خودکفایی و تاب‌آوری در برابر تحریم‌ها

یکی از مهم‌ترین تفاوت‌های این دوره از تحریم‌ها نسبت به سالیان گذشته، خودکفا بودن ایران در بخش‌های مختلف از مواد غذایی تا زنجیره‌های تولید سوخت است که می‌تواند تاب‌آوری کشور برابر تحریم‌ها را افزایش دهد. دو عامل بسیار مهمی که می‌تواند مسیر تنفس اقتصاد ایران را در دوران تحریم باز نگه دارد خوداتکایی و خودکفایی در حوزه‌های مختلف به ویژه کالاهای استراتژیک و موضوع مهم‌تر وجود منافع مشترک با کشورها است. امروز که توانسته‌ایم در حوزه‌هایی چون مواد خوراکی یا مواد پرمصرف مانند بنزین یا تجهیزات پزشکی و هوانوردی و... به خودکفایی برسیم، در مقایسه با سال‌های گذشته می‌توانیم راحت‌تر از دوران تحریم عبور کنیم.

طبق گزارش‌های رسمی، امروز بالغ بر 90 درصد از نیاز کشور به محصولات کشاورزی و استراتژیک مانند گندم، برنج و جو، در داخل تامین می‌شود، میزان تولید محصولاتی از جمله گندم نسبت به قبل از انقلاب به پنج برابر رسیده و تولید محصولات غذایی و کشاورزی ایران 20 میلیون تن بیشتر از سال 1391 است. در سال‌های گذشته تقریبا سالی یک و نیم میلیارد دلار از میزان واردات مواد غذایی کاسته شده که این می‌تواند در حفظ سرمایه‌ها و ثروت ملی در این شرایط بسیار موثر باشد.  کاهش واردات بنزین و خودکفایی در تولید آن با راه‌اندازی پالایشگاه ستاره خلیج فارس هم دستاورد مهمی است که می‌تواند بسیاری از وابستگی‌های کشور به شرکت‌های خارجی را قطع کند و نیاز داخل را پاسخ دهد. در حوزه گازوئیل هم که ستون فقرات توسعه حمل و نقل در کشور محسوب می‌شود به کشورهای خارجی وابسته نیستیم و واردات گازوئیل به عنوان کالایی استراتژیک قطع شده و امروز ایران از صادر‌کنندگان این محصول است. بنابراین گرچه تحریم دردسرهایی را برای تولید و تجارت خواهد داشت و هزینه‌هایی را به مردم تحمیل می‌کند اما نمی‌تواند کشور را در بن بست قرار دهد.  «هادی حق شناس» کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با پژوهشگر ایرنا درباره تاثیرگذاری تحریم‌های جدید امریکا بر اقتصاد ایران گفت: اینکه بگوییم این تحریم‌ها هیچ تاثیری در اقتصاد ایران نمی‌گذارد نمی‌تواند ادعای درستی باشد اما اقتصاد ایران در برابر تحریم آب دیده شده است و بیش از 10 سال در برابر تحریم‌هایی سخت‌تر از این تحریم‌های جدید تاب‌آوری داشته است.  به گفته وی، برخلاف امریکا که مساله زمان برایش بسیار مهم است و رییس‌جمهوری امریکا که دو سال دیگر بیشتر زمان ندارد، ایران برای تاب‌آوری برابر این محدودیت‌ها با مشکل زمان مواجه نیست. دیدیم که ترامپ در کنگره، مجلس نمایندگان را از دست داد و تا دو سال دیگر هم کرسی‌های بیشتری را از دست خواهد داد.  او ادامه داد: البته اگر فکر کنیم این تحریم‌ها تاثیری در اقتصاد ایران ندارد، اشتباه است. همچنین این تصور هم که تحریم‌های کنونی بسیار هوشمندانه طراحی شده و قرار است اقتصاد کشورمان را از پا دربیاورد با واقعیت سازگار نیست. در لیست اعلام شده شاهد آن بودیم برخی از افراد و برخی از شرکت‌هایی که در اقتصاد حال حاضر ایران غیرفعال هستند هم تحریم شده‌اند و این نشان‌دهنده نقاط ضعف امریکا در اعمال تحریم‌ها علیه ایران است.  وی با تاکید بر اینکه نباید دشمن را بسیار بزرگ ببینیم، ادامه داد: هشت سال جنگ با عراق را پشت سر گذاشته‌ایم و تجربیات تحریم‌های 10 ساله بسیار سخت را در اختیار داریم و قطعا بنیه و تاب‌آوری اقتصاد ایران امروز بسیار بیشتر از تحریم‌های دوره قبل است.  او افزود: ایران به لحاظ اعداد و ارقام در ظرفیت‌های اقتصادی جایگاه هجدهم را در دنیا دارد. ایران کشور بزرگی است و مرزهای متنوعی دارد و مردم ایران در دوره‌های پیش توانستند با وجود اعمال تحریم‌های بسیار سخت‌تر از جمله تحریم‌های سازمان ملل و شورای امنیت اقتصاد را از بن‌بست خارج کنند. تصور امریکایی‌ها این است که با اعمال فشارهای اقتصادی، ایران دچار شکاف می‌شود اما این ثابت شده است که هر بار ایران را تحت فشار قرار داده‌اند چه در جنگ با عراق چه در دوران تحریم‌ها انسجام بین مردم بیشتر شده است.  وی با بیان اینکه امروز ایران در بسیاری از حوزه‌ها به خودکفایی رسیده است، اظهار داشت: شاید در دوره‌های قبل با مشکل در تولید بنزبن یا تامین گندم مواجه بودیم اما امروز این مشکلات برطرف شده است به صادرکننده بنزین و گندم و بسیاری از کالاهای دیگر تبدیل شده‌ایم.  او گفت: در مقطع قبلی تحریم‌ها در موارد متعددی از جمله فرآورده‌های نفتی و به ویژه بنزین دچار مشکل بودیم در حالی که امروز در تولید بنزین به خودکفایی رسیده‌ایم. همچنین در محصولات کشاورزی و گندم هم شرایط امروز و مقطع زمانی تحریم‌های قبلی متفاوت است. توجه به این متغیرهای درونی هم نشان می‌دهد که میزان تاب‌‌آوری امروز ما در مقابل تحریم‌ها بیش از میزان تاب‌‌آوری کشور در دوره قبلی تحریم‌ها است.  تفسیر اقتصاد درون زا و برون گرا که مهم‌ترین اصل اقتصاد مقاومتی محسوب می‌شود، این است که اصول و بستر رشد و تحولات اقتصادی در داخل تامین شود اما تعامل با صحنه بین‌المللی به گونه‌ای باشد که اساسا کشوری امکان تحریم ما را نداشته باشد، به این معنا که تحریم ایران علیه منافع تحریم‌کنندگان باشد؛ چنانکه در دوران تحریم این رابطه و ایجاد منافع مشترک با ترکیه برقرار بود بطوری که برای این کشور همسایه صرف نمی‌کرد به تحریم‌های بین‌المللی علیه ایران بپیوندد و در آن دوران هم برخی از کشورها از ممنوعیت واردات سوخت از ایران مستثنا شده بودند.

مزیتی که دوران تحریم می‌تواند برای کشور داشته باشد این است که به تولید داخل تلنگری می‌زند و باعث می‌شود قوانین و مقررات در راستای افزایش توان تولید داخل با استاندارد و کیفیت‌های بین‌المللی اصلاح و وضع شود. البته خودکفایی در تمام حوزه‌ها و بخش‌ها امکان‌پذیر نیست و خودکفا بودن نیاز به انتقال دانش و تکنولوژی‌های روز دنیا به کشور دارد و نمی‌توان با بلند کردن دیوار انزوا و محدود ساختن تعامل با دنیا به خودکفایی رسید.