آیا قیمت دلار در بازار حباب دارد

گروه بانک و بیمه | محسن شمشیری|

به دنبال کاهش نرخ ارز در ماه‌های اخیر و به دنبال اقدامات بانک مرکزی که از مرداد ماه 97 با افزایش اختیارات بانک مرکزی از سوی سران سه قوه، افزایش عرضه ارز صادرکنندگان، کاهش سقف مبلغ تراکنش بانکی، اصلاح عملکرد چک تضمینی در بازار، بخشنامه‌های مختلف برای صرافی‌ها و... صورت گرفت و نرخ دلار را از حدود 18 هزار تومان در تابستان 97 به حدود 10 هزار تومان در آذرماه کاهش داد، اکنون این پرسش برای فعالان بازار و کارشناسان مطرح است که آیا کاهش 8 هزار تومانی نرخ دلار که معادل افت 44 درصدی نرخ آن محسوب می‌شود، را می‌توان حباب نرخ ارز نامید و در آن صورت آیا نرخ 10 هزار تومانی دلارهمچنان دارای حباب است و آیا امکان کاهش حباب نرخ دلار بیش از این وجود دارد؟

به گزارش تعادل، کارشناسان اقتصادی برای برآورد میزان حباب مالی قیمت سهام، ارز، سکه، طلا و کالاهای دیگر، روش‌های مختلفی را به کار برده‌اند و برخی صاحب نظران مالی معتقدند که میزان حباب را باید از نرخ برابری قیمت روز یک کالا یا دارایی در برابر سایر کالاها و دارایی‌ها محاسبه کرد. از جمله قیمت ارز یا طلا و سکه را بر اساس نرخ مشابه آن در کشورهای دیگر در برابر سایر دارایی‌ها ارزیابی می‌کنند.

محمد زارع کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با تعادل در این زمینه گفت: برای اندازه‌گیری حباب سکه یا طلا می‌توان نرخ جهانی اونس طلا و قیمت دلار در برابر ریال را مبنا قرار داد و میزان حباب سکه یا طلا را محاسبه کرد. اما برای محاسبه نرخ دلار، باید نرخ برابری دلار در برابر سایر ارزها، نفت، طلا و سهام و... را مبنا قرار داد تا میزان حباب نرخ دلار مشخص شود.

اما در شرایطی که خود نرخ دلار مبنای محاسبه سایر ارزها و طلا و سکه است و درنتیجه نرخ یورو، ین، پوند، نفت، اونس جهانی طلا با دلار محاسبه می‌شود، چه روشی باید مبنای محاسبه حباب نرخ دلار قرار گیرد؟

زیرا در شرایط تحریم امریکا، هزینه مبادله نرخ دلار به دلایل مختلف از جمله تحریم ارزی، بانکی، مبادله دلار با ریال و... تحت تاثیر قرار گرفته و نرخ دلار را افزایش داده و به دنبال آن نرخ سایر ارزها و طلا و سکه نیز افزایش یافته است. براین اساس، نرخ پایه محاسبه نرخ دلار و سایر ارزها وطلا و سکه نسبت به قبل از تحریم امریکا افزایش یافته است و حباب نرخ دارایی یا ارز و سکه، براساس رابطه مبادله آنها در بازار جهانی قابل محاسبه است و مثلا اگر نرخ سکه براساس اونس جهانی و نرخ دلار داخلی باید 3 میلیون تومان باشد اما 3.3 میلیون تومان است گفته می‌شود که 300 هزار تومان حباب دارد.

اما از سوی دیگر، در مورد نرخ دلار که مبنای محاسبه نرخ سایر ارزها و دارایی‌هاست، نمی‌توان به صورت دقیق اعلام کرد که نرخ دلار در برابر ریال در شرایط تحریم، چه میزان حباب دارد و براین اساس، برخی کارشناسان معتقدند که نمی‌توان به صورت دقیق اعلام کرد که نرخ 10 هزار تومانی دلار تا چه حد حباب دارد؟ زیرا به خاطر تحریم‌ها، اساسا رابطه مبادله و هزینه مبادله تغییر کرده و به دلیل تغییر محیط کسب وکار و بازار مبادله و تحریم، نرخ دلار نسبت به قبل از تحریم‌ها از حدود 4‌هزار تومان به 10 هزار تومان فعلی رسیده و 2.5 برابر شده یا 150 درصد یا 6 هزار تومان افزایش یافته است.

اما اگر شرایط تحریم و اثر تحریم بر هزینه مبادله و رابطه مبادله ریال با دلار را حذف کنیم، باید یک سال پایه مثلا سال 92 که نرخ دلار حدود 3200 تومان  بوده را مبنا قرار دهیم و اثر تورم داخلی منهای تورم امریکا را روی نرخ دلار محاسبه کنیم . به عبارت دیگر، با حذف اثر تحریم و تغییر شرایط و محیط کسب وکار و تجارت و روابط خارجی، اثر تورم داخلی روی دلار براساس شاخص تورم سال 92 تا 97، نشان می‌دهد که شاخص از 75 به قیمت سال پایه 95 به عدد 154 در آبان 97 رسیده و طی این دوره پنج ساله به میزان 105 درصد رشد کرده است. در نتیجه نرخ دلار 3200 تومانی با فرض 105 درصد تورم باید به حدود 6600 تومان برسد.

از این رو تنها با فرض نرخ تورم سال‌های اخیر، می‌توان نرخ دلار واقعی را 6600 تومان و میزان حباب آن را حدود 3400 تومان اعلام کرد.

البته باید در نظر داشت که بخشی از افزایش نرخ تورم در یکسال اخیر نیز حاصل شرایط تحریم و رشد نرخ دلار بوده است و در فاصله مرداد 96 که شتاب رشد نرخ ارز و تورم آغاز شده تا آبان 97 شاخص تورم از عدد 107 به 154 رسیده و در این فاصله 15 ماهه معادل 47 واحد یا 43 درصد رشد کرده است.

از این رو اگر اثر نرخ تورم یکسال اخیر را نیز حذف کنیم و تورم یکسال قبل از آن را برای یکسال گذشته در نظر بگیریم که معادل 9 درصد بوده، شاخص تورم بدون در نظر گرفتن شرایط تحریم باید به عددی حدود 120 می‌رسید و نرخ دلار بدون تحریم‌ها باید به نرخی حدود 5200 تومان می‌رسید. یعنی با فرض حذف کامل تحریم‌ها و اثر آن بر نرخ تورم، نرخ دلار از سال 92 تا سال 97 از 3200 باید به 5200 تومان می‌رسید.

با این فرض، حباب نرخ دلار حدود 4800 تومان می‌شود و لذا می‌توان انتظار داشت که با کاهش اثر تحریم‌ها، از جمله ادامه فروش نفت، کاهش اثر تحریم بر معاملات بانکی، روابط با کشورها و اروپا، ایجاد کانال‌های بانکی، و... نرخ دلار تا محدوده کانال 5 هزار تومان کاهش یابد.

اما ناگفته پیداست که تحریم‌ها ادامه دارد و اثر آن به شکل‌های مختلف روی هزینه مبادله و سایر هزینه‌های پیدا و پنهان از جمله سفته بازی، حفظ ارزش پول، خرید بیشتر طلا و سکه، تقاضای بیش از نیاز واقعی اقتصاد ایران و سایر مسائل موثر بر رابطه مبادله مشهود است و لذا با فرض ثابت بودن سایر شرایط از جمله ادامه فروش نفت ایران، تا هر سطحی که بانک مرکزی، دولت، ستاد هماهنگی اقتصادی، سران سه قوه و... بتوانند حفره‌های ارزی را شناسایی و با اثرگذاری بر میزان عرضه ارز، تقاضای ارز، گردش مالی و نقدینگی اثرگذار باشند و اقداماتی نظیر چند ماه اخیر مانند کاهش سقف تراکنش‌ها، چک تضمینی، افزایش عرضه ارز صادرکنندگان و... را انجام دهند، قادر خواهند بود که میزان حباب نرخ ارز را به میزان بیشتری کاهش دهند.

    حباب طلا و ارز از نظر فعالان بازار

از نظر فعالان بازار طلا و ارز، مبنای محاسبه حباب دارایی به شکل دیگری است و حباب را از رابطه مبادله در بازار جهانی به نرخ روز استخراج می‌کنند. در این نوع محاسبه حباب، مبنا محاسبه نرخ دلار در برابر سایر دارایی‌هاست و در نتیجه از رابطه دلار با ریال، حباب سایر دارایی‌ها را محاسبه می‌کنند و مبنا نرخ روز است و در نتیجه نمی‌توان اثر تحریم‌ها و تورم سال‌های قبل را روی این نوع حباب محاسبه کرد.  براین اساس، حباب یورو 35 تومان، پوند 205 تومان، دلار کانادا 75 تومان، یوآن 10 تومان، درهم 12 تومان‌، لیر ترکیه 37 تومان، ربع سکه 250 هزار تومان، نیم سکه 201 هزار تومان، سکه طرح جدید 372 هزار تومان، طلای 18 عیار 10 هزار تومان و مثقال طلا 43 هزار تومان است.