تاج و تخت ولیعهد در گروی قیمت نفت
گروه انرژی|علیرضاکیانی|
حدود یک ماهی می‌شود که عربستان ساز کاهش تولید نفت خام در واکنش به سقوط قیمت‌ها را کوک کرده است. حالا و در آستانه دیدار وزرای اوپک در وین، صحبت‌های مقامات سعودی در این باره جدی‌تر گرفته می‌شوند. از سوی دیگر، دونالد ترامپ بارها سوءظن خود نسبت به اوپک و هر گونه افزایش در قیمت نفت را اعلام کرده است. آنچه به پیچیدگی موضوع کمک می‌کند، ماجرای قتل روزنامه‌نگار سعودی در کنسولگری عربستان در استانبول است؛ موضوعی که باعث شده بسیاری از کشورهای غربی نگاه منفی نسبت به محمد بن سلمان یعنی کسی که فرمان قتل این روزنامه‌نگار را صادر کرد، پیدا کنند. ترامپ، اما، از موج فراگیر بدبینی نسبت به ولیعهد عربستان مستثنی بوده است. تا این جای کار رییس‌جمهور امریکا ترجیح داده تا در کنار بن سلمان بماند. البته این «لطف» ترامپ برای عربستان نیز بدون هزینه نخواهد بود. در این نوشتار به ابعاد این موضوع پرداخته می‌شود.
اگر دونالد ترامپ بخواهد از کسی برای کاهش قیمت نفت تشکر کند، آن فرد یقینا خودش است. همین 4 روز پیش، ترامپ توئیت کرد: «چقدر عالی است که قیمت نفت پایین آمده است (سپاس از رییس‌جمهور ترامپ) . کاهش قیمت نفت مانند کاهش بزرگ مالیات‌هاست. این را هم اضافه کنید به دیگر اخبار خوب اقتصادی. تورم هم پایین آمده (محض اطلاع بانک مرکزی امریکا) »
توفان توئیتری که ترامپ به راه انداخت بر پیچیدگی شرایط حاکم بر نشست اوپک‌پلاس در هفته آینده در وین اضافه می‌کند. ترامپ تا حد زیادی روی عربستان سعودی حساب باز کرده است. نزدیکی عربستان به امریکای تحت رهبری ترامپ باعث شده تا واشنگتن فشار زیادی را بر ریاض وارد سازد تا بزرگ‌ترین صادرکننده نفت جهان به سمت کاهش تولید طلای سیاه گام بر ندارد. در عوض، ترامپ نیز در حمایت از سعودی‌ها مضایقه نکرده و حتی با وجود اینکه سازمان اطلاعات مرکزی، سیا، اعلام کرده است که شاهزاده سعودی، محمد بن سلمان، در قتل روزنامه‌نگار واشنگتن‌پست دست داشته است، رییس‌جمهور ایالات‌متحده پشت ولیعهد جوان را خالی نکرده است. ترامپ انتظار دارد تا عربستان این حمایت‌ها را با کاهش ندادن تولید نفت پاسخ گوید.
عربستان زیر منگنه
از نظر نیک کانینگ‌هام تحلیلگر بازار نفت در اویل‌پرایس، این شرایط عربستان را زیر منگنه قرار داده است. وی در یادداشت خود در این وبسایت می‌نویسد که «عربستان نیاز دارد تا روابط خود را با غرب حفظ کند. در عین حال کاهش قیمت نفت برای سعودی‌ها هزینه‌های سنگینی به همراه دارد که خاندان پادشاهی از آن مطلع است».
رویترز در ماه مه، در گزارشی آورد که «عربستان سعودی برای داشتن بودجه متوازن به صعود برنت به بالای 80 دلار احتیاج دارد». ناگفته هویداست که کسری بودجه می‌تواند بالارفتن تورم در این کشور را به همراه داشته باشد.
کسری بودجه در عربستان مسبوق به سابقه است. در سال‌های 2014 تا 2016، ریاض با کسری بودجه‌ای عظیم دست و پنجه نرم می‌کرد و همین امر باعث شد تا غول صادرات نفت جهان، ابتدا قیمت نفت را کاهش دهد تا معادله هزینه-فایده استخراج‌کنندگان نفت شیل که بازار را «خراب» کرده بودند را بر هم بزند و ایشان را از بازار بیرون کند. دیپلماسی نفتی عربستان در انتهای سال 2016 وارد فاز دوم شد و این کشور با مهندسی کردن توافق اوپک‌پلاس و کاهش تولید نفت، گام‌هایی در جهت افزایش قیمت نفت برداشت.
از آن زمان به بعد، اوضاع آنچنان تغییر نکرده است. تعهدات دولت عربستان به شهروندانش در قالب طرح‌های رفاهی و غیره هم‌چنان بالاست. اگر طرح‌های اصلاح اقتصادی محمد بن سلمان به این هزینه‌های دولتی اضافه شود، نتیجه کوهی از هزینه‌هایی خواهد بود که عربستان برای تامین مالی آنها به افزایش قیمت نفت محتاج است.
آرزوهای بزرگ
شرکت سعودی آرامکو نیز در تلاش است تا راهی را برای ورود به بازار سهام پیدا کند. پیش‌تر عرضه اولیه سهام آرامکو سر و صدای زیادی را به راه انداخته بود اما این طرح فعلا به کناری نهاده شده است. والاستریتژورنال هفته گذشته در گزارشی نوشت که نقشه عربستان این بود که «عرضه سهام آرامکو را به یکی از بزرگ‌ترین رویدادهای عرضه اوراق شرکتی در تاریخ» بدل ساز تا بتواند هزینه‌های «شرکت دولتی محصولات شیمیایی سابیک» را تامین کند. این روزنامه در گزارش خود می‌نویسد که این طرح نیز اخیرا کنار گذاشته شده است.
مدیرعامل آرامکو 3 روز پیش به بلومبرگ گفت که شرکت متبوعش در نظر دارد تا 500 میلیارد دلار سرمایه‌گذاری کند تا به «شرکت پالایشی و شیمیایی جهانی» تبدیل شود. هزینه گزاف چنین طرحی، نیاز دولت عربستان به بالا رفتن قیمت نفت را تشدید می‌کند. اینجاست که اهداف عربستان با دستور کار رییس‌جمهور امریکا در تعارض می‌افتد. تمایل ترامپ به قیمت‌های پایین نفت و اتکای او در این مسیر به عربستان باعث شده تا کاخ سفید در ماجرای قتل خاشقجی در کنار بن سلمان بایستد.
قتل جمال خاشقجی تنها قیمت‌های پایین نفت را با تهدید مواجه نمی‌سازد. طی چند سال اخیر و با وجود دست داشتن بن سلمان در جنگ یمن، منزوی ساختن قطر و ربودن نخست‌وزیر لبنان، رسانه‌های غربی پوشش مثبتی از ولیعهد جوان ارایه می‌کردند. حال اما، بن سلمان با دادن فرمان قتل خاشقجی (با استناد به سی‌آی‌ای)، اتحاد استراتژیک کشورش با ایالات‌متحده را در معرض خطر قرار داده است.
شرایط برای بن سلمان خطیر است. ماه پیش، فارین‌پالیسی در گزارشی، ولیعهد عربستان را «صدام حسین آینده» خواند و حال نیز دستگاه دیپلماسی ایالات‌متحده تمایلی به هزینه کردن برای او ندارد.
در این حال، تنها کسی که هنوز از محمد بن سلمان دل نکنده ترامپ است. همین امر دست سعودی‌ها برای آزمودن تحمل کاخ سفید را به‌شدت محدود ساخته است. روی کاغذ این امر به معنای رها کردن طرح کاهش شدید تولید نفت است که همین چند هفته پیش مورد تاکید وزیر انرژی عربستان، خالد الفالح، قرار گرفته بود. الفالح از نیاز اوپک‌پلاس به «کاهش حدود 1 میلیون 400 هزار بشکه در روز» برای حفظ توازن بازار سخن گفته بود.
کاهش خاموش؛ آخرین نقشه سعودی
حدود یک هفته پیش، فرانسوا فوکن تحلیلگر بازار نفت با انتشار گزارشی در وال‌استریت ژورنال مدعی شد که آخرین نقشه ریاض، پیگیری طرح «کاهش خاموش» در وین است. در این گزارش آمده که این طرح شامل «بازسپاری سهم کاهش تولید بر اساس توافق اولیه اوپک‌پلاس و تاکید بر بازگشت 100 درصدی امضاکنندگان به نص توافق است.
بر اساس برخی گزارشات عربستان در حال حاضر حدود یک میلیون بشکه نفت در روز بیشتر از حد نفت تولید می‌کند. با در نظر گرفتن این مطلب، بازگشت به اهداف توافق وین به معنای کاهش یک میلیون بشکه نفت در روز است. یک مشاور ارشد دولتی در عربستان در این باره به والاستریتژورنال گفت: «این طرح، نوید کاهش بزرگ تولید را می‌دهد اما این کاهش در سکوت اتفاق می‌افتد». بنا بر گزارش این روزنامه امریکایی، این طرح در میان مقامات اوپک در هفته پیش طرفدارانی را به خود جذب کرده است.
نیک کانینگ‌هام، «کاهش خاموش» را طرحی برای «هماهنگ کردن منافع متعارض» درون اوپک توصیف می‌کند. از نگاه او، احتمالا این طرح «تولید را به میزانی کاهش دهد که هم ترامپ خوشحال بماند و هم روسیه به امضای آن ترغیب شود». جلب رضایت روسیه نیز در حال حاضر به دیگر دغدغه عربستان بدل شده است. از زمان آغاز دور جدیدی از صحبت‌ها درباره کاهش تولید، مشاهده شده که مسکو به اندازه ریاض تمایلی به کاهش تولید ندارد. جدای این موارد و از نگاه عربستان، این کاهش تولید باید به میزانی باشد که حداقل روی کاغذ، جلوی ریزش قیمت‌ها را بگیرد.
همه‌چیز برای آرامش ترامپ
مقام دولتی سعودی همچنین به والاستریتژورنال گفت که «کاهش تولید نفت در مقطع کنونی، یک اقدام سیاسی است». وی با اشاره به شرایطی که کشورش در آن قرار دارد به این روزنامه امریکایی گفت: «در حال حاضر، چیزی که عربستان هیچ تمایلی به نزدیک شدن به آن را ندارد، ریسک ناراحت کردن ترامپ است».
حساسیت ناگهانی سعودی‌ها در مورد نوع برداشت واشنگتن از رفتارهای ریاض، نشان از تاثیر فراگیر قتل جمال خاشقجی است. از آثار پنهان عواقب قتل این روزنامه‌نگار، از دست رفتن کنترل عربستان روی سیاست‌های نفتی خود بود. یک مقام اوپک در گفت‌وگو با والاستریتژورنال این موضوع را به وضوح بیان می‌کند: «به خاطر خاشقجی، حالا عربستان باید هر چه از دستش می‌آید انجام دهد تا مطمئن شود ترامپ کار ناخوشایندی نخواهد کرد».
با این وجود، برخی تحلیل‌ها نیز تاثیر کاهش تولید نفت بر افزایش قیمت‌ها را زیر سوال می‌برند. برای مثال، آمریتا سن، تحلیلگر ارشد نفتی در شرکت انرژی اسپکتس در لندن درباره میزان تاثیرگذاری کاهش تولید اوپک‌پلاس روی قیمت به بلومبرگ گفت: «بازار با این فرض به پیش می‌رود که عربستان سعودی تولید خود را کاهش نخواهد داد». در میانه هفته جاری نیز موسسه فیچ‌سولوشنز در یادداشتی متذکر شد که کاهش پیش‌بینی شده در میزان عرضه از سوی سازمان کشورهای صادرکننده نفت پس از دیدار رسمی 6 دسامبر «برای تغییر حال و هوای بازار و بازگرداندن امید به افزایش قیمت نفت کافی نخواهد بود».
اینکه آیا کاهش تولید نفت اوپک‌پلاس بتواند قیمت‌ها را از طی روند نزولی باز دارد یا خیر را زمان مشخص خواهد کرد. در کوتاه‌مدت اما، می‌توان انتظار داشت که عربستان راضی کردن ترامپ را در راس دیپلماسی نفتی خود قرار دهد.
