روش‌های ارتقای آگاهی اعضای تعاونی‌ها

بهمن عبدالهی

رییس اتاق تعاون ایران

 آموزش تعاونی فقط برای شرکت‌های تعاونی تازه تأسیس ضرورت ندارد، بلکه برای اعضای تعاونی‌هایی که سابقه ممتدی دارند نیز لزوم آموزش غیرقابل انکار است. علاوه بر آن، با توسعه دامنه کار و افزایش تعداد اعضاء و کارکنان شرکت تعاونی، این آموزش اهمیت بیشتری کسب می‌کند، چرا که باید کوشید پیوسته «روحیه تعاونی» محفوظ مانده و احیا شود زیرا اگر عضوی به فعالیت دیگران متکی باشد و خود تلاشی نکند، روحیه تعاونی او دچار رخوت می‌شود. در گزارشی که سال‌ها قبل به مناسبت برگزاری کنفرانس بین‌المللی تربیت و آموزش تعاونی در شهر زوریخ کشور سوییس ارایه شد آمده بود: «اگر ممکن بود نهضت تعاونی را از سر گرفت و ناگزیر بودیم یکی از دو شق زیر را انتخاب کنیم: شروع کار بدون سرمایه ولی با همکاری شرکا و اعضای مجرب و دانا، یا با سرمایه فراوان ولی با اعضای بی‌اطلاع و نادان، با تجربیاتی که تا به حال اندوخته‌ایم، بی‌شک شق نخست را انتخاب می‌کردیم.»

این سخنان از این جهت قابل تأمل است که در یک اجتماع تعاونی بین‌المللی بر زبان آورده شده و گوینده آن نماینده تعاونی کشور سوئد بوده است، ‌یعنی کشوری که سازمان تعاونی آن نه تنها از نظر وسایل و امکانات مالی، بلکه از لحاظ افکار بلند و اقدامات بزرگ دارای شهرت است. اهمیت تربیت و ضرورت ارتقاء آگاهی اعضای تعاونی را بهتر از این نمی‌توان توصیف کرد. آموزش تعاونی فقط برای شرکت‌های تعاونی تازه تأسیس ضرورت ندارد، بلکه برای اعضای تعاونی‌هایی که سابقه ممتدی دارند نیز لزوم آموزش غیرقابل انکار است. علاوه بر آن، با توسعه دامنه کار و افزایش تعداد اعضاء و کارکنان شرکت تعاونی، این آموزش اهمیت بیشتری کسب می‌کند، چرا که باید کوشید پیوسته «روحیه تعاونی» محفوظ مانده و احیا شود زیرا اگر عضوی به فعالیت دیگران متکی باشد و خود تلاشی نکند، روحیه تعاونی او دچار رخوت می‌شود. همچنین در صورتی که پیشرفت و رونق کار مانع کوشش اعضاء شده یا بروز مشکلات موجب شود که اعضای سست عقیده نسبت به شرکت و سرنوشت آن بی‌تفاوت شوند و دست از همکاری و معاضدت بکشند و نیز چنانچه بین ارکان مختلف شرکت تعاونی اختلافاتی بروز کند، در همه این حالات ممکن است روحیه تعاونی متزلزل شود.

از طرف دیگر، هجوم اعضای جدید، خالی از مخاطره نیست، زیرا اعضای جدید به راهی گام می‌نهند که دیگران برایشان هموار ساخته‌اند و در نتیجه لزومی ندارد آنها هم مانند پیشگامان و اعضای اولیه تعاونی، فکر خود را به‌کار اندازند و جسارت و همت به خرج دهند. لذا باید دید تازه‌واردان به چه اندازه احساس مسوولیت می‌کنند و از ایمان تعاونی بهره‌مندند. از طرف دیگر باید توجه داشت که آموزش و تربیت تعاون در شرکت‌های تعاونی، اعم از جدیدالتأسیس یا قدیمی، تنها در صورتی دارای نتایج پایدار خواهد بود که مستمر و مداوم باشد. یکی از اصول شرکت‌های تعاونی که از حدود دو قرن پیش محفوظ مانده و هنوز اعتبار خود را حفظ کرده است، اختصاص وجوه معینی از محل سود خالص سالانه شرکت‌های تعاونی برای توسعه آموزش است. غالبا درصد این وجوه مانند سال‌های اولیه رشد تعاونی‌ها 2.5 تا ۳ درصد، و گاهی به تناسب میزان فروش و معاملات شرکت تعیین می‌شود. میزان این وجوه در بعضی از کشورها نیز رقم معتنابهی از درآمد شرکت تعاونی را به خود اختصاص می‌دهد.

    هدف آموزش

هدف آموزش تعاونی در درجه اول، رسوخ دادن این اعتقاد در اعضاء‌ است که سازمان تعاونی تشکیلات بیگانه‌ای نیست که فقط برای خدمت به آنها تأسیس شده باشد، بلکه موسسه‌ای است متعلق به خودشان و نتیجه و پیشرفت کار آن، به جد و جهت خود آنها بستگی دارد. همچنین هدف آموزش این است که معلوماتی به اعضاء بدهد و احساسات و افکار و استعدادهای نهفته آنها را برانگیزد تا به صورت یک مومن واقعی نهضت تعاونی درآیند، به این معنی که: نه ‌تنها از منافع مشترک خود با سایر اعضاء، بلکه‌از پیوندهای ‌معنوی و مسوولیت‌های مشترک خویش با دیگران نیز آگاه و نیت شرکت در کار و فعالیت مشترک را دارا شوند. هدف دیگر آموزش تعاونی این است که اعضای شرکت تعاونی، خود را عضو یک شرکت کوچک ندانند، بلکه خویشتن را متعلق به نهضتی به شمار آورند که در آن، خدمت به مردم، مقدم بر جنبه بازرگانی و سودجویی است و نهضتی است متکی بر عقاید و طرز تفکر جدید و مبتنی بر سازمان نوینی است که به موجب آن افراد، روابط انسانی تازه‌ای با یکدیگر خواهند داشت.

    آموزش شرکت در فعالیت‌های تعاونی

شرکت در فعالیت‌های تعاونی، چنانچه از روی فهم صورت گیرد، چه از لحاظ پرورش فکر و چه از نظر تربیت اراده، یک مکتب واقعی آموزشی به شمار می‌آید، زیرا از طرفی موجب می‌شود که اعضاء به تدریج با مقدمات مسائل اقتصادی حین عمل آشنا شوند و از طرف دیگر، رموز و طرز کار دستگاه تعاونی و اصول برابری و انصاف را که نهضت تعاون بدان مبتنی است، فرا گیرند. از سوی دیگر، شرکت در فعالیت‌های تعاونی، فرد فرد اعضاء را به کوشش انفرادی و مجموعه آنان را به تلاش دسته‌جمعی و همگانی عادت می‌دهد. مقدماتی که منتهی به تشکیل و تأسیس یک شرکت تعاونی می‌شود، یعنی مجمع عمومی موسس، خود بهترین موقعیت برای آموزش تعاونی است، زیرا در مجمع مزبور مفاد اساسنامه دقیقاً مورد بحث قرار می‌گیرد. پس از آن، مجامع عمومی عادی شرکت، بهترین وسیله و شاید برای بسیاری از شرکت‌ها تنها وسیله آموختن و به کار بستن اصول تعاونی باشد. لذا باید کوشش کرد اعضاء به حضور در این مجامع ترغیب شوند و تسهیلات لازم از نظر انتخاب زمان و مکان تشکیل جلسه برای آنها فراهم شود. از این رو در مجامع عمومی، به جای ارایه جدول‌ها و ارقام عریض و طویل که چه بسا ممکن است غیرقابل درک و موجب کسالت خاطر گردد، بهتر است نمودارهای مصور به اعضاء نشان داده شود. همچنین باید با ایجاد مباحثه و تبادل آرا، جلسات را زنده و با روح کرد. این قبیل جلسات را اغلب می‌توان با نمایش فیلم و اجتماعات خانوادگی و نظایر آن همراه نمود.

از آنجا که فکر تعاون، همانند اندیشه دموکراسی، بر این اساس مبتنی است که افراد در فعالیت‌های اجتماعی شرکت داده شوند، یا این مشارکت را احساس کنند، موسسات تعاونی درصدد برآمده‌اند به مناسبت‌های مختلف، فعالیت‌های گوناگون ایجاد کرده و اعضاء را در آن دخالت داده و شرکت بدهند. بطور مثال: غالباً‌ به تشکیل کمیته‌های مخصوصی برای تبلیغات یا برپایی مراسم تفریحات سالم یا امور اجتماعی و خیریه مبادرت می‌ورزند و ابتکاراتی در این خصوص به خرج می‌دهند و از این طریق اعضای تعاونی را در فعالیت‌ها مشارکت داده و با آنها تبادل‌نظر می‌کنند. همچنین می‌توان از بانوان خانه‌دار عضو شرکت تعاونی انجمنی تشکیل داده در امور مربوط به تعاونی از آنها نظرخواهی کرد و به توصیه‌های آنان درخصوص ارزش و مرغوبیت کالاها و نحوه بسته‌بندی آنها توجه کرد.

علاوه بر آن، به منظور تقویت همبستگی و ایجاد زمینه همکاری بیشتر بین اعضاء تعاونی، می‌توان فرصت‌هایی به وجود آورد تا در خارج از جلسات مجامع عمومی نیز با یکدیگر ملاقات کرده و آشنایی بیشتری پیدا کنند. مثلاً می‌توان، گردش‌های دسته‌جمعی یا مسابقات ورزشی ترتیب داد یا مراسم جشن به مناسبت‌های مذهبی و ملی برگزار کرد و از اعضاء برای حضور و مشارکت فعال در آنها دعوت کرد.

   اهمیت سخنرانی و انتشارات

در هر شرکت تعاونی لازم است دسته کوچک یا بزرگی از اعضاء‌ باشند که رفتار و کردارشان برای سایرین نمونه قرار گیرد و منشأ الهام واقع شوند، بطوری که سایر اعضاء در مواقع بحرانی، برای پیدا کردن راه‌حل یا اخذ تصمیمات مهم، نظر آنان را جویا شوند. غالباً چنین هسته‌ای از اعضا‌ء‌ مجرب و مومن در تعاونی‌ها وجود دارد و این افراد که ممکن است اداره‌کنندگان آینده تعاونی باشند، باید پیوسته بکوشند معلومات و دانش تعاونی اعضای تعاونی مربوط را گسترش داده و ارتقاء بخشند. بدین منظور، غالباً تدابیر مختلفی اتخاذ می‌شود. از آن جمله می‌توان دروس اختصاصی یا یک رشته سخنرانی یا یک دوره آموزشی در تعطیلات آخر هفته برای استفاده اعضاء ترتیب داد که اشخاص غیر عضو و مشتریان تعاونی نیز بتوانند در آن شرکت کنند. بازرسان شرکت‌های تعاونی نیز می‌توانند در ضمن سال به ویژه مقارن تشکیل مجمع عمومی، سخنرانی‌هایی برای ارتقاء آگاهی اعضاء ایراد نموده و آنان را با امور تعاونی بیش از پیش آشنا سازند.

همچنین لازم است اتحادیه‌های تعاونی در زمینه انتشار مطبوعات تعاونی فعالیت کرده و نشریات مختلفی به صورت کتاب یا مجلات ماهانه یا فصلنامه برای استفاده عموم اعضای تعاونی منتشر سازند به نحوی که حاوی اطلاعات عمومی درباره مسائل تعاونی باشد. بعضی از این نشریات نیز ممکن است جنبه تخصصی داشته و مورد استفاده مدیران اجرایی و کارکنان شرکت‌های تعاونی قرار گیرد.

موضوع تهیه و توزیع نشریات تعاونی، آن چنان حایز اهمیت است که غالباً مورد تأکید مجامع و نشست‌های بین‌المللی تعاون قرار می‌گیرد و توصیه می‌شود که علاوه بر ایجاد سرویس اطلاعات تعاونی در اتحادیه‌های مربوط، تدریس دروس اختصاصی برای آموزش و تربیت مسوولان و نویسندگان نشریات مزبور در نظر گرفته شود.

   گروه‌های  مطالعاتی

تجربه نشان داده است از میان تمام وسایلی که برای آموزش بزرگسالان مورد استفاده قرار می‌گیرد، موثرترین و کم‌خرج‌ترین آنها، همان تشکیل گروه‌ها یا انجمن‌های کوچک بحث و مطالعه است. هسته اصلی این گروه‌ها ممکن است محفل کوچکی باشد که معمولاً قبل از تأسیس هر شرکت تعاونی تشکیل می‌شود و در آن مسائل مقدماتی مورد بحث قرار می‌گیرد. این محفل نباید از هم بپاشد، بلکه پس از تشکیل شرکت نیز بهتر است به صورت دیگری و به شکل یک گروه مطالعاتی کار خود را دنبال کند. بطور کلی، دو نوع گروه مطالعاتی متمایز از یکدیگر وجود دارد: دسته اول عبارتست از گروه‌هایی که در آنها معلومات عمومی درباره تعاونی‌ها و تاریخچه و اقدامات و مشکلات آن به اعضا‌ء تعلیم داده می‌شود. البته نه تنها مشکلاتی که مبتلا به کشور آن گروه‌ها است، بلکه بطور کلی در مورد اینگونه مشکلات در سراسر جهان. هدف و منظور از این تعلیمات آن است که اعتقاد اعضاء به اصول و موازین تعاونی راسخ‌تر شود. بدیهی است در این گروه‌ها ممکن است موضوعات مربوط به علم اقتصاد و مسائل اجتماعی و تدبیر منزل و نظایر آن مورد بحث و مطالعه قرار گیرد. دسته دوم عبارتند از: گروه‌های مطالعه و فعالیت که جنبه علمی بیشتری دارند و مسائل روزمره تعاونی را مورد بحث و انتقاد قرار می‌دهند. به طور مثال در این گروه‌ها، احتیاجات تازه و جست‌وجوی طرق رفع آنها یا ایجاد قسمت‌های جدید در شرکت تعاونی مورد بحث و شور قرار می‌گیرد و هیات‌مدیره تعاونی می‌تواند تحقیق درباره بعضی مسائل نظیر سطح مصرف خانواده‌ها یا فروش اقساطی کالا و امثال آن را به آنها واگذار کند بطوری که حتی می‌توان گروه‌های مزبور را به منزله رابطی بین اعضاء از یک طرف، و مدیران شرکت از سوی دیگر، تلقی کرد.

چنانچه این گروه‌ها فقط به وظیفه مشورتی خود اکتفا کنند و از دخالت در کارهایی که در صلاحیت قسمت اجرایی و مدیریت تعاونی است اجتناب کنند، وجود و همکاری آنها چه برای شرکت‌های تازه کار و چه برای تعاونی‌های قدیمی، اعم از گروه‌های مطالعه‌ای که به مطالعات نظری می‌پردازند و گروه‌هایی که فعالیت و مطالعه را با هم توأم می‌سازند، مکتب شایسته‌ای برای تربیت و انتخاب مدیران و مبلغان و سازمان‌دهندگان آینده تعاونی به شمار می‌روند.

علاوه بر این، شرکت در این گروه‌ها نباید محدود به اعضاء باشد، بلکه لازم است مسوولان، مجریان و شاغلان مشاغل حساس تعاونی‌ها نیز در آن حضور یابند.