خواهد داشت، بنابراین وزارت نیرو باید با همکاری لازم را داشته باشد.
فقط ۲۰ میلیون لیتر مالچ در کشور داریم
معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست با بیان اینکه در برخی موارد با کانون‌های گرد و خاک مواجه نیستیم، بلکه با شن‌های روان روبرو هستیم، گفت: «برای مقابله با شن‌های روان باید از مالچ استفاده کنیم و در کل فقط ۲۰ میلیون لیتر مالچ در کشور داریم و در همه نقاطی که با شن‌های روان روبرو هستیم باید از این مالچ استفاده شود.
بنابراین ظرفیت تولید مالچ محدود است و این محدودیت باعث می‌شود قدرت عملیاتی بالایی نداشته باشیم.»
او افزود: « عدم رهاسازی آب به صورت سیلابی، عدم غرق و چرای بی‌رویه، محدودیت‌‌های مالچ‌پاشی و تغییرات اقلیم در کشور که باعث کاهش بارش و افزایش دما شده، باعث می‌شود پوشش گیاهی در این مناطق شکل نگیرد، بنابراین شرایط مطلوب نیست و باید تمام هم و غم و تلاش خود را به این سمت ببریم که در اطراف شهرها بتوانیم کانون‌های گردو خاک را کنترل و مدیریت کنیم بطور قطع هیچ‌وقت نمی‌توانیم آن را بطور کامل حذف کنیم، اما می‌توانیم تواتر، شدت و آثار آن را کاهش دهیم و برای انجام این اقدامات همان ظرف زمانی ۵ تا ده سال نیاز است تا به موفقیت برسیم و اقدامات اثربخش باشد.»
