عملکرد استان‌های ایران در تولید و فروش آب

خوزستان بیشترین میزان هدررفت آب را در سال 96 به ثبت رسانده است

گروه انرژی|

وضعیتی که شماری از مناطق ایران در تابستان سال 1397 از سر گذراندند، انگیزه تولید و انتشار گزارشی از سوی مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی بوده است. گزارشی که آمار و ارقام جالب توجه و کمتر منتشر شده‌ای را در خصوص حوزه «تولید» آب در ایران و موضوع تعرفه آن را شامل می‌شود.

ایران هر سال در مجموع 7.64 میلیارد متر مکعب آب تولید می‌کند و 5.58 میلیارد متر مکعب از آن را به فروش می‌رساند، ما به‌التفاوت این دو عدد «آب به حساب نیامده» نام می‌گیرد.

قیمتی که برای فروش آب در ایران تعیین شده به نحوی است که حتی نیم بهای تمام‌شده برای تولید را نیز کفایت نمی‌کند، طبق اطلاعات گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، در مورد آب شهری متوسط قیمتی که مشترکان به شرکت‌های آب و فاضلاب پرداخت می‌کنند معادل 48 درصد قیمت تمام شده است. فاصله قیمت دریافتی از قیمت تمام شده در روستاها از شهرها به مراتب کمتر است. آب‌بهایی که روستایی‌ها در ایران می‌پردازند 24 درصد قیمت تمام شده را شامل می‌شود.

طبق جدولی که مرکز پژوهش‌ها از داده‌های شرکت‌های آب و فاضلاب استخراج کرده است، متوسط قیمت تولید هر متر مکعب آب شهری در ایران در سال 1396 معادل 9760 ریال بوده است. این قیمت در مورد آب روستایی بیشتر بوده و در این سال به 10983 ریال رسیده است. متوسط قیمتی که هر متر مکعب آب شرب شهری در این سال به فروش رفته است 4652 ریال بوده که 48 درصد قیمت تمام شده است. متوسط فروش آب روستایی در این سال نیز 2684 ریال بوده است که 24 درصد بهای تمام شده 10983 ریالی است.

 بررسی «تعادل» از این داده‌ها نشان می‌دهد که در حالی که قیمت تمام‌شده تولید هر متر مکعب آب شرب شهری از سال 1395 تا 1396 معادل 3 درصد افزایش را تجربه کرده است، قیمت فروش 1 درصد افزایش یافته است.

«استهلاک» و «هزینه نیروی کار» به ترتیب 41 درصد و 27 درصد از کل هزینه تمام شده برای تولید هر متر مکعب آب در ایران را به خود اختصاص می‌دهند.

مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی البته در بخشی از گزارش خود عنوان کرده است که در خصوص اعلام قیمت تمام شده «شفافیت» وجود ندارد.

در سال 1396 استان تهران 1417 میلیون متر مکعب آب تولید کرده است که 22.9 درصد کل تولید آب ایران را شامل شده و با فاصله بیشترین تولید آب در کل ایران را شامل می‌شود. پس از تهران و با فاصله قابل توجه استان خوزستان 418 میلیون متر مکعب آب در این سال تولید کرده است.

کاشان با تولید 40 میلیون متر مکعب آب در سال 96 کمترین تولید آب را در ایران داشته است. اما وقتی پای «آب به حساب نیامده» به میان می‌آید کارنامه کاشان نسبت به بسیاری از استان‌ها قابل دفاع‌تر است چرا که 80 درصد آب تولید شده در این استان به حساب می‌آید.

در مورد آب به حساب نیامده که در واقع «هدررفت» را نشان می‌دهد، خوزستان که در واقع در باشگاه تولیدکننده‌ها رتبه دوم را دارد، بدترین عملکرد را به ثبت رسانده است. این استان پر آب در جنوب ایران در سال 96 معادل 418 میلیون متر مکعب آب تولید کرده اما موفق شده است تنها بابت 251 میلیون متر مکعب آن درآمد داشته باشد. استان کرمانشاه در غرب ایران با فاصله کمی بعد از خوزستان عملکردی مشابه این استان رقم زده است. طبق آمار مندرج در گزارش مرکز پژوهش‌ها، کرمانشاه در سال 96 معادل 155 میلیون متر مکعب آب تولید کرده اما در نهایت 94 میلیون متر مکعب از آن را به فروش رسانده است. این آمار نشانگر آن است که 39.4 درصد از آب تولید شده در کرمانشاه دچار هدررفت شده است.

بعد از کرمانشاه، استان مجاور این استان، یعنی کردستان قرار می‌گیرد. کردستان در سال گذشته با 32.1 درصد هدررفت آب در فاصله تولید تا فروش روبرو بوده و از 112 میلیون متر مکعب آب تولید شده 76 میلیون متر مکعب را به فروش رسانده است.

هر دوی این استان‌ها از مناطق پرآب ایران محسوب می‌شوند.

نکته جالب توجه دیگر جدول تولید و فروش آب، به بهترین عملکردها باز می‌گردد. استان «یزد» در سال 1396 تنها 94 میلیارد متر مکعب آب تولید کرده اما 79 میلیارد متر مکعب از آن را به فروش رسانده است. این روند نشان می‌دهد یزدی‌ها تنها 16 درصد آب به حساب نیامده داشته‌اند. درصدی که یک رقیب نزدیک با درصد 16.2 آن را دنبال کرده است: «اصفهان».

استان اصفهان در سال 96 معادل 395 میلیون متر مکعب آب تولید کرده و 331 میلیون متر مکعب آن را فروخته است. اصفهان در تابستان سال جاری در آستانه جیره‌بندی قرار داشت که مدیریت مصرف باعث شد این موضوع کمرنگ شود.

کل آبی که ایران در سال 1396 تولید کرده است 6 هزار و 169 میلیون متر مکعب بوده که در نهایت بابت 4 هزار و 625 میلیون متر مکعب از آن «درآمد» به دست آمده است. 25 درصد آب تولید شده در این سال در دسته «آب به حساب نیامده» قرار می‌گیرد. البته مرکز پژوهش‌ها در بخشی از گزارش خود در جدولی معادل 1.7 درصد از «آب به حساب نیامده» را «مصارف مجاز بدون درآمد» معرفی کرده است. این مقدار که مشخص نشده است در چه مجاری مورد استفاده قرار می‌گیرد معادل 96 میلیون متر مکعب است که برابر با تولید آب یک سال یک استان مانند یزد است.

راه‌حل‌هایی که مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی برای کنترل وضعیت به ویژه در سال 1400 مطرح کرده است، تفاوت معناداری با آنچه تاکنون تحت عنوان راه‌حل مطرح شده است ندارد. این گزارش با دسته‌بندی پیشنهادها به 2 گروه «مدیریت عرضه» و «مدیریت تقاضا» در دسته اول خواستار اقداماتی چون «افزایش تامین و تولید آب» و «پایداری خدمات در شرایط اضطرار» شده است. در دسته دوم نیز پیشنهادهایی گنجانده شده که عملا «مدیریت عرضه» به حساب می‌آید. یکی از این موارد «کاهش آب به حساب نیامده» است که مرکز پژوهش‌ها اعتقاد دارند با کاهش آن امکان اینکه 3.9 متر مکعب بر ثانیه به ظرفیت تامین آب ایران افزوده می‌شود.

محققان مرکز پژوهش‌ها پیشنهاد کرده‌اند که برای مدیریت مصرف آب، خانوارهای «پرمصرف» برای «مازاد مصرف» بر الگو، تعرفه بیشتری پرداخت کنند. این تعرفه بطور کلی «تعرفه مازاد بر الگو» نام گرفته است. در این گزارش همچنین پیشنهاد شده است که در ادارات دولتی ایران «تجهیزات کاهنده مصرف آب» نصب شود.

مرکز پژوهش‌ها در خصوص موضوع «آب‌بها» که یکی از دغدغه‌های چند سال اخیر اداره آب در ایران بوده است، با تاکید بر فاصله قابل توجه میان قیمت تولیدی آب و قیمت دریافتی خواستار «اصلاح تعرفه‌ها» که خود از آن با عنوان «واقعی کردن تعرفه» یاد می‌کند شده و تاکید کرده است که این موضوع «باید» در دستور کار متولیان بخش آب «شرب» ایران قرار بگیرد.

آب شرب در ایران حدود 7 درصد از مصرف را به خود اختصاص می‌دهد.

مرکز پژوهش‌های مجلس در بخشی از گزارش خود با بیان اینکه در تابستان 97 معادل 46 درصد از جمعیت ایران در شرایطی از منظر منابع آب قرار گرفتند که «تنش آبی» نام دارد، پیش‌بینی کرده است که احتمال اینکه این تنش در صورت ادامه وضع موجود در تابستان 1400 تشدید شده و 80 درصد از جمعیت ایران را تحت «تنش آبی» قرار بدهد وجود دارد.

مرکزپژوهش‌ها برآورد کرده است که برای عملیاتی کردن یکی از راهکارهای پیشنهادی در زمینه افزایش «تامین آب» به 100 هزار میلیارد ریال در سال اعتبار احتیاج است. این مرکز تاکید کرده است از آنجا که وضعیت آب تجدیدپذیر ایران در شرایط کاهشی قرار گرفته است، تامین آب جدید باید از منابع غیر متعارف مانند «نمک‌زدایی از آب دریا» صورت بگیرد.