افزایش روزانه 2 میلیون بشکه‌ای ذخایر در فصل اول 2019
گروه انرژی| علیرضا کیانی|
آژانس بین‌المللی انرژی در گزارش ماهیانه خود که عصر چهارشنبه منتشر شد بر نکته‌ای دست گذاشت که عوامل پریشانی کشورهای عضو توافق اوپک‌پلاس و به‌خصوص عربستان را مهیا کرده است. آژانس آورده است که در فصل اول سال آتی، حجم ذخایر می‌تواند روزانه 2 میلیون بشکه افزایش یابد. در صورت تحقق چنین سناریویی، قیمت نفت به احتمال قوی کاهش خواهد یافت. 2 سال پیش نیز مسئله افزایش ذخایر بود که کشورهای اوپک و دیگر تولید کنندگان طلای سیاه به رهبری روسیه را در یک تیم قرارداد تا با امضای توافقی به کاهش تولید نفت همت گمارند. حال اما مصرف‌کننده‌ای در بازار نفت از تنگنای عرضه نمی‌هراسد. چنان‌که گزارش نیز می‌آورد، ناخشنودی در بازار این روزها سهم کشورهایی است که با اینکه تولیدشان بالا رفته اما شاهد کاهش قیمت نفت هستند.
بهار سال 2018 و زمانی که توافق کاهش تولید اوپک، حجم ذخایر را به متوسط 5 ساله نزدیک می‌کرد، بازار نفت پر بود از واهمه تشدید تنگنا در طرف عرضه. آنچه بر وخامت اوضاع افزود، خبر خروج ایالات‌متحده از برنامه جامع اقدام مشترک یا همان توافق بین‌المللی اتمی با ایران بود. در ونزوئلا نیز، تولید نفت مستمرا در حال کاهش بود و تمامی این عوامل در کنار اختلال‌های پراکنده در تولید نفت لیبی، کانادا و ... به شعله تنگنا دامن می‌زد. اما بعد از مدت کوتاهی و در ابتدای تابستان کشورهای امضاکننده توافق اوپک‌پلاس موافقت کردند تا محدودیت‌های تولید را تسهیل کنند. حوادث بازار نشان داد که این مهم، آغازی بود بر پایان این دور از تنگنای عرضه. همزمان دیگر عرضه‌کنندگان نفت نیز تولید خود را افزایش دادند. در گزارش ماه اکتبر، آژانس بین‌المللی انرژی شروع روند رفع تنگنا از بازار را به قبل‌تر از توافق ماه ژوئن اوپک مربوط می‌داند. در این گزارش آمده است که عرضه نفت «از میانه سال گذشته افزایش شدید یافته است». آژانس می‌نویسد که این افزایش تولید به‌خصوص در کشورهای خاورمیانه، روسیه و ایالات‌متحده به اندازه‌ای بود که «کاهش در تولید در ایران، ونزوئلا و سایر نقاط جبران شد». گزارش بر اساس داده‌های جدید نشان می‌دهد که سرعت افزایش تولید بیشتر شده است. آژانس عقیده دارد که این تولید اضافه در کنار اعطای معافیت به مشتریان اصلی نفت ایران و رشد ثابت تقاضا به معنای افزایش ذخایر نفتی در فصل چهارم سال 2018 به میزان 700 هزار بشکه در روز است. تا همین جای کار نیز، ذخایر نفتی در کشورهای عضو سازمان OECD برای چهارمین ماه متوالی رشد را تجربه کرده است به طوری که «دوباره تولیدات به بالای میانگین 5 ساله» رسیده است. بر اساس چشم‌انداز آژانس از تولید کشورهای غیراوپک و تقاضای جهانی و با فرض اینکه تولید اوپک ثابت باقی بماند (به‌عبارتی کاهش عرضه ایران و ونزوئلا از سوی دیگر تولیدکنندگان جبران شود)، آژانس پیش‌بینی می‌کند در فصل اول سال آتی، تا 2 میلیون بشکه در روز به حجم ذخایر اضافه شود.
گذار از خط قرمز
در نسخه اوت گزارش ماهیانه آژانس، جایگزینی نفت ایران و ونزوئلا «چالش برانگیز» توصیف شده بود و خطر افزایش سریع قیمت نفت به عنوان پیامد این مهم مطرح شد. تولیدکنندگان این اخطار را جدی گرفتند و تولید خود را به بیش از «حد چالش» افزایش دادند. در نتیجه میزان تولید نفت به رکوردهای تاریخی خود نزدیک شد. تولید کل غیر اوپک در ماه اوت، یعنی آخرین ماهی که آژانس داده‌های مستدل آن را در اختیار دارد، 3 میلیون و 500 هزار بشکه بیشتر از سال پیش بوده است. سهم ایالات‌متحده از این میزان، تولید 3 میلیون بشکه در روز بوده است. تولید امریکا آنقدر «حیرت‌انگیز» بوده که چشم‌انداز سالیانه آژانس بین‌المللی انرژی که در میانه هفته گذشته منتشر شد، مدعی شد که این کشور تا سال 2025 بر بازار نفت و گاز چیره خواهد شد و معادل 75 درصد رشد تولید نفت جهانی و 40 درصد رشد تولید گاز در جهان را به خود اختصاص خواهد داد. دومین تولیدکننده نفت در جهان نیز از این ماراتون جا نمانده است. تولید روسیه نیز رکورد جدید 11 میلیون و 400 هزار بشکه را به ثبت رسانده است. شرکت‌های روسیه مدعی شده‌اند که حتی می‌توانند تولید خود را افزایش دهند. در ابتدای ماه اکتبر، قیمت نفت خام دریای شمال، برنت، به بالاترین سطح خود در 4 سال اخیر رسید و هر بشکه از آن 86 دلار معامله شد. این قیمت بالا گویای ترس بازار از تنگنای عرضه بود. در نگاه آژانس بین‌المللی انرژی، این قیمت «خط قرمز»ی بود که تولیدکنندگان را به افزایش تولید وا می‌داشت. در میانه هفته جاری قیمت نفت به نزدیک بشکه‌ای 70 دلار رسید؛ قیمتی که پایین‌تر از قیمت نفت در ماه مه و قبل از اعلام سیاست جدید امریکا علیه ایران است.
حکایت سود مصرف‌کننده و ضرر تولیدکننده
قیمت‌های پایین‌تر مشخصا به نفع مصرف‌کنندگان و علی‌الخصوص کشورهای در حال توسعه‌ای است که از کاهش ارزش ارز خود رنج می‌برند. در حال حاضر و با وجود عدم‌قطعیت‌ها در مورد دورنمای کلان اقتصادی، برآورد آژانس بین‌المللی انرژی از رشد نیرومند تولید نفت و افزایش 1 میلیون و 300 هزار بشکه در روز در سال جاری و 1 میلیون و 400 هزار بشکه در سال آتی خبر می‌دهند.
هرچند که آژانس، ماهیتا نهادی برای مشاوره به کشورهای مصرف‌کننده انرژی است، اما در گزارش این نهاد، بخشی به منافع تولیدکنندگان اختصاص یافته است. آژانس می‌نویسد که در بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت، هر چند تولید افزایش یافته اما کاهش قیمت‌ها خبر ناخوشایندی محسوب می‌شود. آژانس در گزارش خود آورده که این سازمان نشانه‌هایی را از کاهش احتمالی عرضه از سوی تولیدکنندگان اصلی نفت دریافت کرده است. افزایش ذخایر از سوی مشتریان در صورت وجود عرضه فراوان و کاهش تقاضای نفت می‌تواند احتمال کاهش تولید کشورهای اوپک‌پلاس را بیشتر کند.
در ابتدای ماه دسامبر، وزرای انرژی و نفت کشورهای عضو توافق اوپک‌پلاس برای مباحثه در مورد آینده بازار و اتخاذ «اقدام‌های لازم برای ایجاد موازنه عرضه و تقاضا» در وین جمع خواهند شد. هفته گذشته، کمیته نظارتی توافق اوپک‌پلاس در گزارش خود از احتمال مازاد عرضه در بازار و نیاز کشورهای درون توافق به «اتخاذ استراتژی نو» سخن گفت. در همان روز انتشار این گزارش، وزیر انرژی عربستان به سی‌ان‌بی‌سی گفت که کشورش در ماه دسامبر محموله‌های نفتی خود را 500 هزار بشکه کاهش داد. یک روز بعد، رویترز از احتمال کاهش 1 میلیون و 400 هزار بشکه‌ای تولید اوپک‌پلاس سخن گفت؛ خبری که نه تنها هنوز تایید نشده، بلکه در مورد حمایت روسیه از این خبر شبهاتی جود دارد.
ذخایر؛ بیمه یا تهدید؟
گزارش آژانس در بخش پایانی به وضعیت عرضه و افت و خیزهای ممکن در بازار پرداخته است. در این بخش آمده است که طرف عرضه در بازار نفت در روزهای کنونی به مراتب از «انعطاف بیشتری نسبت به چند هفته گذشته» برخوردار است و حتی ممکن است حس «تمام شدن کار» و موفقیت تولیدکنندگان برای گذار از تنگنای عرضه در بازار ایجاد شده باشد. آژانس می‌نویسد که مصرف‌کنندگان به افزایش ذخایر به عنوان نوعی «بیمه» نگاه می‌کنند و نه تهدید. آژانس همچنین در گزارش خود با اشاره به تنش‌های بازار می‌نویسد که ایالات‌متحده همچنان نسبت به رساندن رقم صادرات نفتی ایران از 1 میلیون و800 هزار بشکه کنونی به صفر متعهد است؛ از طرفی نگرانی‌هایی درباره ثبات تولید در لیبی، نیجریه و ونزوئلا وجود دارد. همچنین، آژانس با اشاره به انفجار تانکر سوخت در آب‌های نروژ در هفته گذشته می‌نویسد که هر چند این حادثه تاثیر چشم‌گیری بر بازار نگذاشت اما این اتفاق نشانه دیگری از آسیب‌پذیری نظام عرضه در برابر حوادث است. آژانس همچنین با اشاره به پاسخ‌دهی تولیدکنندگان به درخواست این نهاد و سایر کشورها و نهادها برای افزایش تولید می‌نویسد که این امر یادآور این نکته است که «صنعت نفت جهانی زمانی بهتر کار می‌کند که همه در کنار هم کار کنند». این نهاد انرژی برای تشریح این موضوع در ادامه چنین می‌آورد: «تماس عادی میان بازیگران متفاوت برای ایجاد درک مشترک میان الزامی است. هرچند که دیپلماسی نفتی در سال جاری توفیق یافت اما نیاز است تا برای اطمینان از ثبات بازار، این‌گونه همکاری‌های ادامه یابد.
