کابوس مصرف 140میلیون لیتری بنزین
گروه انرژی|
مصرف بنزین در ایران رشدی شدید را تجربه کرده است، اما این مصرف در سال‌های پیش رو به کجا خواهد رسید؟ نتیجه یک مطالعه نشان می‌دهد که اگر روند فعلی ادامه یابد مصرف بنزین به روزانه 140 میلیون لیتر خواهد رسید. این پیش‌بینی را مدیر برنامه‌ریزی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی در هجدهمین جلسه از سلسله سخنرانی‌های علمی و کاربردی در صنعت نفت و گاز که در دانشگاه علامه طباطبایی برگزار شده است مطرح کرده است. در حال حاضر تولید بنزین در ایران نزدیک به 80 میلیون لیتر است که اگر فاز دوم پالایشگاه ستاره خلیج فارس نیز وارد مدار شود این تولید به 84 میلیون بشکه در روز خواهد رسید. با توجه به هزینه‌های گزاف احداث یک پالایشگاه، پر کردن فاصله تولید و مصرف بنزین عملا بسیار دشوار خواهد بود.
مدیر برنامه‌ریزی شرکت پخش فرآورده‌های نفتی با اشاره به رشد مصرف بنزین در زمان افزایش نرخ ارز به دلیل قاچاق گفت: تغییر قیمت تأثیر چندانی بر مصرف بنزین ندارد، ولی ضریب نفوذ مترو، نرخ استفاده از ناوگان حل و نقل عمومی و کارایی آنها تاثیر مستقیم بر مصرف بنزین دارند.سخنران این جلسه شهرام رضایی، مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی ایران بود که نسبت به برگزاری این جلسات در دانشکده‌های مختلف به جهت ارتباط بین صنعت و دانشگاه و نیز آشنایی رشته‌های تحصیلی با یکدیگر و ایجاد زمینه‌های تحقیقاتی بین‌رشته‌ای برای حل مسائل کشور اظهار امیدواری کرد.
رضایی بحث خود را با ارایه برآوردهای مصرف انرژی جهان تا سال 2040 آغاز کرد. بر این اساس، مصرف انرژی در جهان در سال 2015 برابر با Q.BTU 663 بوده که در سال 2040 به Q.BTU 736 خواهد رسید. اما رشد مصرف انرژی در کشورهای عضو OECD و کشورهای غیر عضو، تفاوت معناداری دارد. کشورهای عضو تا سال 2040، 9 درصد وکشورهای غیر عضو 41 درصد رشد را تجربه خواهند کرد که علت آن، استفاده کاراتر از انرژی در کشورهای پیشرفته صنعتی است.
وی با اشاره به نوع سوخت مصرفی تا سال 2050 و یادآوری ظرفیت محدود سوخت‌های تجدیدپذیر و انرژی‌های نو گفت: حتی در سال 2050 نیز سوخت‌های مایع با اختلاف، سهم بیشتری خواهند داشت. با اینکه مصرف سوخت‌های زیستی و هسته‌ای، روند ثابت و نیز مصرف سوخت‌های آلاینده، کاهشی خواهد داشت، اما مصرف گاز طبیعی روند رو به رشد خود را حفظ می‌کند و وابستگی حمل و نقل به سوخت‌های مایع در این سال حدود 56 درصد خواهد بود.
پس از بررسی روندهای جهانی، رضایی وضعیت منابع انرژی ایران را بررسی کرد و گفت: ایران به لحاظ ذخایر اثبات شده نفت خام در سال 2017 با 158 بیلیون بشکه رتبه چهارم جهان و از نظر گاز طبیعی با بیش از هزار و 180 میلیون متر مکعب پس از روسیه رتبه دوم جهان را دارد. همچنین مصرف انرژی ایران در این سال معادل 270.7 میلیون تن نفت بوده که از این لحاظ دهمین کشور مصرف‌کننده انرژی در جهان هستیم. البته وی تاکید کرد که این آمار، صرفا نشان‌دهنده میزان مصرف است و میزان کارایی در مصرف انرژی را نشان نمی‌دهند. کارایی را می‌توان با استفاده از شدت انرژی بررسی کرد، یعنی میزان انرژی صرف شده برای خلق ارزشی معادل 1 دلار که هر چه بالاتر باشد، کشور در مصرف انرژی ناکاراتر است.
مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی، روندهای مصرف چهار فرآورده اصلی بنزین، نفت سفید، نفت گاز و نفت کوره در ایران را تحلیل کرد که بر این اساس، در سال‌های 1390 تا 1397 مصرف بنزین بطور مداوم رشد داشته و در سال 1397 بیش از 80 میلیون لیتر در روز بوده است. رضایی با اشاره به پیش‌بینی‌های انجام شده برای سال 1407 بیان کرد: اگر مصرف بنزین با روند کنونی ادامه پیدا کند، بر اساس پیش‌بینی‌ها بیشترین رشد مصرف در بین 4 فرآورده را خواهد داشت که این رقم تا سقف 140 میلیون لیتر در روز برآورد شده است.
اما چه عواملی بر مصرف موثرند؟ رضایی با اشاره به تحلیل‌های نظری بیان کرد میزان مصرف با توجه به تابع تقاضا و عوامل خاص هر کشور تعیین می‌شود اما بطور کلی عوامل موثر بر مصرف فراورده‌ها شامل عوامل اقتصادی، تکنولوژیکی، اجتماعی، قانونی و محیط زیستی هستند. وی مباحث خود ر ا با تمرکز بر بنزین ادامه داد و گفت: عوامل اقتصادی موثر بر مصرف بنزین شامل قیمت بنزین، قیمت حمل و نقل جایگزین، درآمد ملی، تورم و نرخ ارز، سهم هزینه بنزین در سبد خانوار و قیمت سوخت‌های جایگزین است.
وی با مقایسه قیمت بنزین در ایران و سایر کشورها گفت: به عنوان مثال قیمت بنزین در کشورهای صادرکننده نفت مانند عربستان، امارات و کویت به ترتیب 0.54، 0.68 . 0.35 دلار است و حتی در بین کشورهای همسایه نیز آذربایجان ارزان‌ترین قیمت با حدود 0.47 دلار را دارد در حالی که قیمت یک لیتر بنزین در ایران هم از کشورهای صادرکننده نفت و هم از کشورهای همسایه پایین‌تر است.
رضایی در ادامه به تبعات پایین بودن قیمت سوخت در ایران پرداخت و گفت: منابع کشور به دلیل پرداخت یارانه به فرآورده‌های سوختی اتلاف می‌شوند. مورد دیگر افزایش شدت مصرف انرژی تا 2 برابر متوسط جهانی است و آخرین مورد قاچاق است که گویی یارانه پرداختی به فرآورده‌ها به اتباع کشورهای دیگر تخصیص می‌یابد.
وی با اشاره به فرصت از دست‌رفته در سال‌های 1394 و 1395 گفت: در آن زمان فاصله قیمت جهانی و قیمت داخلی در حال کاهش بود و می‌توانستیم قیمت‌های داخلی را تعدیل کنیم. با این حال حتی با وجود تعدیل قیمت نیز به دلیل عدم کنترل تورم و نرخ ارز، مجددا در قیمت‌گذاری سوخت دچار مشکل می‌شدیم و آثار مثبت تعدیل قیمتی نیز از بین می‌رفت.
رضایی ضمن اشاره به کشش قیمتی بنزین بیان کرد: تغییرات قیمت تاثیر چندانی بر مصرف بنزین ندارد چرا که بنزین کالایی کم‌کشش است و مقدار مصرف آن نسبت به تغییر قیمت حساس نیست. وی با بررسی روندهای نرخ ارز و مصرف بنزین، به افزایش مصرف در زمان افزایش نرخ ارز اشاره کرد و گفت: هر زمان که افزایش نرخ ارز را داشتیم مصرف بنزین نیز افزایش یافته که بخشی از آن به دلیل قاچاق است.
مدیر برنامه‌ریزی شرکت ملی پخش فرآورده‌های نفتی در پایان، از اهمیت عوامل غیر قیمتی در مصرف بنزین سخن گفت و بر اهمیت تکنولوژی خودروها و نیز کیفیت حل و نقل عمومی تاکید کرد و گفت: بررسی شاخص‌هایی مثل ضریب نفوذ مترو، نرخ استفاده از ناوگان حل و نقل عمومی و کارایی آنها عواملی هستند که تاثیر مستقیم بر مصرف بنزین دارند. وی همچنین به میزان مشارکت شهروندان در استفاده از سوخت‌های جایگزین مانند CNG و توزیع جایگاه‌های آن در شهرهای بزرگ اشاره کرد و ادامه داد: سیاست‌های غیر قیمتی شعار نیست. باید این باور در میان شهروندان به وجود بیاید و دولت نیز زیرساخت‌های لازم را در این زمینه ایجاد کند. همچنین آگاهی نسبت به تبعات محیط‌زیستی مصرف بالای بنزین عامل موثر دیگری در کاهش مصرف خواهد بود.
