ممانعت از کوه خواری با ایجاد کمر بند سبز
گروه راه و شهرسازی| آزاده کاری |
سال ٩٣ برای نخستین‌بار واژه کوه‌خواری به ادبیات کشور اضافه شد. اما پیش از آن سال‌ها بود که کوه‌های بسیاری آماج حمله بودند، ولی کسی از آنها نمی‌گفت. نه از تکه‌تکه شدن‌شان صحبت می‌شد و نه برداشت از آنها برای کسی مهم بود. همان سال قباد افشار، رییس وقت سازمان امور اراضی کشور از کوه‌خواری به عنوان پدیده‌ای جدید نام برد وگفت: «تغییر کاربری کوه‌ها و تپه‌ها در برنامه زمین‌خواران قرار گرفته است و در اطراف کلانشهرها دیده می‌شود که کوه‌ها را به عرصه‌های مسکونی و دیگر کاربری‌ها تبدیل می‌کنند.» او همان زمان هشدار داد که تمام مناطق استان‌های تهران، مازندران، گیلان، البرز، قزوین، گلستان و حاشیه شهرهای بزرگ مانند اصفهان، مشهد، شیراز و تبریز در معرض تهدید و تغییر کاربری زمین‌های کشاورزی و پدیده کوه‌خواری قرار دارند.
سازمان امور اراضی کشور می‌گوید، کوه‌خواری تعریف حقوقی، فنی و تخصصی مشخصی ندارد و حتی برای زمین‌خواری هم مفهوم و تعریف دقیق حقوقی و فنی نداریم تا بتوانیم دسته‌بندی کنیم و بگوییم زمین‌خواری از این ارتفاع از سطح دریاست و بعد از آن می‌شود کوه‌خواری و به همین دلیل هم در سازمان امور اراضی این بخش نه متولی مشخصی دارد و نه آمار دقیقی از تعداد کوه‌های ویران‌شده وجود دارد. اوضاع در سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری که متولی این بخش است هم متفاوت است و این سازمان هم آمار دقیقی ندارد.
دماوند و کوه‌های اطراف تهران از جمله اصلی‌ترین مناطق درگیر در کوه‌خواری‌اند. مناطق شمالی تهران بر دامنه البرز جنوبی بنا شده‌اند و آب و هوای مطلوب آن باعث شده تا بسیاری از مردم برای خرید خانه در این مناطق تشویق شوند. به دلیل محدودیت زمین و قیمت بسیار بالای آن عده‌ای فرصت طلب با ایجاد رابطه و پرداخت وجوه پنهانی به حریم کوه تجاوز کرده و با تخریب آن و ساخت آپارتمان و ویلا کوه خواری می‌کنند.
نمونه‌های بسیاری از کوه خواری در اطراف تهران وجود دارد. در سال 1387 در شمال منطقه جماران با تراشیدن کوه و صاف کردن زمین‌های آن منطقه‌ای به نام ایجادیه احداث شد و اولین بنای ساخته شده توسط شرکت نفت ایران ثبت شد. سپس بسیاری از سرمایه‌گذاران با یورش به این منطقه ظرف مدت 5 سال آنجا را از یک محیط طبیعی به یک منطقه مسکونی بدل کردند. منطقه ایجادیه که با کوه خواری و زمین خواری‌های گسترده انجام شده است از نظر قانون شهرداری هیچ اشکالی ندارد و روی کاغذ همه‌چیز درست و حساب شده است، اما زمانی که از نزدیک این منطقه تهران را مشاهده می‌کنید خواهید دید این زمین مرتفع قطعا جز منابع طبیعی بوده که اینچنین مورد تجاوز قرار گرفته است.
کوه خواری در دربند، دارآباد و کوهپایه‌های شمالی شهر تهران نیز در معرض دید عموم و به راحتی انجام می‌شود. آخرین نمونه آن هم ویلای مجللی است که در منطقه اوشان تهران خبرساز شد و عکس آن در شبکه‌های مجازی دست به دست چرخید. البته ظاهرا هیچ کس حاضر نیست مسوولیت این تخلف را بپذیرد. هر چند بر اساس اصل 45 قانون اساسی کوه‌ها، رودخانه‌ها، جنگل‌ها و غیره جزو منابع ملی کشور به‌حساب می‌آید، اما به گفته علی کیان مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری استان تهران صاحب این ویلا سند دارد اما این سند مربوط به دهه 80 است و پیگیری‌های منابع طبیعی استان نیز برای اینکه سند به اسم منابع طبیعی شده شود به جایی نرسیده است. به گفته علی کیان مکاتباتی برای اخذ سند منابع طبیعی این اراضی انجام شده، اما معلوم نیست که چرا اداره ثبت منطقه اعلام کرده است که در آنجا نمی‌تواند سند برای منابع طبیعی صادر کند.
در واقع با اشباع تهران از ساخت و ساز؛ مشکلات تهران از قبیل ترافیک و آلودگی هوا، زمین‌های اطراف تهران مورد توجه مافیای ساخت و ساز قرار گرفت. اکنون کوهپایه‌های البرز در لواسانات که بطور سنتی منطقه ییلاقی تهران محسوب می‌شود، کارکردی متفاوت برای مافیای ویلاسازی پیدا کرده‌اند. با عبور از جاده دیزین به شمشک و در حریم جاده متوجه ساخت و سازهای مختلف و تخریب بی سابقه و سریع کوهستان و باغات خواهید شد. شمشک و دیزین امروزه عملا یک کارگاه ساختمانی عظیم و شبانه روزی «کوه خواری» است و بافت سنتی این ییلاق سنتی به سرعت در حال تغییر است.
کوه خواری در بیانات رهبر انقلاب هم مورد شماتت قرار گرفته است. ایشان پدیده زمین خواری و اخیرا کوه‌خواری و ساخت و ساز در ارتفاعات را از دیگر مسائل رنج آور و اسف بار دانستند و تاکید داشته‌اند در قانون، اینگونه اقدامات جرم تلقی شوند و افراد سوءاستفاده‌کننده بی‌هیچ اغماضی مورد تعقیب قضایی قرار گیرند و اگر در دستگاه‌ها نیز کوتاهی انجام گیرد، باید با عوامل این کوتاهی هم به‌شدت برخورد شود.اما کوه خواران با نادیده گرفتن بسیاری از ضوابط همچنان در مسیر غلط خود حرکت می‌کنند و این درحالی است که در دوره‌های گذشته هیچگاه شهرداری تهران برای مقابله با این پدیده زننده اقدامی جدی انجام نداد.
در گزارش کمیسیون اصل 90 نیز آمده است: «زمین‌خواری، جرم پیچیده‌ای است که دست‌های زیادی در پس آن دیده می‌شود، برخورد قاطع قضایی می‌تواند این دست‌ها را قطع کند. هرچند به نظر می‌رسد سازمان‌های دولتی باید در واگذاری‌ها دقت کنند تا زمین‌ها و مستغلات به نام مردم و کام زمین‌خواران رها نشود.»
مدت‌هاست بر لزوم مبارزه با زمین خواری تاکید می‌شود اما همچنان شاهد هستیم بستر و کوهپایه کوه‌ها محل تاسیس برج‌های چند طبقه می‌شود. حتی از پارک‌های ملی و حیات وحش نمی‌گذرند و زمین‌ها تکه تکه شده و در آن ویلا و ساختمان سبز می‌شود. هر از چند گاهی چند بنا تخریب می‌شود ولی شبانه و به جای آن چند بنای جدید سبز می‌شوند.
محمد سالاری، رییس کمیسیون معماری و شهرسازی شورای شهر تهران در خصوص صحبت‌های شهردار تهران مبنی بر انجام اقدام‌هایی در شمال تهران به منظور پیشگیری از کوه خواری گفت: شهردار با معاونت خدمات شهرداری و سازمان بوستان‌های شهرداری تهران جلسه‌ای برگزار کرده و به آن دستوراتی داده است مبنی بر اینکه به منظور جلوگیری از توسعه شهرتهران در محدوده‌های شمال، شمال شرق و شمال غرب تهران کمربند سبزی را با غرس نهال و درخت ایجاد کنند که به هیچ عنوان امکان توسعه شهر و تخلفات ساختمانی در خارج محدوده طرح تفصیلی تهران امکان پذیر نباشد.
وی با بیان اینکه ما نیز در کمیسیون معماری و شهرسازی از این اقدام حمایت می‌کنیم، ادامه داد: در دوره مدیریت شهری گذشته نیز در محدوده‌هایی از شمال شرق تهران چنین درختکاری‌هایی انجام شد که تاثیر بسیار خوبی بر عدم توسعه شهر تهران در خارج از محدوده طرح تفصیلی داشت. این موضوع یکی از مطالبات جدی مقام معظم رهبری و مردم بوده است.کوه‌های البرز یک سرمایه اقلیمی ارزشمند برای تهران است و باید بدون هیچ مداخله انسانی و بدون هیچ گونه دخالتی از آن صیانت شود.
رودخانه قدیمی و زیبای دارآباد از اماکن تفریحی تهران است که به پارک ملی نیز تبدیل شده است ولی به تازگی چندین نفر با تسطیح اراضی ساحل رودخانه و کشیدن فنس، ضمن تصرف بستر رودخانه دارآباد این محل را به ملک شخصی تبدیل کرده‌اند، اقدامی که در نگاه اول کاملا تخلف آن مشخص است و قابل پیگیری است. سالاری درباره اراضی دارآباد که با قطع درختان آن قصد ساخت و ساز در آن دارند نیز گفت: در این خصوص گزارشی به دفتر ما آمده است اما اکنون اطلاعات دقیقی درباره آن ندارم.
زهرا نژاد بهرام، عضو هیات رییسه شورای شهر و عضو کمیسیون معماری و شهرسازی شورا نیز در این باره به «تعادل» گفت: کوه خواری واژه جدیدی است که به ادبیات شهری اضافه شده است. سال‌هاست که طبق مقررات نباید در ارتفاع 1800 متر ساخت و ساز انجام شود اما متاسفانه به دلیل بالا بودن قیمت زمین و به دلیل موقیعت سوق الجیشی که مناطق شمالی شهر دارند اکنون زمین‌ها تمام شده و به کوهپایه رسیده‌اند و کوه را تخریب می‌کنند در آن ساخت و ساز می‌کنند.
این عضو هیات رییسه شورای شهر ادامه داد: مبانی قانونی زیادی در این زمینه وجود دارد و باید از قانون حراست شود. در این خصوص خلأ قانون نداریم . قانون وجود دارد اما زیر پا گذاشته می‌شود. وی افزود: مهم‌ترین راه جلوگیری از کوه خواری این است که درباره آن آگاهی بخشی عمومی صورت گیرد و نیز تمام مراجع ذی صلاح نسبت به قانون وفادار باشند.
وی تصریح کرد: در تمام دنیا روند به این شکل است که برای حفظ حریم شهر از ظرفیت سبزکردن حریم شهر استفاده می‌کنند. شهرداری تهران نیز در نظر دارد برای حفظ حریم شهر از شرقی‌ترین منطقه تا غربی‌ترین منطقه تهران را به عمق 300 تا هزار متر نوار سبز احداث کند.شاید که این درختان بتوانند حریم ارتفاع 1800متر را حفظ کنند.
اما کوه خواری تبعات و پیامدهایی برای شهر دارد که تاثیر آن در آینده مشخص می‌شود. زیرا با تجاوزی که صورت می‌گیرد یک اکوسیستم نابود می‌شود و خسارات جبران‌ناپذیری به وجود می‌آید. یکی از این اتفاقات بسیار معروف احداث اتوبان یاسینی و در امتداد آن جاده سرخه‌حصار بود. تا قبل از احداث این جاده تعداد زیادی گرگ و روباه برای شکار به مناطق جنوبی حرکت می‌کردند، در زمستان به دلیل سرمای شدید در ارتفاعات شکار و شکارچی به جنوب آمده و با ایجاد تعادل زیستی به بقای خود ادامه می‌دادند اما با احداث این جاده مسیر ارتباطی حیوانات بخش شمالی با جنوبی قطع شد و پس از آن تعداد بسیاری از حیوانات قسمت‌های شمالی به دلیل سرما جان خود را از دست دادند. این مثال کوچک نشان می‌دهد زمین خواری و کوه خواری تا چه میزان خسارت بار است. زیرا با نابودی بخشی از زیست بوم منطقه حیوانات زیادی جان خود را از دست می‌دهند.
نسیم طواف زاده، کارشناس محیط زیست در گفت‌وگو با «تعادل» درباره این پیامدها صحبت کرد و گفت: یکی از اتفاقاتی که می‌افتد این است که مسیر مراتع حاشیه شهرها را از دست می‌دهیم. شاید این مراتع به لحاظ چرا اهمیت نداشته باشند اما به لحاظ تولید اکسیژن و برقراری تعادل در هوای شهر بسیار مهم‌اند. از سوی دیگر ساخت و سازهای بلندمرتبه در کوهپایه‌ها می‌تواند کریدورهای هوایی را تحت تاثیر قرار دهد. این موضوع بر جهت بادهای غالب، آلودگی هوا و تغییرات جوی این مناطق تاثیرگذار است.
طواف‌زاده ادامه داد: اغلب این ویلاها و ساختمان‌ها بر روی شیب‌هایی ساخته شده‌اند که به یک رودخانه منتهی می‌شوند و در بسیاری موارد آلودگی ناشی از فاضلاب منجر به آلودگی آب رودخانه‌ها می‌شود. زیرا آنچه به عنوان سیستم فاضلاب به خصوص در شهر تهران وجود دارد کاملا دقیق نیست . ضمن اینکه همه مناطق تهران نیز به این سیستم مجهز نشده‌اند. در مجموع می‌توان گفت با گسترش سطح شهر به غیر از مسائل زیست محیطی پایداری شهر نیز تحت تاثیر قرار می‌گیرد.
این کارشناس محیط زیست درباره استفاده از تجربه کشورهای دیگر توضیح داد: دراین خصوص می‌توان از تجربیات مثبت و منفی کشورهای دیگر درس بگیریم. برای مثال، در بسیاری از شهرهای دنیا خارج از فضای شهر و نقشه‌هایی که برای شهر تدوین شده امکان خرید زمین و ساخت و ساز وجود ندارد. کاربری اراضی نیز به این آسانی قابل تغییر نیست.یکی از مسائلی که در کشور ما خیلی جدی گرفته نمی‌شود، توسعه و گسترش حاشیه نشینی است که ابتدا ساخت و سازهای بی‌ضابطه در منطقه‌ای شکل می‌گیرد و بعد مدیریت شهری را موظف می‌کنند به آنها خدمات ارایه دهد بنابراین مهم‌ترین موضوع این است که خرید و فروش در این مناطق محدود شود و اجازه ساخت و ساز نیز به متقاضیان داده نشود.
وی یکی دیگر از موضوعات مورد بحث دراین زمینه را توجه به آمایش سرزمین دانست و تصریح کرد: باید تکلیف خود را با آمایش سرزمین مشخص کنیم آیا بنا داریم بر اساس آمایش سرزمین عمل کنیم یا خیر. باید دید در طرح‌های آمایش سرزمین برای این مناطقی که اکنون در آن ساخت و ساز می‌شود چه برنامه‌ای دیده شده است. طرح آمایش سرزمین باید از حالت کتابچه‌ای که داخل کتابخانه است بیرون آید و در بحث‌های اینچنینی مورد استفاده قرار گیرد.
وی در پاسخ به اینکه آیا کوه خواری جرم انگاشته می‌شود یا خیر توضیح داد: در برخی موارد کوه خواری به عنوان جرم شناخته شده است.برای مثال آنچه در گردنه حیران استان گیلان رخ داده و با فروش اراضی ملی ساخت و سازها در این منطقه رونق گرفته بود به عنوان جرم شناخته شد و مراحل قانونی و قضایی آن جاری شد. اما مساله مهم این است که خود جرم انگاری به نوعی درمان پس از اتفاق حادثه است.یعنی منتظر باشیم که جرمی رخ دهد و بعد آن را از طریق مراجع قضایی پیگیری کنیمپیشنهاد من این است که قبل از وقوع جرم موانع قانونی و حقوقی بسیاری پیش روی متخلفان قرار دهیم تا امکان تخلف را نداشته باشند. اکنون در بسیاری بحث‌ها قوانین داریم اما نحوه پرداختن به این قوانین باید تغییر کند.
