خودنمایی تورم در تجارت

تعادل|

براساس آخرین آمارهای بانک مرکزی، نرخ تورم نقطه به نقطه کالاها و خدمات مصرفی در شهریورماه سال 1397 معادل31.4 درصد بوده است. آمارها نشان می‌دهد، طی این مدت، افزایش قیمت کالاهای قابل تجارت به میزان قابل توجهی بیشتر از رشد بهای کالاهای غیرقابل تجارت بوده است؛ به‌طوری‌که تورم نقطه به نقطه کالاهای قابل تجارت در شهریور ماه معادل 51.1 درصد بوده، اما تورم اقلام غیر قابل تجارت 15.9 درصد رقم خورده است. آمار تورم کالاهای صادراتی نیز نشان می‌دهد، شاخص قیمت کالاهای صادراتی در شهریور ماه 1397 نسبت به فروردین ماه حدود 2.5 برابر بیشتر شده است. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، روند افزایشی تورم برای کلیه کالاها، چه قابل تجارت و چه غیرقابل تجارت افزایشی بوده است، اگرچه با توجه به رابطه مستقیم تورم قابل تجارت با نرخ ارز هر کشور، تورم کالاهای قابل تجارت افزایش بیشتری را تجربه کرده است. بطوری که مطابق آمارها، در شهریورماه 1397، تورم کالاهای قابل تجارت به 51.1 درصد و تورم کالاهای غیرقابل تجارت به 15.9 درصد رسیده است. همچنین روند شاخص قیمت کالاهای صادراتی ایران طی بازه زمانی یکساله از شهریور 1396 تا شهریور 1397 حاکی از این است که از فروردین ماه 1397 شاخص قیمت اقلام صادراتی کشور نیز رشد چشمگیری را تجربه کرده است. بطوری که این شاخص در فروردین ماه 1397 معادل344.3 بوده، در حالی که در شهریور 1397 با افزایش تقریبا 2.5 برابری به حدود 849.2 رسیده که به نظر می‌رسد عمدتا به دلیل افزایش نرخ ارز در مدت یاد شده باشد.

     بررسی تورم در تجارت

برخی اقتصاددانان بر این باورند که در تحلیل و بررسی نرخ تورم، بهتر است که ضمن بررسی تغییر تورم از منظر تغییر شاخص بهای کالاها و خدمات گوناگون، از منظر قابلیت تجارت نیز مورد ارزیابی قرار گیرد. کالا یا خدمت قابل تجارت، کالا وخدمتی است که از قابلیت مبادله برخوردار بوده و می‌تواند از طریق تجارت، در کشور دیگری نیز عرضه شده و به فروش برسد. این در حالی است که کالا یا خدمت غیرقابل تجارت واجد چنین ویژگی نبوده و به دلایلی از جمله هزینه بالای حمل و نقل در هر واحد محصول، از صرفه اقتصادی برای تبادل به خارج از مرزهای یک کشور برخوردار نیست. به لحاظ نظری، کالاهای قابل تجارت از قانون قیمت واحد پیروی می‌کنند، به این معنی که به دلیل پیوستگی بازارها و رقابت جهانی، دامنه تغییرات بهای این گروه کالاها در بین کشورهای جهان، کم است. در مقابل کالای غیرقابل تجارت به علت محدود شدن تولید و عرضه آن به اقتصاد داخلی، صرفا در این محدوده، قابل رقابت بوده و معمولا به علت سیاست‌های اقتصادی مختلف حاکم در کشورها از حیث وجود محیط کسب وکار رقابتی و شدت رقابت در بین تولیدکنندگان و عرضه‌کنندگان داخلی، تفاوت قیمت بین اقتصادها، محسوس و در برخی موارد، قابل توجه است. از این رو، در مجموع، انتظار بر این است که تورم در مورد کالاها و خدمات تجارت پذیر به دلیل اینکه در معرض سطح بالاتری از رقابت بین‌المللی قرار می‌گیرد، کمتر از تورم در کالاها و خدمات غیر قابل تجارت، باشد.

براساس گزارش منتشره از سوی معاونت بررسی‌های اقتصادی اتاق بازرگانی، صنایع، معادن وکشاورزی تهران، داده‌های مربوط به شاخص بهای کالاها و خدمات قابل تجارت و غیرقابل تجارت، سهم تورم بین‌المللی و تورم داخلی را در تغییر تورم کالاها و خدمات مصرفی خانوارها، اندازه‌گیری می‌کند. تورم اقلام غیرقابل تجارت شاخصی است که بطور نسبی، میزان فراتر رفتن تقاضا از عرضه را در یک اقتصاد داخلی نشان می‌دهد و تورم اقلام تجارت پذیر، تحت تاثیر تحولات بازارهای جهانی و نوسانات نرخ ارز، قرار می‌گیرد. بر اساس داده‌های بانک مرکزی، شاخص تغییر بهای کالاها و خدمات مصرفی شهری براساس تغییر شاخص بهای کالاها و شاخص بهای خدمات با ضرایب اهمیت 48.4 درصد برای کالا و 51.6 درصد برای خدمات، تعیین می‌شود، که ضرایب اهمیت مذکور نیز از گزارش مربوط به وضعیت هزینه- درآمد بودجه خانوار استخراج می‌شود. چنانچه تورم یا تغییر شاخص بهای کالاها و خدمات، بر اساس قابلیت تجارت اقلام، طبقه‌بندی شود، در این صورت دو جزء شاخص، شامل شاخص بهای کالاها و خدمات تجارت پذیر و شاخص بهای کالاها و خدمات غیر قابل تجارت خواهد بود. در گزارش‌های بانک مرکزی، ضریب اهمیت 44.1 درصد برای اقلام تجارت پذیر و 55.9 درصد برای اقلام غیرقابل تجارت، در نظرگرفته شده است.

طبق گزارش شاخص بهای کالاها و خدمات مصرفی قابل تجارت و غیرقابل تجارت بانک مرکزی، عمده کالاهای صنعتی وکشاورزی و نیز بخشی از خدمات، در دسته کالاهای قابل تجارت جای دارند ومسکن و نیز بخشی از خدمات در بخش تولیدات غیرقابل تجارت جای می‌گیرند. روند ماهانه تغییر شاخص قیمت کالاهای قابل تجارت و غیرقابل تجارت در نقاط شهری ایران طی فروردین 1396 تا شهریور 1397 را نشان می‌دهد. ارزیابی‌ها نیز نشان از این دارد که در سال 1396 شاخص قیمت، تغییرات قابل توجهی را تجربه نکرده و اختلاف چشمگیری بین شاخص قیمت کالاهای قابل تجارت و غیرقابل تجارت وجود نداشته است. اگر چه روند کلی به این صورت است که شاخص قیمت کالاهای قابل تجارت معمولا بالاتر از کالاهای غیر‌قابل تجارت قرار داشته است؛ اما در ماه‌های شهریور، مهر وآبان 1396 شاهد آن بودیم که شاخص کالاهای غیر قابل تجارت به اندازه بسیار جزئی از شاخص کالاهای قابل تجارت نیز بیشتر شده است. البته با آغاز سال 1397، شاخص قیمت کالاها روند افزایشی قابل توجهی را تجربه کرد و سرعت افزایش برای کالاهای قابل تجارت بسیار بیشتر از کالاهای غیر قابل تجارت بوده است. بطوریکه در فروردین ماه 1397، شاخص قیمت کالاهای قابل تجارت معادل 117.1 و شاخص قیمت کالاهای غیرقابل تجارت 114.3 بوده است. این در حالی است که در شهریورماه شاخص قیمت کالاهای قابل تجارت به حدود 170 و شاخص قیمت کالاهای غیرقابل تجارت به 125.3 رسیده است. بطور کلی، به نظر می‌رسد روند شاخص قیمت کالاها و خدمات غیرقابل تجارت از ابتدای سال 1397 بطور نسبی تغییرات قابل توجهی نداشته و اثر آن بر افزایش نرخ تورم به مراتب کمتر از افزایش شاخص قیمت کالاها و خدمات قابل تجارت بوده است. با توجه به اینکه قیمت کالاهای قابل تجارت تحت تاثیر توان رقابت جهانی قرار دارد، کاهش ارزش پول ملی کشور می‌تواند عاملی برای افزایش شاخص این گروه از کالاها در نیمه نخست سال 1397 محسوب شود.

همچنین براساس این گزارش، روند ماهانه تورم کالاها و خدمات مصرفی به تفکیک کالاهای قابل تجارت، غیر قابل تجارت و کلیه کالاها را برای ماه‌های فروردین تا شهریور در سال 1397 نشان می‌دهد. همچنین ارزیابی‌ها نشان می‌دهد، تورم کالاهای قابل تجارت در ابتدای سال 1397 معادل 6.2 درصد رقم خورده که از تورم 9.4 درصدی کالاهای غیرقابل تجارت نیز کمتر بوده است، اما از خرداد 1397 شاخص قیمت کالاها و خدمات قابل تجارت با سرعت بیشتری نسبت به شاخص قیمت کالاها و خدمات غیرقابل تجارت افزایش یافته است. با این حال، با توجه به نابسامان شدن اوضاع اقتصادی کشور، روند افزایشی تورم برای کلیه کالاها، چه قابل تجارت و چه غیرقابل تجارت افزایشی شد، اگرچه با توجه به رابطه مستقیم تورم قابل تجارت با نرخ ارز هر کشور، تورم کالاهای قابل تجارت افزایش بیشتری را تجربه کرده است. در شهریور ماه سال 1397، تورم کالاهای قابل تجارت به 51.1 درصد و تورم کالاهای غیرقابل تجارت به 15.9 درصد رسیده است.

     شاخص بهای کالاهای صادراتی

یکی دیگر از شاخص‌های مورد بررسی در ارتباط با قیمت کالاها در یک کشور، شاخص قیمت اقلام صادراتی است. این شاخص برای محاسبه قیمت یک کالا یا ترکیبی از کالاها است که وارد بازار بین‌المللی می‌شود یا به عبارتی تغییرات قیمت صادراتی کالاها از یک کشور را اندازه‌گیری می‌کند. شاخص بهای کالاهای صادراتی در ایران توسط بانک مرکزی تهیه و منتشر می‌شود، که در تهیه این شاخص، قیمت (FOB) کالاهای غیرنفتی صادراتی براساس قیمت ارزی کالاهای صادر شده، به قیمت ریالی تبدیل می‌شود، تغییرات این شاخص نمایانگر تغییرات قیمت کالاهای صادر شده در بازارهای جهانی و نوسانات نرخ ارز است.

بنابراین روند شاخص قیمت کالاهای صادراتی ایران طی بازه زمانی یکساله، از شهریور 1396 تا شهریور 1397

نشان می‌دهد، از فروردین ماه سال 1397 شاخص قیمت اقلام صادراتی کشور نیز رشد چشمگیری را تجربه کرده است. این شاخص در فروردین ماه سال 1397 معادل344.3 بوده، در حالی که در شهریور 1397 با افزایش تقریبا 2.5 برابری به حدود 849.2 رسیده که به نظر می‌رسد عمدتا به دلیل افزایش نرخ ارز در مدت مذکور است. از آن‌سو، روند تورم نقطه به نقطه اقلام صادراتی کشور طی ماه‌های فروردین تا شهریور 1397 حکایت از این دارد که تورم اقلام صادرات کشور از 42.9 درصد در فروردین ماه به حدود 240.6 درصد در شهریور ماه رسیده است. طی تابستان سال 1397 شاخص بهای کالاهای صادراتی با متوسط رشد ماهانه 24 درصدی همراه بوده است؛ در عین حال، طی این مدت متوسط افزایش ماهانه شاخص بهای اقلام قابل تجارت 9.3 درصد بوده است. اگرچه هر دو این شاخص‌ها هم از بازار جهانی هم از نرخ ارز تاثیر می‌پذیرند، اما احتمالا به دلایلی از جمله نرخ ارز ثانویه برای اقلام وارداتی و بهای کالاهای صادراتی و سهم بالای اقلام غذایی- کشاورزی در کالاهای قابل تجارت، اقلام صادراتی بیشتر تحت تاثیر قرار گرفته‌اند.