از سرقت سطل زباله تا مخاطرات طلای کثیف

گروه راه وشهر‌سازی| آزاده کاری |

بعد از سرقت سیم‌های برق و دریچه‌های فاضلاب و تاسیسات شهر تهران این‌بار نوبت سطل‌های زباله رسیده است که ناپدید شوند. طبق مشاهدات عینی یکی از شهروندان سطل‌های زباله مستقر در خیابان فاطمی در یک شب ناگهان ناپدید شده‌اند و کارگر شهرداری نیز دلیل این امر را سرقت سطل‌ها اعلام کرده است. با توجه به بزرگ بودن سطل‌های زباله و نیز سنگین بودن و ارزشمند بودن آنها، به نظر می‌آید، این یک سرقت سازماندهی شده باشد و چنانچه این روند ادامه پیدا کند، ممکن است به یکی از چالش‌های شهرداری تبدیل شود. البته این‌بار اول نیست که سطل‌های زباله در تهران به سرقت می‌روند. در سال 94 نیز سرقت سطل‌های زباله در محله یافت آباد تهران خبرساز شده بود. ظاهرا سارقان سطل‌های زباله را از این منطقه دزدیده و به شهرداری منطقه همجوار می‌فروختند که کار به دادگاه کشید. چندی پیش نیز خبر دستگیری سارقان باکس‌های زباله در صالحیه بهارستان منتشر شد و معاون خدمات شهری شهرداری صالحیه عنوان کرده که نزدیک به ۲۰ سطل زباله از معابر شهر صالحیه به سرقت رفته بود.

به گزارش تعادل، هر چند اعضای کمیسیون خدمات شهری شورای شهر تهران از این موضوع اظهار بی‌اطلاعی کردند اما زهرا صدر اعظم نوری، رییس کمیسیون سلامت و محیط زیست شورا اطلاع داد که این موضوع را پیگیری می‌کند.

در این حال، به نظر می‌رسد در کنار رقابت پنهان برخی افراد و گروه‌ها برای ذخیره‌سازی و فروش بخش‌های ارزشمند زباله‌های شهری، گروهی سودجو به دنبال جمع‌آوری و فروش سطل‌های زباله هستند. اما گذشته از سرقت سطل‌های زباله، وجود این سطل‌ها سر کوچه‌ها و خیابان‌ها علاوه بر اینکه چهره نازیبایی به شهر داده است، سلامت شهروندان را نیز تهدید می‌کند. در گذشته زباله‌ها از در منازل جمع‌آوری می‌شد و به مردم آموزش داده شده بود که راس ساعت 21 زباله‌هایشان را بیرون بگذارند. اما با آمدن سطل‌های بزرگ مکانیزه، این قانون عرفی زیر پا گذاشته شد و در هر ساعتی که از کنار سطل‌ها رد بشویم آنها را پر از آشغال می‌بینیم. هر چند ماموران شهرداری در ساعت مقرر اقدام به جمع‌آوری زباله‌ها می‌کنند و حتی به گفته مدیرعامل سازمان پسماند در برخی مناطق جمع‌آوری زباله‌ها دو بار در روز صورت می‌گیرد، اما تجربه شهرهای پیشرفته نشان از این دارد که این روش چندان صحیح نیست. برخی کارشناسان اعتقاد دارند روش‌های قبلی جمع‌آوری زباله‌ها بهتر از استقرار سطل‌های مکانیزه بزرگ زباله در کوچه و خیابان‌ها است. محمد حقانی، عضو شورای چهارم شهر تهران از جمله این کارشناسان است.

حقانی در گفت‌وگو با «تعادل» در این باره گفت: به نظرم راه درست جمع‌آوری زباله این است که در هر خانه‌‌ای دو سطل زباله برای جمع‌آوری زباله‌های‌تر و خشک وجود داشته باشد و زباله‌های خیس هر شب ساعت 21 جمع‌آوری شوند. مانند آنچه در گذشته وجود داشت و سر هر کوچه سطل‌های زباله کوچکی وجود داشت که مردم راس ساعت معین زباله‌های خودرا داخل آن می‌ریختند. زباله‌های خشک هم هفته‌ای 2 یا 3 بار جمع‌آوری شوند. وی ادامه داد: اصولا اینکه زباله‌ها هر شب جمع‌آوری شوند، کار درستی نیست. هر چند متاسفانه حمل زباله به روز هم کشیده شده و گاهی شاهد بوده‌ایم که شهرداری هنگام روز نسبت به جمع‌آوری زباله‌ها اقدام کرده است.

وی با بیان اینکه فعالیت شهرداری در حوزه پسماند را خیلی مثبت نمی‌بینم، تصریح کرد: درباره زباله‌های معمولی باید بگویم تفکیک از مبدا توسط خود مردم انجام می‌شود و این نوعی مشارکت‌پذیری مردم است. هر چند در کشورهای دیگر شیشه، مقوا و آهن را نیز جدا می‌کنند، اما در کشور ما همین که زباله‌های خشک و‌‌تر از مبدا جدا شوند، کار مهمی است. لازمه تفکیک از مبدا این است که مخازن زباله از سطح شهر جمع شود. در این صورت، هم مردم از بوی بد ناشی از آن راحت می‌شوند و هم هزینه‌های زیاد ناشی از شست‌وشوی مخازن حذف می‌شود و هزینه‌ها صرف موارد مهم‌تر می‌شود.

  کارنامه تولید زباله در پایتخت

براساس اطلاعات کلانشهر تهران، هر فرد تهرانی بطور متوسط سالانه 6 برابر وزن خود زباله تولید می‌کند. این اطلاعات نشان می‌دهد که متوسط سرانه زباله تولید شده در تهران ۳۲۰ کیلوگرم و ارزش روزانه زباله تولید شده در تهران ۱۸۰ میلیون تومان است. سرانه تولید روزانه زباله در جهان ۲۵۰ تا ۳۰۰ گرم عنوان شده که در ایران این عدد برابر با ۶۰۰ گرم است. طبق مطالعات انجام شده زباله تولید شده در شمال شهر تهران حداقل 2 برابر میانگین آن در سطح کشور و 4 برابر استاندارد جهانی است. تعداد دفعات جمع‌آوری زباله در تهران 2 تا 3 بار در روز است که این مقدار در کشورهای جهان ۲ تا ۳ بار در هفته است. مساله مدیریت پسماند در ایران با مسائلی مواجه است که از مهم‌ترین آن می‌توان به عدم تفکیک زباله‌ها، عدم محدودیت در تولید زباله، محدود بودن قوانین و مقررات مشوق – بازدارنده در زمینه مدیریت پسماند و اطلاع‌رسانی، آموزش و فرهنگ‌سازی نابسنده اشاره کرد.

تفکیک از مبدأ یکی از شیوه‌های نوین جمع‌آوری زباله در شهرهای پیشرفته است که با اهدافی چون بازیافت بخش عمده‌ای از زباله‌های شهری و برگشت آن به چرخه تولید و مصرف مجدد، کاهش، چشمگیرحجم و وزن زباله‌های شهری، کاهش هزینه‌های مربوط به جمع‌آوری و دفع مواد زاید، منافع اقتصادی قابل کسب از مواد تفکیک شده، صرفه جویی در اراضی مورد نیاز برای دفن زباله و کاهش هزینه‌های مربوط، کم شدن استهلاک و هزینه‌های تعمیرات و نگهداری کارخانه‌های کمپوست و تولید کمپوست مرغوب و به عبارتی دیگر به منظور دستیابی به اهداف اقتصادی، بهداشتی و زیست محیطی مورد توجه است. در برخی از کشورها کاغذ، شیشه، پلاستیک و فلزات هر یک جداگانه جمع‌آوری و تحویل می‌شوند. در پاره‌ای از شهرها نیز مواد زاید در قالب زباله‌های خشک (مجموعه شیشه، کاغذ، پلاستیک و فلز) در یک کیسه، یا سطل و زباله‌های‌تر شامل مواد فسادپذیر در کیسه، یا سطل جداگانه تحویل کارگران خدمات شهری می‌شود.

محمدعلی عبدلی، استاد محیط زیست دانشگاه تهران در پژوهشی که در خصوص بازیافت پسماند انجام داده، آورده است: در برنامه‌های تفکیک از مبدأ، فناوری‌های جدید چندان نقش نداشته بلکه سیاست‌گذاری‌های صحیح، برنامه‌های مدون و مناسب و آموزش مردم از طریق رسانه‌های گروهی و همچنین وجود قوانین و مقررات، کارساز و موثر است. آنچه می‌توان به عنوان مهم‌ترین فناوری‌های مربوط به تفکیک از مبدأ نام برد، استفاده از آخرین تکنولوژی‌های اطلاع‌رسانی و استفاده کافی از رسانه‌های همگانی و شیوه‌های نو آموزشی است که کار تفکیک از مبدأ را در بیشتر کشورهای توسعه یافته محقق کرده است.

  دفن زباله، ‌مهم‌ترین روش امحا

بر این اساس روش‌های دفع شامل دفن بهداشتی، زباله سوزی و کمپوست درکشورهای مختلف مورد توجه و اقدام قرار گرفته است. دفن بهداشتی زباله با قدمتی بیش از 70 سال در جهان هنوز به عنوان روشی متداول در کشورهای توسعه یافته و در حال توسعه محسوب می‌شود. هر چند دفن دارای مخاطراتی چون آلودگی آب‌های زیر زمینی و تخریب اراضی است و در مناطقی که زمین دارای ارزش زیاد است، تأمین زمین به عنوان یکی از مشکلات اجرایی اینگونه طرح‌ها محسوب می‌شود، ولی هنوز در بسیاری از کشورهای جهان به عنوان روش غالب دفع استفاده می‌شود. در کشورهای توسعه یافته، انتخاب مکان‌های دفن زباله با در نظر گرفتن کلیه جوانب به دلیل عدم آلودگی منابع آب و مبتنی بر بررسی‌های دقیق علمی و انجام مطالعات ارزیابی آثار زیست محیطی انجام می‌شود.

علاوه بر این موارد، با صرف هزینه‌های گزاف، لایه‌های زیرین را با آسترهای غیر قابل نفوذ پوشانده و امکان نشت شیرابه را بکلی منتفی می‌کنند. کنترل شیرابه از طریق جمع‌آوری و امحاء آن انجام می‌شود. در اینگونه سیستم‌های دفن بهداشتی، کنترل گاز و سیستم‌های جمع‌آوری و استفاده از گاز نیز بخشی از فرایند دفن بهداشتی محسوب شده و به دقت انجام می‌شود. همچنین متراکم‌سازی زباله در محل دفن با استفاده از ابزار مناسب به دلیل کاهش حجم مواد و صرفه جویی در زمین، مورد توجه است. در نهایت با انجام بازرسی‌ها و مراقبت‌های ویژه از آب‌های زیرزمینی، هرگونه آلودگی جزیی نیز بررسی می‌شود. تبدیل مواد زاید به کود کمپوست، روش دیگری از دفع مواد زاید جامد است که در کشورهای مختلف انجام می‌شود. روش‌های تولید کود کمپوست در مناطق مختلف متفاوت بوده و تکنولوژی‌های گوناگونی مورد استفاده قرار می‌گیرد.

همچنین در گذشته فناوری رایج و غالب تصفیه بیولوژیکی در اروپا، کمپوست رو باز بود ولی در حال حاضر تکنولوژی رایج، کمپوست در راکتورهای بسته است. این فناوری عبارت است از تصفیه بیولوژیکی مواد در فضایی بسته که از اطراف کاملاً ایزوله شده است. بدین معنی که متغیرهای ایـن روند مثل رطوبت، ترکیب مواد معدنی و درجه حرارت، می‌توانند کنترل و تنظیم شوند. تصفیه بیولوژیکی در راکتورها بسته به فرم کمپوست یا هضم، به سادگی برای مواد بیولوژیکی قابل تجزیه مثل زواید غذایی، شاخه و برگ درختان، زواید کشتارگاه‌ها، لجن تصفیه خانه‌ها و غیره که به دلیل رطوبت بالا برای روش‌های دیگر مناسب نیستند، کاربرد دارد.

  راهکار خرید تجهیزات

اما اینکه فقط به دنبال استفاده از فناوری‌های نوین باشیم نمی‌تواند برای شهر تهران کاربردی باشد. بر اساس این پژوهش ترکیب زباله‌های شهری در ایران با کشورهای صنعتی تفاوت‌های زیادی دارد. برای نمونه رطوبت زباله‌ها در ایران حدود 70 درصد است، درحالی که میزان رطوبت در زباله کشورهای صنعتی حدود 25 درصد است. یعنی رطوبت زباله‌های شهری در ایران سه برابر رطوبت زباله‌های شهری در کشورهای صنعتی است. حدود 75 درصد از زباله‌های شهری را در ایران مواد فسادپذیر تشکیل می‌دهند، در حالی که در کشورهای صنعتی حدود 25 درصد از زباله، مواد فسادپذیر است.

همچنین تفاوت زیادی در درصد کاغذ، ارزش حرارتی و اندازه ذرات مواد متشکله زباله‌های شهری در کشورهای صنعتی و ایران وجود دارد. بنابراین باید فنآوری و برنامه‌های مدیریت مواد زاید جامد در ایران متناسب با شرایط فیزیکی و شیمیایی زباله‌های شهری کشور انتخاب شوند. با توجه به اختلاف فاحش بین خصوصیات فیزیکی و شیمیایی زباله ایران با زباله‌های شهری کشورهای صنعتی، خرید ماشین آلات و تجهیزات از کشورهای صنعتی بدون توجه بـه خصوصیات فیزیکی و شیمیایی زباله‌های شهری ایران نتیجه جز اتلاف سرمایه در بر نخواهد داشت.

  توقف آموزش تفکیک زباله

سعید سادات نیا، کارشناس شهری در گفت‌وگو با تعادل نیز در این باره گفت: حدود 15 سال پیش بود که قرار شد، مدیریت پسماند وقت پارک بازیافت را در جوار اتوبان صیاد شیرازی احداث کند تا با مشارکت اهالی محل آموزش‌هایی به خانم‌های خانه‌دار در خصوص بازیافت، تهیه کمپوست و استفاده از مواد بازیافتی داده شود اما متاسفانه با تغییراتی که در شهرداری پیش آمد این موضوع متوقف ماند.حتی در آن زمان پیشنهادهای خوبی برای سرمایه‌گذاری در حوزه پسماند وجود داشت اما به خوبی از این فرصت‌ها استفاده نشد.

وی با بیان اینکه مشکل شهرداری در این زمینه بیشتر نبود تدوام مدیریت و برنامه است، تصریح کرد: در این زمینه نیروی متخصص و دانش کافی وجود دارد و می‌توان از تجربیات جهانی نیز استفاده کرد. اکنون روش‌های بازیافت بسیار پیشرفت کرده و می‌توان از مواد بازیافتی استفاده‌های مناسب کرد.

وی ادامه داد: یکی از مهم‌ترین راه‌ها برای جمع‌آوری صحیح پسماندها این است که از ظرفیت خود شهروندان استفاده کنیم.این کار از طریق راه‌اندازی تشکل‌های مردمی و آموزش به آنها و نیز سرمایه‌گذاری در این حوزه می‌تواند محقق شود.بازیافت یک سیستم بسیار درآمد زاست و به همین دلیل از آن به عنوان طلای کثیف یاد می‌شود. در تهران نیز مافیای قدرتمندی در جمع‌آوری زباله شکل گرفته است. مافیای تهران در جنوب تهران در قلعه‌های قدیمی ساکن‌اند و در همانجا کودکان کار را ساماندهی کرده و زباله‌ها را تفکیک و خرید و فروش می‌کنند.

این کارشناس شهری با بیان اینکه تفکیک و جمع‌آوری پسماند اکنون در تهران انجام می‌شود، ‌عنوان کرد: این کار با روش‌های غیر بهداشتی و به شکل مافیایی انجام می‌گیرد.در صورتی که انتظار می‌رود شهرداری با این مافیا مقابله کرده و خود صفر تا صد کار جمع‌آوری زباله و تفکیک آن را بر عهده بگیرد. در واقع یکی از شروط حکمروایی خوب شهری این است که شهرداری با آموزش‌هایی که به شهروندان می‌دهد باعث شود تا زباله کمتری تولید شود.

  اصلاح فرهنگ استفاده از کیسه‌های پلاستیکی

او با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته مانند ژاپن سیستم‌های بازیافت آنقدر پیشرفته است که آب چند بار بازیافت شده، باز هم قابل خوردن است، گفت: ما نیز باید از این سیستم‌های پیشرفته برای بازچرخانی آب استفاده کنیم به خصوص در شرایطی که بی‌آبی کشور را تهدید می‌کند این ضرورت احساس می‌شود. همچنین باید فرهنگ اشتباه استفاده از کیسه‌های پلاستیکی اصلاح شود. تمام بیابان‌های اطراف کشور تا کویر مرکزی را کیسه پلاستیکی پر کرده است.گاهی از دور کیسه‌های پلاستیکی مثابه یک گونه گیاهی است اما نزدیک که می‌شوی چیزی به غیر از پلاستیک نیست.

او با اشاره به اینکه باید برای این موضوع فکر اساسی کرد، گفت: همانطور که می‌دانید دوره تجزیه کیسه‌های پلاستیکی در طبیعت بسیار طولانی است. این موضوع باعث آسیب جدی به محیط زیست می‌شود. علاوه بر این تحقیقات جدید نشان داده که ذرات این کیسه‌ها چگونه به بدن جانداران حتی انسان ورود پیدا می‌کند و باعث ایجاد سرطان و دیگر بیماری‌های جدی می‌شود. باید به مردم یاد داد که از کیسه‌های کاغذی استفاده کرده و مسوولان شهری نیز قوانینی دراین رابطه تدوین کنند.

وی افزود: در مجموع می‌توان گفت، روش درست این است که از متخصصان، دانش فنی روز و مشارکت مردمی برای حل مشکل پسماند استفاده شود. خوشبختانه شهردار جدید آقای حناچی فرد به روز و استاد دانشگاه تهران هستند بنابراین یک فرصت خوبی است تا بتوانیم شرایط را مهیا و سیستم را قانونمند کرده و همچنین قانون‌های جدید برای مهار این موضوع وضع کنیم.