زخم‌های توسعه بر تپه باستانی شوش

فرمانداری، شهرداری و شورای شهر شوش با جدیت به دنبال ساخت زیرگذر ورودی این شهر هستند، و شبانه لودر را به جان تپه باستانی می‌اندازند تا خسارت‌های غیرقابل جبرانی به تمدن چندهزارساله شوش وارد کنند؛ تپه‌ای که برای جامعه جهانی آنقدر اهمیت داشت که در سال 1394 از سوی یونسکو به‌عنون میراث جهانی ثبت شود و آثار باستانی کشف شده از آن در موزه‌های معتبر دنیا از جمله موزه لوور فرانسه جا خوش کند. اما شوش در وطن خویش غریب است و با وجود مخالفت صریح مسوولان میراث فرهنگی با ساخت این زیرگذر، مسوولان شوش ضوابط ثبت جهانی را نادیده گرفته و بر احداث زیرگذر در حریم شوش اصرار دارند.

   حفاری بدون رعایت قانون و استعلام از میراث

شوش، تپه‌ای که سال‌ها در میان دشت به حال خود گذاشته شده بود با ورود باستان‌شناسان فرانسوی که در اواخر قرن نوزدهم میلادی به خوزستان آمدند و آن را کاوش کردند و یافته‌های خود را به نفع لوور از ایران خارج کردند، ناگهان اهمیت یافت. کارگران ایرانی از شهرهای اطراف برای کار به هیات کاوش فرانسوی پیوستند و آرام آرام خانه‌سازی در اطراف تپه آغاز و بعد از سال‌ها جمعیت آنقدر زیاد شد که شوش به شهر تبدیل شد. حالا این شهر که زایش آن وابسته به تپه باستانی بوده ادامه حیات این تپه را دچار تهدیدی جدی کرده است. توسعه فیزیکی شهر بدون توجه به کالبد تاریخی آن و جدا از توسعه پایدار هر روز برای این تپه که یکی از دیرین‌ترین سکونتگاه‌های بشری به شمار می‌رود؛ مشکلی جدید می‌آفریند. در دولت محمود احمدی‌نژاد قرار بود پل نظام مافی روی این تپه باستانی ساخته شود که با مخالفت کارشناسان و رسانه‌ها در حد ساخت یک پایه متوقف ماند اما این پایان تخریب‌های شوش نبود چرا که حالا پل روگذر به زیرگذر تبدیل شده که خطرش به مراتب چند برابر بیشتر از قبل است و از همه مهم‌تر اینکه بدون توجه به نظرات کارشناسی (احداث کمربندی)، شبانه با لودر به تپه می‌زنند و تاریخ جهان را نابود می‌کنند. علی اصغر مونسان، معاون رییس‌جمهور و رییس سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی وگردشگری کشور در واکنش به اقدام شهرداری شوش نخست محمدحسن طالبیان، معاون میراث فرهنگی سازمان میراث فرهنگی و یک تیم از معاونت را برای پیگیری و بررسی وضعیت به شهر باستانی شوش فرستاد و بعد هم در صفحه شخصی خود این اقدام را محکوم کرد و نوشت: «متولیان شهر شوش با حکم شبانه، احداث زیرگذر شهری را آغاز کردند! این اقدام باعث خسارت‌های غیرقابل جبران برای تمدن چندهزارساله ما خواهد بود! » اما اوضاع شوش با اعزام طالبیان هم آرام نمی‌شود، در فیلم‌های منتشر شده از حضور معاون میراث فرهنگی کشور در شوش، عده اندکی از مردم منطقه، مخالفت میراث فرهنگی با ساخت زیرگذر را به مسائل قومی ربط داده و در تلاشند تا به محمدحسن طالبیان دیکته کنند که اگر با ایجاد زیر گذر موافقت نکند، قومیتی فکر می‌کند و نمی‌خواهد همه مردم را در نظر بگیرد. معاون میراث فرهنگی کشور اما با بیان اینکه با مصوبه شورای تامین شهر شوش و براساس دستور فرمانداری، لودرها و تجهیزات مکانیکی شهرداری از ساعت ۸ و ۳۰ دقیقه پنج‌شنبه ۶ دی، فعالیت خود برای ایجاد زیرگذر را شروع کردند معتقد است این اقدامات بدون اطلاع میراث فرهنگی شوش و استان خوزستان شروع شد. او افزود: در لحظه اول در تماس با همه مسوولان میراثی استان خوزستان از آنها خواستم برای توقف کار در عرصه ورودی شهر باستانی شوش با یکدیگر بسیج شوند، آنها حتی با فرمانداری شوش صحبت کرده، اما جواب شنیده بودند که «رسیدگی می‌کنیم»، ولی تا ساعت ۳ بامداد هیچ اتفاقی نیفتاده بود. شب گذشته تلاش زیادی برای تماس با مسوولان شهری شوش صورت گرفت، اما هیچ پاسخی گرفته نشد، تا روز جمعه ۷ دی، با استاندار در این زمینه صحبت شد و وی قول توقف کار را داد. طالبیان همچنین با تاکید بر اینکه تاکنون هر زمان که مسوولان شهری شوش درخواست ایجاد این زیرگذر را کرده‌اند، آنها با این طرح، به دلیل قرار گرفتن در عرصه شهر باستانی شوش مخالفت کرده‌اند، می‌گوید: سازمان میراث فرهنگی شنبه ۸ دی، شکایت‌های خود برای این اقدام را به دادگاه استان و قوه قضاییه کشور نسبت به همه کسانی که در این کار دخیل بوده‌اند، مطرح می‌کند.

   شهر شوش زیرتیغ تخریب از بین می‌رود

مجتبا گهستونی، فعال میراث فرهنگی خوزستان، درباره این موضوع به تعادل گفت: اگرچه حوزه میراث فرهنگی خوزستان در سال‌های متمادی درمانده شده است، اما سایر ارگان‌های دولتی و بخش‌های مردمی با محوریت سازمان میراث فرهنگی، آن هم به صورت مسوولانه، عقب ماندگی‌های موجود در شهرستان شوش را جبران کرده‌اند. کسانی که دلشان برای ساماندهی شهر جهانی شوش می‌سوزد قطعا باید برای ساماندهی این امور از متولی حوزه میراث فرهنگی و گردشگری استعلام کنند، نه اینکه میراث فرهنگی را در گوشه رینگ بگذارند. او افزود: در حالی که شوش هرساله پذیرای گردشگران داخلی و خارجی است اما مسوولان شهری شوش به خاطر ناآگاهی از شاخصه‌های یک شهر مطلوب میراثی و گردشگری، گاهی شهر را وارد چالش‌های جدی کرده‌اند و حال که در تنگناهای مختلف قرار می‌گیرند، پای سازمان میراث فرهنگی را به عقب ماندگی‌های این شهر باز می‌کنند. اگرچه روسای وقت و فعلی سازمان میراث فرهنگی کشور توجه چندانی به شوش نداشته‌اند، اما این‌بار سومی است که رییس فعلی سازمان میراث فرهنگی کشور درباره موضوعات میراثی شوش واکنش نشان می‌دهد. با این حال انتظار می‌رود در جدال کنونی شهرداری و میراث فرهنگی در ماجرای تخریب عرصه درجه یک شوش، رییس سازمان میراث فرهنگی به خوزستان سفر می‌کرد و رفع اختلاف ایجاد شده در ماجرای تخریب و حفاظت از یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستانی کشور را خود از جایگاه حاکمیتی برای همیشه برطرف کند.

گهستونی بیان کرد: مسوولان شوش خود عامل عقب ماندگی کهن شهر شوش هستند یک‌روز پل هوایی احداث می‌کنند و بیست سال بعد آن را برمی‌چینند. روزی دیگر بدون مجوز پایه‌های پل نظام مافی را احداث می‌کنند و بعد کارگاه آن را غیرفعال می‌کنند. روزی دیگر ساختمانی جنب مصلی می‌سازند و ناچار می‌شوند تا بخشی از طبقات آن را کوتاه کنند.یکروز روی عرصه شوش ترمینال می‌سازند و ناچار می‌شوند هیچگاه از آن استفاده نکنند و به میراث فرهنگی تحویلش دهند. حال نیز که مدیرکل جدید میراث فرهنگی استان خوزستان تصمیم دارد با کلیه مدیران شهری در راستای حفاطت از میراث فرهنگی و توسعه گردشگری تعامل کند. در این شرایط از مدیران شهری شوش انتظار می‌رود به همراه مدیرکل و دوستداران میراث فرهنگی به فکر توسعه و زیست پایدار شهر باشند. این فعال میراث فرهنگی گفت: اداره کل میراث فرهنگی استان خوزستان و اداره میراث شوش و پایگاه جهانی شوش همگی وظیفه دارند از تمام ظرفیت‌های قانونی برای جلوگیری از رفتارهای خطرساز برای محوطه جهانی شوش بهره بگیرند. آنها باید از خود بپرسند که آیا شهر تاریخی شوش در فهرست جهانی یونسکو ثبت شده است یا خیر؟ اگر ثبت شده است که باید بر اساس ضوابط ثبت ملی و ثبت جهانی با این محوطه ارزشمند باستانی رفتار کنند. شهر باید توابع قانون باشد و براساس همان ضوابط قانونی نیز توسعه پیدا کند. شنیده می‌شود که برخی مسوولان شوش از برخی کارشناسان خواسته‌اند تا گزارش‌های لازم میراثی را به اداره میراث‌فرهنگی استان خوزستان و سازمان میراث‌فرهنگی کشور در تهران اعلام نکنند.