جرم مشهود سوءاستفاده از کودکان متکدی

ریحانه جاویدی|

 طبق قانون، کار برای کودکان کمتر از 15 سال ممنوع است و کودکان 15 تا 18 ساله نیز تنها می‌توانند در مشاغل شایسته مشغول به کار شوند، اما در واقعیت اینگونه نیست؛ کودکان کار شبانه‌روزشان را یا به تکدی‌گری در چهارراه‌ها می‌گذرانند یا در کارگاه‌های تولیدی به کار گرفته شده و از نگاه قانون پنهان می‌مانند اما تفاوتی ندارد که قانون آشکارا نقض شود یا بی‌سروصدا؛ در هر دو صورت ساز وکاری برای ساماندهی به کودکان کار نیست. براساس قانون، ۱۲ دستگاه برای رسیدگی به امور افرادی که به عنوان متکدی جمع‌آوری می‌شود، تعیین شده اما سازمان‌های مسوول وظایفشان را به گردن یکدیگر می‌اندازند تا آمار تکدی‌گری کودکان هر روز بیشتر شود. در این میان مسوولیت رسیدگی به امور کودکان متکدی برعهده سازمان بهزیستی کشور است اما مسوولان این سازمان معتقدند تا سایر نهادها مانند اداره اتباع، وزارت کشور و شهرداری‌ها به وظایف خود عمل نکنند، این سازمان نمی‌تواند اقدام جدی برای ساماندهی کودکان کار انجام دهد. نتیجه این پاسکاری میان سازمان‌ها به آنجا ختم شده که بنابر آمار اعلام شده از سوی فرماندار تهران، 4هزار متکدی در پایتخت وجود دارد که از این میان 2 هزار نفر کودک هستند و از میان کودکان هم حدود ۱۴۰۰ نفر را اتباع بیگانه تشکیل داده‌اند.

  عملکرد نامناسب بهزیستی و شهرداری

آن‌طور که عیسی فرهادی، فرماندار تهران اعلام کرد، 20سرتیم حرفه‌ای کودکان متکدی را هدایت می‌کنند. او روز گذشته در در دوازدهمین جلسه کارگروه تخصصی اجتماعی و فرهنگی استان تهران که با موضوع مقابله با آسیب‌های اجتماعی به ویژه در حوزه‌ کودکان کار و تکدی‌گری برگزار شد، گفت: « در مجموع ۳۰ درصد افراد متکدی از شهروندان خود تهران هستند و ۷۰ درصد برای سایر شهرستان‌ها هستند. باید این نکته مورد توجه قرار گیرد و به اطلاع مردم برسد که از میان ۴۰۰۰ هزار نفر متکدی تهران، تنها ۳۰ درصد نیازمند هستند و مابقی به این کار معتاد شده‌اند. قطعا امروز در شرایطی قرار نداریم که موضوعات رفاهی را برای افرادی که دچار مشکل و گرفتاری می‌شوند افزایش دهیم. در حال حاضر باید قطعا اقدامات کوتاه‌مدتی را که بالاترین میزان تاثیر‌گذاری را دارند در دستور کار قرار دهیم.»

او با اشاره به تشکیل مجتمع فوریت‌های آسیب‌های اجتماعی افزود: «در حال حاضر این مجتمع تشکیل شده و فعالیت می‌کنند؛ اما فعالیت‌های آن رضایت بخش نیست. ما وظایف خود را به خوبی انجام نمی‌دهیم و مدام در حال تخریب و وظایف را به گردن یکدیگر می‌اندازیم. ظرف ۱۸ ماه گذشته تنها سه بار شهرداری تهران، معاونت اجتماعی خود را تغییر داده است و در بحث جمع‌آوری باید شهرداری تهران به صورت فعال حضور داشته باشد. از سوی دیگر بهزیستی نیز از صد در صد وظایف خود تنها ۲۰ درصد از وظایفش را انجام می‌دهد و روزانه ۲ نفر را پس از جمع‌آوری در مجتمع فوریت‌های آسیب‌های اجتماعی جذب می‌کند. به این ترتیب زمان بسیار زیادی برای جذب کودکانی که مشغول به تکدی‌گری هستند نیاز است.»

اظهارات فرماندار تهران درباره کوتاهی سازمان بهزیستی کشور در زمینه رسیدگی به وضعیت کودکان متکدی در حالی است که حبیب‌الله مسعودی فرید، معاون اجتماعی سازمان بهزیستی کشور بر این باور است که تا زمانی که سازمان‌های دیگر مانند وزارت کشور‌ و شهرداری‌ها به وظایف خود عمل نکنند، بهزیستی نمی‌تواند اقدام خاصی برای کودکان متکدی انجام دهد.

او به «تعادل» گفت: «در آیین‌نامه ساماندهی کودکان خیابانی مشخص شده که مسوول رسیدگی به وضعیت کودکان کار سازمان بهزیستی کشور است اما در همین آیین نامه هم به وظایف سایر سازمان‌ها اشاره شده که تازمانی که آنها اقدام نکنند، بهزیستی نمی‌تواند کاری انجام دهد. برای نمونه مسوولیت تخصیص و تجهیز فضای فیزیکی مناسب برای اجرای مراحل ساماندهی به عهده شهرداری است اما باید پرسید آیا شهرداری این اقدام را انجام داده است یا خیر؟

آن‌طور که فرماندار تهران اعلام کرده است بیشترین آمار کودکان متکدی را کودکان اتباع تشکیل می‌دهند و بر اساس بررسی بهزیستی 67 درصد کودکان متکدی اتباع هستند و بعضا غیرقانونی وارد کشور شده که مجوز حضور هم ندارند اما باید پرسید اداره اتباع وزارت کشور در زمینه جمع‌آوری این کودکان چه اقدامی انجام داده؟ فرمانداری چقدر در زمینه شناسایی این کودکان پیشرفت داشته و در گام نخست باید مشخص شود که این کودکان از چه راهی وارد کشور می‌شوند و آزادانه در خیابان تردد می‌کنند و نهادهای امنیتی چرا در این زمینه مداخله نمی‌کنند؟ چرا که بیشتر این کودکان قاچاق شده و برای کار به ایران منتقل می‌شوند.»

او افزود: «در شرایط فعلی آنچه سبب شده بهزیستی نتواند به وظایف خود عمل کند، نخست کوتاهی اداره اتباع در زمینه شناسایی این کودکان است و در مرحله دوم هم تامین مکان مناسب برای نگهداری و ساماندهی که این هم به عهده شهرداری است. آنچه به عهده بهزیستی گذاشته شده، استفاده از نیروی کارشناس و مددکار برای حل مشکلات این کودکان است که ما بارها اعلام کردیم در این زمینه هیچ مشکلی نداشته و در صورت ایجاد سایر شرایط آماده همکاری هستیم. ساز و کار فعالیت بهزیستی برای رسیدگی به کودکان کار به صورت مدیریت موردی و مراکز حمایت و آموزش کودک و خانواده است با رویکرد توانمندسازی خانواده‌ها. مدیریت موردی هم به این ترتیب است که بهزیستی به صورت موردی ریشه یابی کرده تا مشخص شود علت ورود کودک به بازار کار چیست آیا مشکلات خانواده باعث شده یا کودک برای کار از طرف خانواده فروخته می‌شود.»

  بهزیستی بدون حکم قضایی

حق جمع‌آوری ندارد

از طرف دیگر، معاون امور توانبخشی سازمان بهزیستی کشور معتقد است برخی سرپرست‌های خانواده‌ها، خودشان کودکشان را به باندهای تکدی‌گری می‌دهند و سازمان بهزیستی بدون حکم قضایی نمی‌تواند اقدامی در جهت نگهداری و جمع‌آوری این کودکان داشته باشد. حسین نحوی‌نژاد درباره این موضوع بیان کرد‌: « سازمان بهزیستی به دلیل ضوابط قانونی نمی‌تواند این کودکان را به منظور فعالیت‌های آموزشی و نگهداری از خیابان جمع‌آوری کند. بحث کودکان کار به یک موضوع توافقی تبدیل شده است و سازمان بهزیستی تنها مراقب آن است که به این کودکان آسیبی نرسد. برای اینکه چهره شهر از این کودکان بی‌گناه، پاک شود نیاز به حکم و ضابط قضایی داریم که بارها رییس بهزیستی اعلام آمادگی کرده که توان نگهداری، سرپرستی و آموزش این کودکان را دارد. سازمان بهزیستی در این موضوع مشکل مالی ندارد و آمادگی این را داریم تا کودکانی که سرپرست موثر ندارند را نگهداری کند. باید مشکلات قضایی حل شود و همه تصمیم بگیرند که دیگر در سر معابر بچه‌ای تکدی‌گری یا فروشندگی نکند. بهزیستی یک کودک را از شیرخوارگی تا سن ۱۸ سالگی به عنوان فرزند خود نگهداری می‌کند اما چون اینها دارای شناسنامه سرپرست هستند نمی‌توان بدون حکم قضایی کاری کرد.» او افزود: «وضعیت اقتصادی و اجتماعی از عوامل ایجاد آسیب‌های اجتماعی مانند کار کودکان است.»