تحلیل

حل مسائل اقتصادی در گرو اتخاذ رویکرد اجتماعی است

تعمیق و گسترش مسائل اقتصادی جامعه و ضرورت چاره‌اندیشی برای برون رفت از آنها نیازمند فراتر رفتن از نسخه‌های اقتصادی صرف و در پیش گرفتن رویکردهای اجتماعی-اقتصادی و فرهنگی-اقتصادی است. با وجود تغییر نگاه جهان به موضوع توسعه و دوری از یکجانبه نگری اقتصادی در برنامه‌های توسعه و تأکید بر رویکرد چند جانبه گرایی به ویژه اهمیت موضع‌های اجتماعی و فرهنگی، به نظر می‌رسد درِ برنامه‌های توسعه کشور تنها بر پاشنه اقتصاد می‌چرخد. امروزه با وجود مسائل و مشکلات اجتماعی از یک طرف و حتی اجتماعی بودن بخش زیادی از دلایل و علل مشکلات اقتصادی، جایگاه رویکردهای اجتماعی و فرهنگی در حل معضلات اقتصادی مغفول مانده است.  این در حالی است که در عالم واقع پدیده‌های جامعه در هم تنیده و قابل تفکیک نیستند. بنابر این لازم است که به ویژه در حوزه سیاست‌گذاری و ارایه راه کارهای اقتصادی از رویکردهای اجتماعی و فرهنگی غافل نشویم. اهمیت در پیش گرفتن رویکرد اجتماعی در حل مشکلات کشور و در واقع اجتماعی کردن همه مسائل اعم از اجتماعی و اقتصادی باعث شد تا پژوهشگر ایرنا در این رابطه به گفت‌وگو با یکی از متخصصان حوزه جامعه‌شناسی اقتصادی بپردازد.

دکتر حمزه نوذری استاد دانشگاه خوارزمی و رییس بخش کارآفرینی این دانشگاه در گفته‌های خود به اهمیت جامعه‌شناسی اقتصادی و لزوم توجه به راه کارهای جامعه شناسان در حل مشکلات اقتصادی کشور می‌پردازد.

  پدیده‌های اقتصادی صرفا  اقتصادی نیستند

نوذری در ابتدای سخنان خود گفت: برگزاری نشست‌هایی که در سطوح مختلف با محوریت مسائل اقتصادی انجام می‌شود ما را با این سوال روبه رو می‌کند که آیا پدیده‌های اقتصادی صرفا اقتصادی هستند و مسائل اقتصادی راه کارهای اقتصادی دارد؟ آیا بازار پدیده‌ای صرفا اقتصادی و دارای نتایج اقتصادی است یا نهادی اجتماعی و دارای پیامدهای اجتماعی است؟جامعه‌شناسی از زمان شکل‌گیری‌اش تبیین‌های متفاوتی از کنش و نهادهای اقتصادی نسبت به علم اقتصاد متعارف داشته است.  جامعه‌شناسی اقتصادی تلاشی است برای فهم رفتار اقتصادی، روندها و پدیده‌های اقتصادی در ساختار و زمینه اجتماعی بزرگ‌تر. به عبارتی از منظر جامعه‌شناسی برای درک مسائل اقتصادی باید به مکانیزم‌های اجتماعی که تسهیل‌کننده و شکل‌دهنده سازوکارهای اقتصادی است رجوع کرد. فهم مشترک، سازمان‌ها، ساختار حاکمیتی، شبکه روابط اجتماعی نقش علی در پدیده‌های اقتصادی دارند که به‌طور معمول در مدل‌های اقتصادی در نظر گرفته نمی‌شود.

  انواع پدیده‌های اقتصادی

وی در ادامه به انواع پدیده‌های اقتصادی از دیدگاه ماکس وبر جامعه شناس آلمانی و یکی از بنیانگذاران جامعه‌شناسی اشاره کرد و افزود: وبر پدیده‌های اقتصادی را به سه دسته تقسیم می‌کند پدیده‌های صرفا اقتصادی، پدیده‌های مربوط به اقتصاد و پدیده‌های مشروط به اقتصاد. پدیده‌های مربوط به اقتصاد اشاره دارد به پدیده‌های غیر اقتصادی که پدیده‌های اقتصادی را متاثر می‌سازند. پدیده‌های مشروط به اقتصاد شامل پدیده‌هایی غیر اقتصادی می‌شود که تحت تاثیر پدیده‌های اقتصادی قرار می‌گیرد. همه این عرصه‌ها در جامعه‌شناسی اقتصادی مورد بررسی قرار می‌گیرد. کنش اقتصادی، بازار و بنگاه از منظر جامعه‌شناسی پدیده‌های اجتماعی هستند. برای روشن شدن بحث و تفاوت جامعه‌شناسی اقتصادی از علم اقتصاد کلاسیک و نوکلاسیک بازار به عنوان مهم‌ترین سازوکار هماهنگ‌سازی جامعه مدرن را مثال می‌زنم.

  بازار به مثابه نهادی اجتماعی

این استاد دانشگاه در ادامه صحبت‌هایش به بازار به عنوان نمونه‌ای از پدیده‌های اقتصادی اجتماعی اشاره می‌کند و می‌گوید: در علم اقتصاد بحث بازار آزاد همراه با مفاهیمی همچون سازوکار قیمت، تعادل، مبادله بازاری، رقابت مطرح می‌شود که دارای پیامدهای اقتصادی مانند تخصیص بهینه منابع است. پس بازار سازوکاری صرفا اقتصادی است. اما جامعه‌شناسی اقتصادی بازار را به عنوان نهادی اجتماعی معرفی می‌کند که ابعاد اجتماعی دارد. در بازار شبکه روابط اجتماعی کنشگران بسیار مهم است. تحقیقات جامعه شناسان نشان داده است مکانیزم‌های بازاری مجزا از سایر مکانیزم‌های تخصیص منابع مانند قدرت، منزلت عمل نمی‌کند. بازار نهادی اقتصادی صرف نیست بلکه فضای اجتماعی است که حک شده در شبکه روابط اجتماعی، مقررات و فرهنگ سیاسی هر کشور است. شرکت‌ها و افراد درگیر در هر بازار بیش از دغدغه رقابت به دنبال ثبات و کنترل رقابت و منابع هستند.

  لزوم توجه به جامعه‌شناسی اقتصادی

وی در نهایت به جایگاه جامعه‌شناسی اقتصادی در کشور پرداخته و اظهار داشت: در ایران هر سال افراد زیادی دانش‌آموخته جامعه‌شناسی اقتصادی می‌شوند و رساله‌های متعددی در حوزه بازار و بنگاه از منظر جامعه‌شناسی نوشته می‌شود و استادان بسیاری در این حوزه مشغول آموزش و پژوهش هستند. شایسته است در نشست‌هایی که با موضوع تحلیل مسائل اقتصادی برگزار می‌شود از جامعه شناسان اقتصادی دعوت شود تا از زاویه متفاوتی مشکلات اقتصادی را تبیین کنند.