چالش معاملات اعتباری کارگزاران

گروه بورس| مسعود کریمی|

این روز‌ها در فضای معاملاتی تالار شیشه‌ای حافظ بازار گمانه‌زنی‌ها نسبت به گذشته داغ‌تر دنبال می‌شود، بطوری که برخی از سهامداران به تازگی موضوعاتی پیرامون تسویه معاملات اعتباری کارگزاری‌ها را به عنوان عاملی مهم در راستای ریزش‌‌‌های اخیر شاخص بورس تهران معرفی می‌کنند. در همین حال، با توجه به این موضوع که ابزار خرید اعتباری سهام در تمام بورس‌های پیش‌رفته دنیا مرسوم بوده اما این استفاده از این ابزار در بازار سرمایه ایران تا حدودی ریسک صنعت کارگزاری را با افزایش همراه کرده است. بطور معمول کارگزاران اعتبارات خود را از بانک تامین می‌کنند و در صورت عدم توانایی سهامدار در تاریخ تسویه اعتبارات، به ناچار شرکت‌های کارگزاری موظف به پرکردن این خلأ هستند و این مهم در جای خود می‌تواند به صنعت کارگزاری کشور آسیب جدی وارد کند. به هر روی اغلب کارشناسان بازار سرمایه معتقدند، افرادی که اقدام به دریافت اعتبار از شرکت‌های کارگزاری کردند واکنون قادر به تسویه اعتباری سهامی خود نیستند، در صورت تداوم چنین روندی این صنعت را به بحران جدی می‌رسانند. این در حالی است که، امکان فروش دارایی مشتری (سهام) به واسطه شرکت‌های کارگزاری‌ همچنان وجود دارد که این مهم در صورت اجرا می‌تواند منجر به افزایش فشار فروش در روند معاملاتی بازار سهام شود که در نهایت تبعات مناسبی هم در پی نخواهد داشت.در حال حاضر مشکل بخشی است که به سهامدار اعتباراتی داده شده و اکنون از بین رفته و تنها بدهی خلق شده است. بر این اساس، سازمان بورس و اوراق بهادار به تازگی دستورالعمل‌ها و سامانه‌هایی را در راستای جلوگیری از خروج پول راه‌اندازی کرده‌ است که با اجرا شدن چنین مهمی بطور قطع ریسک این صنعت با کاهش چشم‌گیری همراه خواهد شد. گفتنی است، روند معاملات نشان می‌دهد میزان خرید‌‌های اعتباری طی چند وقت اخیر به‌شدت کاهش پید ا کرده است. این در حالی است که کارگزاران تمایل به ارایه اعتبار دارند اما مشتریان تمایلی به دریافت ندارند چرا که هزینه مالی برای آنها در صورت تداوم ریزش‌‌ها زیاد خواهد بود و بطور قطع سهامدار متحمل ضرر زیادی می‌شود.

  بازار نگران تسویه نیست

در همین رابطه، حمید فاروقی مدیر سرمایه‌گذاری کارگزاری پارسیان به میزان اثر‌گذاری تسویه معاملات اعتباری کارگزاری‌ها در روند معاملاتی سهامداران و بازار سهام اشاره کرد و در گفت‌وگو با «تعادل» ابراز داشت: سال مالی تمام کارگزاری‌های فعال در بازار سرمایه منتهی به 29 اسفند ماه نیست که همگی مجبور به تسویه مالی تا پایان سال جاری باشند. این در حالی است که سال مالی برخی از کارگزاری‌ها منتهی به 31 شهریور ماه و برخی دیگر 30 آذر‌ ماه است. بر این اساس، اینکه چه تعدادی از کارگزاری‌ها دقیقا سال مالی آنها منتهی به 29 اسفند‌ماه است، اصلا مشخص نیست. اما در صورتی که همان تعداد از کارگزاری‌هایی که به سال مالی نزدیک می‌شوند و به دنبال تسویه هستند بطور قطع در روند معاملاتی بازار سهام تا حدودی اثر‌گذار خواهند بود. این تحلیلگر بازار سرمایه معتقد است جدای از افزایش حجم فروش برای تسویه اعتبار، برخی از شرکت‌های سرمایه‌گذاری و شرکت‌های واسطه‌ای سرمایه‌گذاری به دلیل اینکه سال مالی آنها آخر اسفند‌ماه است، به دلیل شناسایی سود حاصل از فروش سرمایه‌گذاری‌ها بعضا وارد بازار می‌شوند و اقدام به فروش می‌کنند. وی افزود: بطور سنتی و مطابق سنوات گذشته در اواخر اسفند‌ماه میزان حجم فروش با افزایش همراه می‌شود اما اینکه چنین عاملی بتواند بازار را منفی کند و به نوعی به معاملات ضربه وارد کند، خیلی شدید نخواهد بود چرا که طی چند وقت اخیر بازار در مدار نزولی قرار گرفت و افت قابل توجهی را تجربه کرد. از همین رو، برخی از سهامداران اقدام به خروج کردند. مدیر سرمایه‌گذاری کارگزاری پارسیان با بیان اینکه در بازار حبابی شکل نگرفته است، تصریح کرد: طی چند وقت اخیر همزمان با افزایش شاخص‌‌ها در سقف قیمتی سهام به هیچ عنوان حباب شکل نگرفت. این در حالی است که فروش در جریان تسویه اعتباری یا شناسایی سود ناشی از وجود حباب نیست. وی افزود: بطور کلی تسویه اعتباری‌ها یا فروش در راستای شناسایی درآمد از بخش شرکت‌های سرمایه‌گذاری آنقدر محسوس نیست که بتواند در بازار سهام ایجاد نگرانی کند. وی با اشاره به سایر پارامتر‌‌‌های اثر‌گذار نیز بیان کرد: افزایش نرخ دلار، قیمت‌های جهانی و گزارش‌های خوب شرکت‌ها می‌توانند عواملی در راستای بازگرداندن بخش قابل توجهی از نقدینگی به سمت بازار سرمایه کشور محسوب شوند.

  آسیب صنعت کارگزاری

این کارشناس بازار سرمایه در خصوص عدم توانایی برخی از سهامداران در تسویه معاملات اعتباری نیز گفت: اخیر سازمان بورس و ارواق بهادار تمهیداتی را در همین راستا اندیشیده و به کارگزاری‌ها ابلاغ کرده است بطوری که در پی چنین دستورالعمل‌ها و ابلاغیه‌هایی بتوان ریسک را کنترل کرد. این در حالی است که در اعتباراتی که از گذشته پرداخت شده به نوعی حد نصاب‌ها رعایت نشده است که در پی آن بدهی‌هایی ایجاد شد که همچنان هم این بدهی‌ها وجود دارد. بر این اساس، چنین مهمی بطور مستقیم مورد توجه صنعت و شرکت کارگزاری است که باید در ابتدا تضامین لازم را دریافت می‌کردند.

  نگاهی به خرید‌های اعتباری

حمید فاروقی درباره وضعیت خرید‌‌های اعتبار ی فعلی نیز عنوان کرد: بطور معمول همزمان با افت شاخص از حجم اعتبارات کاسته می‌شود، این در حالی است که طی مدت اخیر هم آمار و ارقام نشان‌دهنده کاهش حجم اعتبارات کارگزاری‌ها بوده است و خیلی از مشتریان تمایلی به استفاده از اعتبارات نداشتند، زیرا زمانی که بازار رو به نزول است داشتن اعتبار میزان ضرر و زیان را افزایش می‌دهد. وی اذعان داشت: با مقایسه شرایط فعلی با چند ماه گذشته که روند بازار توام با هیجان بود مشاهده می‌شود، اکنون حجم اعتباراتی که از سوی کارگزاری‌ها پرداخت می‌شود، به نوعی کمتر شده است. این در حالی است که در بازار‌‌‌‌های صعودی بطور معمول حجم اعتبارات با افزایش همراه خواهد شد. مدیر سرمایه‌گذاری کارگزاری پارسیان به کاهش حجم معاملات طی چند وقت اخیر اشاره کرد و گفت: در بازار نزولی بطور معمول مشتریان شرکت‌های کارگزاری تمایلی به استفاده از خرید‌‌های اعتباری را ندارند.

  خلاء ابزار

این کارشناس بازار سرمایه خاطرنشان کرد: اعتبار همیشه در بازار وجود دارد. در صورتی که گفته می‌شود تا 29 اسفند‌ماه می‌بایست فرآیند تسویه صورت پذیرد اما مشاهده می‌شود که همچنان بخشی از این مهم باقی می‌ماند. وی افزود: متاسفانه در گزینه‌های سرمایه‌گذاری از جمله آپشن، فیوچر و... رشد قابل توجهی را نداشته‌ایم و به نوعی از اوراق مشتقه کمی در بازار برخورداریم. در اوراق مشتقه اهرمی وجود دارد بطوری که اگر فردی یک به 10 یا یک به 5 سرمایه‌گذاری کند به این معنی است که به میزان سرمایه‌گذاری یک واحد، 5 یا 10 واحد در سود و زیان شریک می‌شود. بنابراین به دلیل اینکه چنین ابزار‌هایی در بازار سهام وجود ندارند در نتیجه وجود اعتبار می‌تواند نکته مهم و ضروری بازار سرمایه محسوب شود چرا که گزینه دیگری برای در این بخش وجود ندارد که مشتری بتواند به واسطه اهرم کردن آن در روند صعودی به میزان 2 یا 3 برابر کسب عایدی کند.

  اثر‌گذاری ناچیز در بازار

از سویی دیگر، مهدی افنانی کارشناس بازار سرمایه در خصوص تسویه معاملات اعتباری کارگزاری‌ها در گفت‌وگو با «تعادل» عنوان کرد: برخی از کارگزاری‌ها که به سال مالی خود نزدیک می‌شوند می‌بایست اقدام به تسویه حساب کنند اما چنین امری اثر‌گذاری بسیار زیادی در روند معاملاتی ندارد. وی خاطرنشان کرد: بطور معمول زمانی که قرارداد‌های اعتباری تمام می‌شود پس از یک یا 2 روز بطور مجدد قرار‌داد‌های اعتباری جدیدی منعقد خواهد شد. بنابراینچنین مهمی بطور قطع اثر زود‌گذری در بازار سهام کشور خواهد داشت. از سویی فروش سهم خوب به دلیل چنین امری در بازار در راستای تسویه معمولا صورت نمی‌گیرد. این تحلیلگر بازار سرمایه معتقد است، در حال حاضر بازار به ریسک‌های مختلف خود بها می‌دهد و در واقع گزارش‌ها، تکلیف سهم‌های خوب از سهام‌ دیگر را به نوعی روشن می‌کند. این در حالی است که، سهام صنایع و شرکت‌هایی که از پتانسیل بنیادی قوی‌تری برخوردارند در معاملات روزانه بازار با مشکل خاصی مواجه نیستند.

  هزینه بالای خرید اعتباری

مهدی افنانی با ارزیابی وضعیت خرید‌های اعتباری در بازار سهام تصریح کرد: خرید‌های اعتباری به تازگی وضعیت بهتری پیدا کرده‌اند. این در حالی است که در گذشته نحوه محاسبات سخت‌تر بود و به نوعی سوءاستفاده‌های زیادی در این زمینه صورت می‌گرفت. وی افزود: جدیدا با توجه به سامانه‌هایی که راه‌اندازی شده است از میزان سوءاستفاده‌ها کاسته شد، منتها به دلیل هزینه بالایی که استفاده از اعتبارات دارند می‌توان گفت که از جذابیت‌های خرید‌های اعتباری تا حدودی کاسته شده است. این کارشناس بازار سرمایه در خصوص عدم توانایی تسویه اعتبارات برخی از سهامداران و اثر‌گذاری آن برای کارگزاران نیز گفت: این مهم بطور قطع باعث ایجاد خلل در روند معاملات کارگزاران می‌شود. در گذشته اعتباراتی از بازار سرمایه گرفته می‌شد و متاسفانه در سایر بازار‌ها مورد استفاده قرار می‌گرفت که این مهم نسبت کفایت کارگزاری‌ها و قدرت معاملات آنها را به هم ریخت. وی عنوان کرد: انتظار می‌رود در گزارش‌های آخر سال شاهد بازگرداندن بسیاری از اعتبارات به واسطه کارگزاری‌ها باشیم.

  راه‌اندازی سامانه‌های جدید

این تحلیلگر بازار سرمایه اظهار داشت: پولی که از کارگزاری گرفته می‌شود باید به خرید سهام اختصاص پیدا کند. در گذشته بعضا از یک شرکت کارگزاری یک میلیون تومان سهام خریداری می‌شد و به شرکت کارگزاری دیگری به فروش می‌رسید، در همین حین، فرد پول حاصل از فروش را وارد بازار دیگری می‌کرد و همچنان به کارگزاری نخست بدهکار می‌ماند تا زمان تسویه. بنابراین، چنین امری باعث افزایش ریسک صنعت کارگزاری شده بود. وی خاطرنشان کرد: در همین راستا سازمان یک‌سری دستورالعمل‌هایی را صادر و برخی از سامانه‌ها را راه‌اندازی کرد بطوری که خرید اعتباری امروز در یک شرکت کارگزاری، سریعا پس از آن سایر کارگزاری‌ها متوجه چنین موضوعی خواهند شد و اجازه فروش سهام خریداری شده امروز را نخواهند داد.