نجات شهر زیرزمینی در گرو زیرلفظی!
اینجا به کشف و بررسی نیاز ندارد، «مهر اردشیر»ِ اردستان را مردم قدیمی شهر با جان و دل به یاد دارند؛ شهرزیرزمینی که از مدتی پیش، با نشت فاضلاب شهری به داخل آن، احتمال ریزش و تخریبش هر روز بیشتر می‌شود و با وجود پاپیش گذاشتن شهرداری، میراث فرهنگی اردستان انگار هنوز برای «بله» گفتن، زیرلفظی می‌خواهد! یکی از مهم‌ترین خاطرات جمعی مردم اردستان با نفوذ فاضلاب‌های شهری به دلِ شهری که سال‌ها مأمن مردم این شهر بوده، در حال ریزش است، از یک سو شهرداری اردستان در طول چند سال گذشته بارها درخواست صدور مجوز بررسی و مطالعات باستان‌شناسی با نظارت میراث فرهنگی را داشته و از سوی دیگر تا امروز هر بار با بهانه‌ای این درخواست رد شده است و متولیان میراث فرهنگی هم هنوز اراده‌شان به سمت این شهر زیرزمینی نیست. نامه‌نگاری‌های انجام شده ازسوی شهرداری اردستان با مسئولان میراث فرهنگی مانند سید محمد بهشتی - رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی- ، فریدون الهیاری - مدیر کل میراث فرهنگی استان اصفهان و دیگر مسئولان شهری اردستان خود گواه توجه و علاقه مدیریت شهری این شهر قدیمی است، اما پاسخ‌های داده شده به وی در طول پیگیری‌هایش، از بی‌توجهی و بی‌علاقگی مسئولان میراثی در عین تائید درخواست شهردار اردستان خبر می‌دهد. شهری که در مواقع هجوم دشمن به مردم را در دل خود پنهان می‌کرد تا باآرام‌تر شدن موقعیت، زندگی به روال طبیعی خود برگردد، مکانی باستانی که همه راه‌هایش از طریق پایاب‌ها به مسجد جامع اردستان می‌رسید. از سوی دیگر این پایاب‌ها در مواقع حمله به شهر، مکان تهیه آب توسط مردم بود. محمد مهدی مرزبان، رییس انجمن حافظان میراث کویر اردستان، با بیان این‌که همه مردم شهر اردستان از وجود شهر زیرزمینی در زیر پنج محله قدیمی این شهر و حتی پایاب‌هایی که شهر را به یکدیگر متصل می‌کند، اطلاع دارند، به ایسنا می‌گوید: در یکسری بخش‌های این شهر زیرزمینی، به‌دلیل نشست فاضلاب و کند وکاوهای انجام شده، تخریب هایی اتفاق افتاده است، اما خوشبختانه هنوز بخشِ بزرگی در نزدیکی مسجد جامع اردستان، سالم است که همه‌ی راه‌های آن به مسجد جامع ختم می‌شود، محوطه‌ای باستانی که در دوران باستان به عنوان یک دژ و یک پایگاه برای مردم شهر استفاده می‌شده است. او با بیان این‌که متاسفانه مدیران سابق میراث فرهنگی شهرستان اردستان تمایل چندانی برای بررسی‌ها و مطالعات باستان‌شناسی در این شهر زیرزمینی نداشته‌اند، ادامه می‌دهد: شهرداری جدید اردستان، به صورت جدی پیگیر گرفتن مجوز و بررسی مطالعاتی در این محوطه تاریخی است، امابه نظر می‌رسد در اصل میراث فرهنگی قصد جلوگیری از این کار را دارد. او با اشاره به حضور دوستداران میراث فرهنگی شهرستان اردستان و بررسی بخش‌هایی از ورودی این شهر توسط آنها بیان می‌کند: معتقدیم با حساسیت‌ها برای این شهر زیرزمینی را زیادتر کنیم، تا شاید مسوولان میراث فرهنگی آن را جدی بگیرند. او به قدمت هزار ساله مسجد جامع اردستان که از دوره سلجوقی باقی مانده، اشاره می‌کند و می‌افزاید: تعداد زیادی از مردم مسن، پدربزرگ‌ها و اجداد مردم شهر در بچگی خود داخل این شهر زیرزمینی رفته‌اند، حتی دیوارهای دوره ساسانی را در داخل این فضا دیده‌اند، همه می‌دانند در زیر پنج محله اردستان، راه‌هایی وجود داشته که به مسجد جامع اردستان متصل می‌شده است، اکنون نیز در داخل مسجد جامع چند هواکش، خروجی و یک پایاب وجود دارد که به قنات «ارونه» با قدمتی حدود ۲۵۰۰ سال می‌رسد.
